30 Абайдың дінге көзқарасы

Қазақтың ағартушылығында, қазақ халқының бүкіл прогрессивті мәдениет тарихында үлкен орын алған ұлы ақын, ойшыл – демократ, сазгер Абай Құнанбайұлы болды(1845-1904). Оның шығармашылық мұрасы өлең, поэма, ф.ялық аудармалар, проза мен әндерден тұрады.Абай сыншыл болды. Ол дүниетанымдық мәселеде Алтынсарин секілді, деизмге жақын болды. Ол құдайды оз заңдары бойынша дамып жатады деп түсінеді.Ол дінбасылар мен діни надандықты, фатализмді атеизм тұрғысынан емес «нағыз»дін немесе рационалдандырылған дін позициясы тұрғысынан сынады.абай бір жағынан Құдй бар деп, екінші жағынан дүниенің әлемнің объективті заңдылығы бар деп түсінді.Діңбасылардың насихаттап жүрген соқыр сеніміне Абай ақылмен тануды қарсы қойды.

31 .Абай Құнанбаевтың адам туралы мәселесі

Абай Құнанбаев (1845-1904). Адам - өз тағдырының қожасы және құрушысы. Адам тіршілігінің бірегейлігі, жердегі тіршілігінің құндылығы, әр адам жанының қайталанбас сонылығы идеялары – АБАЙ тұжырымдамасындағы негізгі идеялары. өз шығармаларында ол адамға мейірмандық көрсету, сұлулыққа ұмтылу – жоғары имандылық қасиетінің белгісі, көрінісі деп айтудан жалықпайды.

Адамның әр түлілігі жайлы айта келіп, АБАЙ әр адамның өмірде өз табудың мағыздылығын атап көрсетеді. Адам өз орнын өзін табуына жол сілтеу, бағыт беру ағартушының бұқараны тәрбиелеушінің бірінші міндеті осы деп біледі. Осыдан кейін адам бол деген АБАЙ этикасының негігі принципінің маңынасы мен мәні ашыла түседі: әр адам өзінің шығармашылық мүмкіндігін іске асырып, өзін жетілдіре алады және жетілдіруі тиіс.

32.Француз ағартушылардың философиясы.

Дүниежүзілік ф/я тарихында француз ағартушылар/ң орны ерекше.Бұл фил/қ- саяси бағыттың негізін қалаған Вольтер мен Монтескье б/ды. Олардың еңбектері француз ағартушылар/ң екінші буынының қалыптасуына зор әсерін тигізді. Оларға Ламетри, Дидро, Кондильяк, Руссо, Гольбах, сияқты ойшылдар жатады. Француз ағартушылар ф/ң деңгейін өте биік дәрежеге көтерді. Адамзатты тебірендіретін барлық мәселелер ф/қ зерде тұрғысынан шешілуі қажет, бұл- олардың негізгі қағидасы. Ой еріктігі бұрын- соңды болмаған дәрежеге көтерілді: дін, табиғатты түсіну, қоғам, мемлекеттің құрылымы мен басқарылуы-бәрі де үзілді-кесілді сыннан өтті, бүкіл бұрынғы қалыптасқан көзқарастардың көпшілігі теріске шығарылып, Дүниеге деген жаңа таным қалыптаса бастады. Француз ағарт/ң еңбектерінде табиғат және ондағы адамның орнынан деген материалистік көзқарас қалыптаса бастады, әсіресе олардың әлеуметтік- саяси көзқарастары сол кездегі қоғамдағы ахуалға өзінің зор әсерін тигізді. Егер ағылшын ағартуш/ң көбі король билігін жақтап, я болмаса аристократияны қолдаса, француз ойшылдары феодалдық тәртіпке үзілді кесілді қарсы шығып, саяси- құқықтық мәселелерді күн тәртібіне ашықта айқын қоя білді.

33.К.Юнг философиясындағы «архетип» ұғымы.

Архетип- беретіндігі антикалық философиясында түпкі бейне, идея. Термин швейцария психология Юнг еңбектерінің ықпалымен қазіргі батыс әдебиетінде қанат жайды. «Коллективтік санасыздық» дейтінің әлдебір бастапқы туабітті құрылымын, адамның қайталанып тұратын тұрмыс жағдайларының, міндеттерінің ж/е куйзелістерінің ескірген психол. «шемені» дегенді білдіреді. Жеке н/се әлеум. Өмірдің проблемалық, дағдырысты жағдайының ықпалымен, Юнгтің пікірі бойынша, санасыз қозғалыс б/ды ж/е тиісті. Архитеп асырылады. Бұл орайда осы процестің ішкі себептік, ықтиярсыздық, демоникалық сипаты б/ды. Нақ «архетиптік матирица», қиял мен шығармашылық ойлау қызметін қалыптастыратын априори, оның көзқарасы б/ша, аңыздардығы әртүрлі халықтардың ертегіліріндегі қайталанатын дәлелдердің, дүнжүз. Әдебиет пен өнердегі «мәңгі» бейнелердің бар екенін түсіндіреді. К.Юнг (1875- 1961)- Швейцария психологы, «аналитикалық психологияны» жасаушы. 1907-12 ж Фрейдтің ең жақын жақтаушысы. Юнг б/ша, жеке адамның санасыздығымен қатар «ұжымдық санасыздықтың» неғұрлым терең қабаттары б/ды, онда «бастапқы» психикалық құрылымдар түрінде адамзаттың ең ежелгі тәжірибесі сақталады, ол дүниені қабылдау мен ой елігінен өткізуге априорилік әзірлікті қамтамассыз етеді. Юнг «инивидтену» процесін- жеке адамның өз мүмкіндіктерін толық жүзеге асыруға ұмтылуын адамның психикалық тіршілігінің негізгі мазмұны деп санады. Егер бұған жеке н/се әлеуметтік өмір мәселелері кедергі жасайтын б/са санасыздық архетиптік құрылымдары жанданып, символдаық бейнелер пайда болады, олар әр түрлі халықтардың аңыздарында қайталанып отырады ж/е әрбір адамның бойында түс беріп, оны таңғажайып күшпен баурап алуы мүмкін. Дәрігердің патциентерінде пайда болатын архетиптік бейнелерді түсіндіруін Юнг «антикалық психологияның» міндеті деп есептеді. Ол ұлы идеялардың бәрі архитептік негізде жатыр деп санады. Егер дүниедегі дәстүрлердің бәрі бір жола кесіп пішілген б/са, деп жалдады Юнг келер ұрпақпен бірге барлық аңыздар мен дін тарихи түрде қайтадан басталар еді. Юнг концепсисының ироционалистік, мистикалық жақтарын теологиялық жалдаптықтар абстрактілі өнерді негіздеу, өнерді архайзмдендіру , көркем шығармашылықтың әзәзілдік, санасыз сипатын дәлелдеу үшін п/ды. Сонымен бірге Юнг еңбектері салыстырмалы аңыздар жөнінде зерттеулердің пайда болуына жәрдемдесті; оның психол. Типтері – экстравертициялық ж/е интровертициялық типтері концепсиясы әйгілі б/ды.