V ТАРАУ. ЭЛЕКТРМЕН ЖАРЫҢТАНДЫРУ

5.1. Жалпы мағлұматтар

Электр қондырғыларын монтаждау ондірісіне ңойы- латын талаптар электр ңондырғыларды қүру ережесін- де (ЭҚЕ), ңүрылыс нормаларында жөне ережелерінде (ҚНжЕ), сонымен қатар бүйымдарды, электр қондыр- ғыларды дайындайтын және электр қүрылғыларды мон- таждайтын зауыт нүсңауларында белгіленген.

Электр энергиясын өндіретін, түрлендіретін, тарата- тын және түтынатын электр ңондырғылардың ңүрылы- мы, қалыпты жүмыс жасауы қоршаған ортаға байланыс- ты болады. Сыртңы (ашық) және ішкі (жабық) жерлер- де орнатылған электр қондырғыларына әр түрлі талап- тар қойылады.

Электр қондырғыларын монтаждау жүмыстары пана- жайларда қоршаған ортаға байланысты жүргізіледі. Олар қүрғақ, ылғалды, аса ылғалды, шаңды, химияланған, ыстық, ортке ңауіпті, жарылысңа ңауіпті болып болі- неді. Сонымен қатар, панажайлар жоғары ңауіпті, аса қауіпті жөне қауіпсіз болып бөлінеді.

Қызметкерлерді электр қондырғылардың бойындағы ток откізгіш бөліктеріне жазатайым тиіп кетуден, со- нымен ңатар, қондырғының ішкі бөліктеріне бөгде зат- тардың (сүйық пен шаң-тозаң) түсіп кетуінен қорғау жоніндегі талаптар мемлекеттік стандартта көрсетілген.

Мемлекеттік стандартта қорғалу дәрежесі 14254-80ІР (Іпіегпаіііопаі Ргоіесііоп) өріптерімен және екі санмен белгіленеді. Бірінші саны - қызметкерлерді электр жаб- дықтардың ток жүргізуші және қозғалмалы бөлшектер- ге тиіп кетуінен, ток әткізгіш бөліктерді жазатайым үстап ңалуынан жөне ішіне бөгде заттар түсіп кетуінен « мчпи ыш дәрежесі, ал екіншісі - электр жабдыңтың іііііи ылгалдан сақтау дәрежесін көрсетеді.

Вүйымға ңорғаудың ңандай да бір түрі қажет болма- гші жағдайда, «X» белгісі қойылады. Бүйымды ашың іүріиде жасаған жағдайда қорғау дәрежесін ІРОО әріпте- рімсн белгілейді (қорғауы жоң).

Әр бүйымның жасалуында ауа райының әсерін есеп- не алу және әр бүйымды дайындау дәрежелері арнайы велгіленеді. Орташа ауа райы ауданы «О» әрпімен, суық иуа райының ауданы - «СА», ылғалды тропикалық - * ЫТ», дөрежесін - санымен (әріптен соң), мысалы, ашық жерде ңолданылуы көрсетіледі.

Бүйымды дайындау және оның дәрежесі белгілі шарт- Ты белгіден соң көрсетіледі, мысалы, саты (лестниңа) - 081201, кабелдік пышақ - ІІК02.

Өр түрлі электрлік жарық беру қондырғылары бар- дық ендірістік, түрмыстық панажайларда, ңоғамдық, түрғын үй және басқа ғимараттарда, кешелерде, алаң- дарда, жолдарда, откелдерде орнатылады.

Жалпы мақсатңа қолданылатын электрлік жарық беру қондырғыларынан басңа арнайы жарық қондыр- гылары бар, олар ауыл шаруашылығы осімдіктерін сәу- лелендіруге, медиңина саласында емдік мақсатқа, ав- токелік қозғалысын басқаруға және реттеуге, ондірістегі техникалың процестерге ңолданылады. Электр энергиясын тиімді және үнемді пайдалану - халық шаруашылығының негізгі мақсаты.

