Баңылау сүрақтары

1. Механикаландыру қүралы ретінде тесу жүмыстарын жүргізуге арналған ңүралдарға сипаттама беріңіз.

2. Электрлік бүрғылау машинасының қүрылысы мен қыз- метін атаңыз.

3. Пиротехникалың қүралдар мен механизмдер қандай принцип негізінде жүмыс жасайды жөне оларға не жатады?

4. Қүрылыс-монтажды пистолетпен жүмыс жасағанда қандай дюбель шегелер ңолданылады?

5. Тесу және бекіту жүмыстарын орындау кезінде қандай қауіпсіздік ережелері сақталуы керек?

3.2. Сымдар мен кабельдерді үпггауға және қосуға арналған қүралдар мен аспаптар

Резеңке және пластмассалармен оқшауланған әр түрлі маркалы және сымдардың қималары (сечение про- водов) мен кабельдердің талсымдарының үшындағы оқшаулағышты алып тастау үшін қолданылады. МБ-ІМ қүралы - МБ-1 қүралының жаңартылған түрі жөне қима- лары 0,75-6 мм² сымдарға арналған қүрал болып табыла- ды. Қүралдың салмағы - 0,25 кг. Оқшауламаны алатын бөлігінің үзындығы - 5-30 мм.

МБ-2 қүралдары қимасы 0,5-4 мм² екі желілі сымдар- дың оқшаулағыштарын алып тастау және бір мезгілде ток өткізгіш желілердің екі тармағында бір уақытта та-

III ТАРАУ. ЭЛЕКТРЛІК МОНТАЖДАУ МЕХАНИЗМДЕРІ, ҚҮРАЛ-САЙМАНДАРЫ

3.1. Тесу және бекіту жұмыстарына арналған механизмдер мен қүрал-саймандар

Тесу жүмыстарын орындау барысында механикалық қүрал ретінде электрлік бүрғылау машиналары және қатты қүймалардан жасалған, пластиналармен жабдық- талған электрлік балғалар (бүрғылар, шлямбурлар (тескіш қүрал), қаптамалар), сонымен қатар, перфора- торлар, пневматикалық жөне оқ-дөрі қүралдары қолда- нылады.

Қүрылыстағы бүрғылау жүмыстары үшін қос қабат- ты, бір-бірінен дербес, жүмысқа қауіпсіз электрлік бүрғылау машиналарын қолданады.

Электрлік бүргылау машинасы жылжымалы, электр- лендірілген, ішіне электрқозғалтқыш орнатылған қаңқадан, тісті берілістен (редуктор), шпиндельден және жүмысты басқару мен реттеу қондырғысынан түра- тын қүрал болып табылады. Электр бүрғысының жалпы көрінісі және оған отырғызылатын жүмысшы бөліктер 3.1-суретте көрсетілген. Ол қаңқадан, тісті берілістен, шпиндельден, басқару, реттеу ңондырғысынан түрады. Шпиндельдің қапталында ңилиндр тәрізді бүрғыны қысуға және патронды бекітуге арналған конус тәрізді тетігі болады. Диаметрі 9 мм бүрғыларды патрон ішінде қысады, ал одан жоғары диаметрлі бүрғыларды тікелей шпиндельге Морзе конустық әдісі бойынша ор- натады.

Электрлік балғалар - үрғыш қол машиналар, яғни, жүмыс қүралдары қозғалтқыштан ерсілі-қарсылы қоз- ғалады, ал ңүралдың бүрылысы саптың айналысымен

Іпкс «сырылады. Бетон мен темір бетондарды тесіп шығу щмне дюбель шегелерге тесіктер дайындау үшін айнал- мадм есерлі электр перфораторлар қолданылады.

Нкеяматнкалық қүралдьщ (3.2-сурет) салмагы қуаты бірдеЙ алек гр қүрплдан 3 есе төмен, оның дыбыс деңгейі

б)

3.2-сурет. 11 невматикалық машинаньің қцрылысы:

а- ВП пин 035.01; б - ВП пин 015.01 I шпиндель; 2 - газостатикалық тірек подшипнигі; 3 шпиндель қаңқасы; 4 - сөндіргіш; 5 - бірінші саты РК,

б)

Й. 1-сурет. а электрлік (Іцрйы; б - жцмысшы баліктер

6 СА; 7 - іске қосу клапаны; 8 - турбинаның қаңқасы; 9 - сцзгі; 10 - штуцер; 11 - подшипник; 12 - багыттаушы аппарат; 13 - екінші саты (РК)

1. Кабельсымының ңүрылысындағы айырмашылығын айтыңыз.