Жарыңтандырудың энергетикалық және ңаражаттай шығындары жарық беру кезінің елшемдерімен, жарық- тандыру жүйесімен, жарықтың техникалық және қүрас- тыру сипаттамаларымен, олардың белмедегі орналасуы- мен, монтаждық сапасымен, жарықтандыруды басқару одісімен аныңталады.

Дүрыс ңондырылған жарың ңондырғысы - еңбек әндірісінің қарқынды жүруіне, онімнің сапасын арт- тыруға, адам ағзасына, кездің талмауына, жараңат пен апатты жағдайдың азаюына жене болдырмауына әсер етеді.

1. Қорғаныс ңүралы дегеніміз не?

2. Талсымдар мен сымдарды сығымдау әдісімен ңосуға және үштауға қандай талаптар қойылады?

3. Сығымдау жүмыстарын қандай ңүралдардың көмегімен атқарады?

4. Сығымдаудан кейін жаншу орнындағы пайдаболған қалыңдықты қандай қүралмен өлшейді?

№1 практикальщ жүмыс

Сыгымдау арқылы сымдарды цосу жэне цштау

Жцмыстың мацсаты: ПК-ЗУІ немесе ГКМ пресс-қар- мауыштарын пайдалану ережелері мен қүрылғысын оқып-үйрену, ГАО гильза (шығыршықтарында) 2,5-10 мм² қималы алюминий талсымдарын сығымдау тәсілдері мен әдістерін меңгеру.

Қажетті ццрал-жабдыцтар мен материалдарі пресс-қармауыштар, монтер пышағы, кардоленталы бо- лат щетка, тістеуіктер, егеу қағазы, оқшаулағыш тас- па, суға төзімді лак, кварц-вазелинді. паста, оқшаулағыш қақпақшалар, таза матаның қиындысы.

Жцмыстыц орындалу тәртібі: 1. Пресс-қармауыш- тардың құрылғысы мен жүмыс әсерін оқып-үйреніңіз және оларды жүмысқа дайындаңыз. Шығыршықты (гильза) және ауыстыратын пуансонды қарап шығыңыз.

2. Сымныңүшындағы оқшаулағышты алып тастаңыз.

3. Сымның оңшауламасы алынып, вазелин жағыла- тын аумақтарын еғеу қағазымен тазалаңыз.

4. Тазартылған талсымдарды сүртіп, оларды бірден кварц-вазелинді пастамен майлаңыз.

5. Гильзаныңішкі бетін тазартыңыз және оған кварц- вазелинді пастаны жағыңыз.

6. Дайындалған талсымдарды гильзаға (шығыршық) кіргізіңіз.

' 7, Гильзаны сығымдаңыз. Н. Сығымдау орындарын оңшаулаңыз (полиэтиленді Цмшіңшалар және иілгіш оңшаулағыш таспамен).

9. Сымдарды үштауға дайындаңыз және оған үштай- Шж ұштаманы таңдаңыз. Тазалаған соң үштаманы тал- йммра кигізіп, сығымдаңыз.

зада төрт ойық пайда болады. Мыс талсымдарды сығым- дау ұштамаларды бір рет жаншу арқылы және қосу гиль- заларын екі рет жаншу арқылы орындалады. Талсым- дардың қүрылғысы мен қимасына сөйкес келмейтін үштамаларды қолдануға және сымдарды тістеуге тыйым салынады. Мыс гильзасы мен үштамаларының ұзынды- ғына қарағанда, алюминий гильзасы мен үштамалары- ның ңилиндр бөлшегі үлкендеу. Қос тісті құралдар қол- дану кезінде бір рет басқанда екі рет жаншу, екі рет бас- қанда төрт рет жаншу жүмысы орындалады.

ГАО - сымдар мен кабельдердің талсымдарын жал- ғауға арналған гильзалар.

Сығымдау жүмыстарын қол қармауыштармен (4.3, а, б-сурет), механикалық, пиротехникалық жәнегидравли- калық пресстермен, ауыспалы матриңа мен пуансонның көмегімен орындау. ГАО гильзасындағы алюминий тал- сымдарын сығымдау белгілі бір реттілікпен орындалады:

• талсымдардың үштарын, гильзалардың ішкі бетін металл жылтырағанша тазалайды және кварң-вазелинді паста жағады; ⁴

• талсымның үштарына гильзаларды кіргізеді.

Гильзаға қосымша бөлек талсымдарды енгізген кез-

де, олардың қималар жиынтығы берілген қимадан төмен болуға тиісті. Бір тісті пуансонды гильзаға жаншу ар- қылы сығымдауды пресс-қармауыштың бекіткіш қүрылғысы белгі бергенше немесе пуансон мен матриңа бір-біріне біріккенше жүргізеді. Сығымдалған түйіспелі

4.3-сурет. Сымдар мен кабельдерді сьігымдауга арналган

Щралдар

ңосылыстарды полиэтиленді ңаңпаңшалармен оңшау- лайды. Кабельдердің алюминий талсымдарын үштау герметизацияланғад түтікті үштамаларда орындалады.

Кабельдегі сіңдірілген ңүрам ағып кетпеуі үшін үшта- малардағы саңылау арңылы екі жақты қарсы жаншу арқылы герметизациялайды. Бір тармақты алюминий талсымдарын гильза немесе үштамаға кіргізер алдында арнаулықүралдармендомалақтайды, содан соң талсым- ның үштарын тазалайды, оны кварц-вазелинмен май- лайды жене жай түрде қосу мен үштау жүмыстары жүргізіледі.

Түйіспелі ңосылыстардың беріктігі сығымдаудың реттілігін қатаң саңтау арқылы қамтамасыз етіледі: сы- ғымдалушы талсымдардың қүрылғысы мен қимасына сейкес гильза мен үштаманың қажетті типтік өлшемін таңдау, гильза мен үштамалардың бөліктері мен талсым- дарын металл жылтырағанща тазалау, үштамалар мен гильзаларды кварц-вазелинмен толтыру, секторлы тал- сымдарды домалақтап бүрау, талсымның үшына үшта- маларды кигізу немесе қосылатын талсымдардың үшта- рын гильзаға енгізу жене пуансон мен матрицаның көме- гімен сығымдауды орындау жене аяқтау.

Сығымдаудан кейін жаншу орнында пайда болған қалыңдықты арнаулы қүралмен немесе штангенцир- кульмен өлшейді. Өлшеу кезінде сығымдау орнындағы қалыңдығын олшеумен қатар, сығымдау, үштау жүмыс- тарының сапасын тексереді. Қимасы 1-2,5 мм² коп тар- маңты мыс талсымдарын үштау саңиналы үштамалар- ды сығымдау арқылы, ал ңосылысы ңол пресс-қармауы- шының қүрамына кіретін пуансон мен матрицаның жан- шуымен орындалады. Біріктіру орындарын сығымдауға дейін жүқа мысты немесе латуньды фольга таспасымен орайды. Үлкен қималы көп тармақты мыс сымдарын үштау түтікті үштамаларда Т әдісі бойынша жергілікті орынды жаншу арңылы орындалады. Түтікті мысты қосылғыш гильзалардағы мыс талсымдарын алюминий сияңты, бірақ кварц-вазелинді пастасыз жене екі есе аз жаншу арқылы қосады.

Акрил шайыр негізіндегі БМК-5К желімі бұл әдістің болашағы бар екендігін және сенімділігін дәлелдеді. БМК-5К желімінің қүрамына БМК-5 шайыры (180 май бөлшек), еріткіш ретінде аңетон (420 майбөлшек) кіреді. Желімнің қүрамына толықтырғыштарды енгізу желім ңабатының иілгіштігі мен беріктігін арттырады, қату уақытын ңысңартады және түнбаның пайда болуын төмендетеді. Сымдардың жолақтарын жәнеүсақ бүйым- дарды бекітуді, сонымен қатар, пластмассатарату ңорап- тарын жөне жалпақ тіректің ауданы 6 см²-ден кем емес басңа пластмасса бүйымдарын тікелей желімдеу желім- деуіш бекіткіштің көмегімен жүргізіледі.