2. Поливинилхлоридті және полиэтиленді электр оқшау- лағыштардың қасиеттері мен қызметін атаңыз.

3. Лак, эмальдарды не үшін қолданады?

4. Болат қүбырларды электр монтаждау жүмысында не үшін қолданады?

5. Желілерді жүргізу үшін болат қүбырлардың орнына қолдануға болатын алмастырушыны атаңыз.

2.3. Металдар мен қүбырлар

Зауыттарда шығарылмайтын электр ңүбырлары мен бөлшектерді шеберханаларда дайындаған кезде қара түсті металдардың ішінен бүрышты, швеллерлі, табақ (листовой), жолақты жөне дөңгелек болат қолданылады. Жолақты және дөңгелек болатты, шағын өлшемдегк қарапайым қондырғыларды жерге түйықтау маңсатын- да ңолданады.

Бүрышты және швеллерлі болаттарды панельдік қал- қандардың рамаларын және тарату қүрылғыларының камераларын дайындау үшін қолданады. Электр сым- дарын жүргізу үшін қарапайым болаттан дайындалған, су, газ өткізетін және диаметрі 20-70 мм контргаюсалар мен муфталы жеңіл қүбырлар қолданылады. Бүл қүбыр- лар, қоршаған ортаның ерекшелігіне байланысты, ме- талл емес басқа материалдан жасалған қүбырларды жүргізу мүмкіндігі жоқ кездерде ғана қолданылады.

Бүрандалы жөнө бүрандасыз бөлшектерді қосып- жалғастыру үшін жеңілдетілген болат және металл емес қүбырларды пайдаланады. Жеңіл болат қүбырлардың қабырғаларының қалыңдығы жай қүбырлардың қабыр- ғаларына қарағанда 15-20% жүқа, ал электрмен пісірілген жүқа қабырғалы қүбырлардың қабырғалары- ның қалыңдығы 1,6-2,0 мм және сыртқы диаметрі 20-60 мм түрінде шығарылады.

длпктр монтаждау өндірісінде жарылыс қаупі бар, ыдгилды, хнмиялық ортамен байланысқан жерлерден Онсқа жагдайларда, ашық және жасырын түрде төсеу кеаі нде болат қүбырларды электр монтаждауға қолдана- ды, опнрдиаметрі - 16-60 мм, қалыңдығы- 1,5-1,8 және й мм, үиындығы 5-8 м түрінде шығарылады. Электр ОТКІЙГІш қүбырларды монтаждау кезіндегі бүрылыстар МИП қиылыстарда сымдарды қорғау үшін қүбырдың ор- нмиа иілген металл жеңцерін қолданады.

Сопымен қатар, қисықсызықтыаймақтарды монтаж- днугн алектр жабдықтардың қаңқасына қосу үшін по- лимнрмеп қапталған металл жеңнен, қүбырларды жал- гауіи нрналіган муфталардан дайындалған иілгіш қос- КЫШТй|> мнйдаланылады.

Э,іН!Ктр огкізу үшін болат қүбырлардың орнына ви- минлиеты полиотилонді, нолипропиленді, полимерлі қүйііірлщі коцінен қолданылады.

Нинмнлйстм қүбмрлпр торт түрде шығарылады:

і, Жеціл Л.

Й, ОрТшмм жеціл (ЗЛ.

8. Ортніми <'.

9. Думр Т.

Э.пск і р откіагіштердің қорғаныс қабықшасы ретін- додинметрі 10-63 мм, қабырга қалындыгы - 1,8-0,2 мм, ҮііМмдыгы 5 8 м қүбырлар шығарылады.