Желімдеу жүмыстарын жүргізу алдында қүрылыс қүралдарының беткі қабатын дайындау керек.

Желімдеу орындарының кедір-бүдырлы және лас жерлерін болат ңалақшамен немесе болат щеткамен та- залайды. Желімдейтін орын таза және қүрғақ болуы ке- рек, майлы бояумен сырланған, әктелген жерлердің үстін желімдеуге болмайды.

Болаттың беткі қабаттарын тот басудан сақтау үшін ацетон мен бензинге батырылған таза матамен тазалай- ды. Бөлшектерді желімдейтін тіректердің үстіңгі ңаба- тын тексереді және қажет болған жағдайда шаң-тозаң- нан, май даңтарынан, дақтан тазалайды. Түғырға тығыз жағылу үшін металл бөлшектерді желімдеу жазықтығы- на түзейді жөне жазықтарды алып тастайды. Желімдеу жүмыстарын мынадай реттілікпен орындайды: қүрылыс түғырларында желімденетін барлық алаңына шпатель қалаңшасының көмегімен желім жағып шығады; желім қабаты тегіс болуы, қалыңдығы 0,5-1 мм-ден аспауы ке- рек, өйткені артық желім қабаты желімдеу беріктігін төмендетеді. Содан соң желімдейтін бүйымдарды белгілі бір күшпен тірек бетіне басады жәнө бүйымның салма- ғына 3-5 сек. бастырып үстап түрады. Осыдан кейінгі желімнің үстап түру күші бүйымның салмағын сақтап түру үшін жеткілікті. Кейінгі жүмыстарды жүргізу үшін желімдеу беріктігі 24 сағ. ішінде анықталады. Желімнің сақталу мерзімі - 9 ай, мерзімі откен соң желімнің жабыс- қыш қасиеттерін тексереді.

Желімдеу жүмысының сапасы мен беріктігі желімнің дурыс дайындалуына жене технологиялық нүсқаулары- ИЫҢ орындалуына байланысты. Серпімді жүктемелі және күшті дірілді жерлерге бөлшектерді желімдеуді жүргізбейді, ылғалдыжерлердежәнеғимараттарда желім- деуді жүргізуге болмайды. Желімді қолайлы температу- рада пайдалануға болады. Қүрылыс қүрылғыларында гип- Солитті әрлеу жүмыстары жүргізілген жерлерге электр қондырғылары бүйымдарын ылғалды төсілде желімдеуге жөнебеткі қабатының жеткіліксіз беріктігін қүрғақ өңдеу- геболмайды. Желім болатқа, винипластқа, шыныға, фар- с|юрға, ағашқа, карболитті жөне басқа да пластмасса бүйым - дарына жақсы жабысқыш афезиялық қасиетімен ерек- шеленеді. Бірақ алюминий, ңинктің темірге жабысқыш қасиеті болатқа қарағанда екі есе төмен.

БМК-5К желімімен жүмыс жасағанда қызметкер- лердің денсаулығын қорғау шараларын және өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтау керек. Қолды желімнің өсерінен сақтау үшін жүқа иілгіш резеңке қолғап, ал тік жазықтықта немесе төбеде желімдеу үшін қорғаныш көзілдірігін қолдану қажет. Аңетон көзге тамып кетсе, көзді күйдіруі мүмкін, сондықтан сақтық шараларын сақтап, желімді сүйылтқан кезде де қорғаныш көзілдірігін кию керек. БМК-5К желімінің немесе аңе- тонның адамның ішкі ағзасына түсуі улану мен көздің көрмей қалуына өкеліп соқтырады.

Желім адам терісіне жүққан жағдайда аңетонға ма- лынған таза матамен тазалайды және ыстық сумен са- бындап жуады. Әр жүмыс соңында, үзіліс жөне дема- лыс кезінде қолды ацетонмен сүртіп, сабынды ыстық сумен жуып түру керек. Желімді дайындау және өндірістеғі барлық желімдеу жүмыстары кезінде өрт қауіпсіздігі ережесін сақтау керек.

Бақылау сүрақтары