Полизтилеиді қүбырлар қабырғаларының қалыңды-

ҒММ» қнрай жеңіл 2-3 мм, орташажеңіл- 2-4,7мм, орта-

ша 2 6,7 ммжонеауыр-2-10,5 мм,соныменқатар,төмен жоно жогары тыгыздықтағы қүбырлар болып бөлінеді.

I Іолимропиленді қүбырлардыңекі түрі болады: жеңіл жопе орташа, сыртқы диаметрі - 16-63 мм, қабырға қалыңдығы - 2мм; 2,4 мм және 2,8 мм(жеңіл)және2 мм; 2,3 мм; 2,8 мм; 3,6 мм (орташа) түрі.

Бақылау сүрақтары

1. Электр қүбырлары мен бөлшектерін шеберханаларда дайындаған кезде қандай металл қолданылады?

2. Иілгіш қосқыштар не үшін қолданылады?

3. Винипласты қүбырлар қандай түрлерге бөлінеді?

лағыш ретінде ңолданады. Оның полнвинилхлоридті, полиэтилен және металға төзімді қасиеттері бар, қорша- ған ортаның температурасында монолитті қабат түзеп, өздігінен жабысады. Оларды сыртңы диаметрі 90 мм- ге дейін, ені 15-25 мм және қалыңдығы 1 мм дөңгелек түрінде шығарады.

Өздігінен жабысатын, радиациялы вулканизациялан- ған ЛЭТСАР электрден оқшауланған, кремний органи- калық негізде орындалған, қағаз және пластмассамен оқшауланған кабельдің қосқыш муфталарын негізгі оқшаулау үшін қолданылады. Оларды сыртқы диаметрі 150 мм, ені 26 мм және ңалыңдығы 0,2-0,5 мм етіп ақ және қызыл түсте шығарады.

ЛЭТСАР таспаларының түрлері. Жоғары төзімділік ңасиетті ЛЭТСАР ЛП таспасы пластмассамен оқшаулан- дырылған кабельдің муфталарын герметизациялау үшін кеңінен қолданылады, ылғал тартатьш қүрамдарғатөзімді болып табылады. ЛЭТСАР ЛПМ таспасы, ЛЭТСАР ЛПП және ЛЭТСАР ЛППМ таспалары жартылай өткізгіштері- не жатады. Біріншісі пластмассамен оңшауланған кабель муфталарының өткізгіш ңабаттарын қалпына келтіру үшін, екіншісі (майға төзімді) қағазбен оқшауланған ка- бельдер үшін қолданылады. Маңта қағазды таспалар (май сіңдірілмеген) киперлі, тафталық, миткалдық және ба- тистік бола алады. Оларды герметизациялық оқшаулан- ған орамдарды бітеу және муфталарды монтаждау үшін, ал кейбір жағдайларда әр ораманы эпоксидтік желіммен жағылған негізгі оқшаулағыш ретінде қолданады. Бүл тас- палар ылғал тартқыштық қасиетімен ерекшеленеді.

Киперлік таспаның ені 10-50 мм, қалыңдығы 0,45 мм, тафталық 10-50 мм немесе 0,25 мм, миткалдық 12-40 мм жәнв 22 мм, батистік 10-20 мм және 0,12-0,18 мм болады.

Мақта қағазды таспалардың үзындығы бір орамда (дөңгелегінде) 50 мм резеңкемен оңшауланған, 1 ПОЛ жәнв 2 ПОЛ маркалы таспалардағы (сандар мен әріптердің мағынасы: 1 - жабысқыш резеңкелік қоспа бір жаңты сіңдірілген, 2 - сол тәріздес екі жақты сіңдірілген, П - өндірісте қолдану үшін, ОЛ - қарапа- йым жабысңыш) ңосңыштарды электрлік оңшаулау, сондай-ақ, сымдар жөне резеңкемен оқшауланған бау- лардың үштарын орау үшін ңолданылады. Оны ені 10- 60 мм жөне қалыңдыры 0,3 мм дөңгелек түрінде шыға- рады. Таспаның үзындығы бір дөңгелекте - 55-85 м.

Резеңкеленген таспамен қатар кабель мен сымның КОсылган жерлерін нығыздау үшін және де аспалы желі- лерді ң сымдары қосылған жерлерін оқшаулау үшін қол- данылатын қарамайлы ңара түсті таспаларды шығара- ды. Оныені 30-50 мм, қалыңдығы 0,6 мм, 0,8 мм және 1 мм и/ішйміиде шығарады.

;)дектрлік оқшаулама лакталған маталарды сым жөне КйбшіьдердІ оқшаулау үшін қолданылады. Қолданыла- тын материалдар түріне қарай жібек және мақта ңағаз мегкіінде, органикалық лактарды сіңдірген және орга- микалық, кремний органикалық және синтетикалық лактар сіңдірілген шыны маталар негізінде шығарыла- ды. Лакталгаи маталардыңдиэлектрлікқасиеті жоғары, мипералдық майлардың, бензиннің, сулардың әсеріне тезімді болып келеді. 120-180 С-қа қызған кезде үзаң жүммс істеу мақсатында (сіңдірілген қүрамының түріне байланысты) лакталған шыны матаны қолданады. Лен- таиың қалыңдығы - 0,05-0,24 мм, ораманың ені - 690- 1140 мм, ораманың үзындығы - 40 м.

ХВТ поливинилхлоридтік түтіктерін сымдар мен ка- бельдердің талсымдарын оқшауландыру үшін, сымдар- дың үштарына маркаларын белгілеу және де оларды қабырға ішінен, ғимараттардың ңабаттарының арасына •гөсеп өткізу үшін ңолданады.

Жылумен қондырылатын түтіктерді қосылғыш муф- талардың ішіндегі талсымдарының қосылған жерлерін оқшауландыру және оқшаулағыштары пластмассадан жасалган кабельдердің үшындағы талсымдарды герме- тизаңиялау үшін қолданады. Олардың маркаларын бірнеше түрде дайындайды (немесе шығарады); поли- этилендік электрлік оқшаулама ТТЭ-С (түрақты поли- этилен), ТТШ (шлангалық), ТТВ (поливинилхлоридтік).

ТТШ түтігін ңара түсті түрде, ңалғандарын түрлі- түсті шартты белгімен шығарады. Осы түтіктерді 012- бұйымды айтамыз. Электр өткізгіш сымдары оңшаулан- ған және оқшауланбаған (түтікті), қорғалған және қор- ғалмаған болып бөлінеді. Электр сымдарды алюминий және мыс тәрізді ток өткізгіш металдан жасайды, резең- кемен және пластмассамен оқшауланған талсым (тар- мақтар) түрінде шығарады. Сонымен қатар, кейбір сым- дардың сыртңы қабаты (қорғалған) резеңкемен, пласт- массамен, металл таспалармен немесе шірімейтін маң- та, ңағаз жіптермен оралады.

Ваусым (шнур) деп екі және одан да көп, иілгіш, оңшауланған, оралған немесе қатар орналасқан, қолда- ну жағдайына қарай металл емес қабықпен қапталған және де қорғалған сымды айтамыз.

Сымдар мен бауларды қүрылысына сәйкес кабель өнімінің маркасын көрсететін әріптермен белгілейді. Сымдар маркасының бірінші әрпі ток өткізгіш талсы- мының материалын сипаттайды. А(алюминий)әрпі бол- маса, демек, онда талсым мыстан жасалған. Екінші әрпі сым түрін белгілейді: (П) - сым, үшінші әрпі - оқшау- лағыш материалы (Р) - резеңке, (В) - поливинилхлорид, (П) - полиэтиленнен жасалғанын көрсетеді. Сымның маркаларында қүрылысының элементтерін сипаттайтын әріптер болуы мүмкін: 0 - тоқыма, Т - қүбырларға тосеу- ге арналған, П - жалпақ бөлікті, Ф - металдық бүкте- мелі қабықты, Г - иілгіш қасиетін білдіреді.

Бақылау сүрақтары

1. Кабельдер мен сымдар электр энергиясында не үшін қолданылады?

2. Кабельдің сыртқы қабатына сипаттама беріңіз.

3. Кабельдер қүрылысынасәйкес қандай белгілермен бел- гіленеді?

4. Сым дегеніміз не?

5. Баусым дегеніміз не?

6. Сымдар мен баусымды қандай оқшауламалармен да- йындайды?

70