19. Гиффен парадоксы және Гиффен тауарлары
Ағылшын статисті әрі экономисті Р.Гиффеннің байқауы бойынша, 19 ғ Англияда «нан неғұрлым қымбат болса, соғұрлым көп сатып алынады », кейін бұл байқаулар «Гиффен парадоксы »(қайшылығы) деп аталатын болды. «Гиффен парадоксының» мәні мынада: табыстарының деңгейі өте төмен Англия халқының негізгі бөлігінің ең басты тамағы –нан. Нанға бағалардың өскен жағдайында нан жалғыз, қол жетерлік болып саналады, өйткені басқа тамақ өнімдеріне (ет, көкөніс) бағалар одан да жоғары. Осы себептен нанға деген сұраныстың көлемі өсе береді. «Гиффен қайшылығы ,парадоксы » тұтынушылар табыстарының өте төмен жағдайында ең қажетті тауарларға қатысты пайда болады да табыс әсері ауысу әсеріне қарағанда сұранысқа үлкен ықпал жасауымен түсіндіріледі. Сонымен, ол сұраныс заңының әрекетіне қайшы келмейді, өйткені салыстырмалы арзандаған тауарға (бағасы көтерілсе де) ,сұраныстың өсуі орын алады.
Если при изменении цены некачественного блага эффект дохода окажется сильнее эффекта замены, то будет нарушен закон спроса. Это исключение из данного закона получило название «парадокс Гиффена».5 Он показан на рис. 3.13, на котором благо С является некачественным.
|
Исходное равновесное состояние потребителя представлено точкой F. Повышение цены блага С увеличивает наклон бюджетной линии и потребитель оказывается на более низкой кривой безразличия U1. Смещение более низких кривых безразличия к оси абсцисс отражает увеличивающееся предпочтение некачественного блага по мере снижения благосостояния потребителя. Эффект замены в данном случае состоит в сокращении потребления подорожавшего блага на величину CF - CG и увеличении потребления относительно подешевевшего блага на величину АG - АF. Эффект дохода выражается в росте потребления «некачественного» блага на величину CH - CG и сокращении потребления нормального блага на величину АG - АH. В результате того что эффект дохода превышает эффект замены, объем спроса на подорожавшее благо возрос на величину CH - CF. |
Чтобы возник парадокс Гиффена, доля расходов на некачественное благо в бюджете потребителя должна быть большой. Это мало вероятно при современном ассортименте потребительских благ. Поэтому можно согласиться с мнением, что парадокс Гиффена является занимательной аномалией главным образом приносящей пользу при проверке понимания студентами тонкостей эффектов дохода и замещения 6.
20.Тұтынушылық сұраныстың ерекшеліктері . Веблен әсері
Ұтымды тұтынушының таңдау принциптерімен қатар оның талғамы мен ұнамдылықтарымен анықталатын ерекшеліктері де бар. Американдық экономист Х.Лейбенстайн тауарға деген сұраныстың екі түрін бөліп көрсетеді: функционалды және функционалды емес.
Функционалды сұраныс –экономикалық игіліктің (тауардың н/е қызметтің) өзіне тән тұтыну қасиеттері бар факторлармен сипатталған сұраныстың бір бөлігі.
Функционалды емес сұраныс- экон-қ игілікке тән қасиеттерге байланысты емес факторлармен сипатталған сұраныстың бір бөлігі болып табылады. Х.Лейбенстайн бұл сұраныстың түрін тағы да бірнеше түрге бөлді: тиімсіз сұраныс, спекулятивтік сұраныс, әлеуметтік сұраныс, соның ішінде, көпшілікке ілесу әсері, өзін-өзі жоғары ұстау әсері және Веблен әсері сияқты сұраныстың түрлері жатады.
Көпшілікке ілесу әсері –тұтынушы басқаларынан қалып қоймауға тырысып, солар сатып алған тауарды бұлар да сатып алуға тырысады. Ол басқа тұтынушылардың ойы мен сөзіне байланысты болады.
Өзін –өзі жоғары ұстау (сноб) әсері- Бұл жағдайда тұтынушы көпшілікке ілеспей ерекше бір тауарды сатып алуға ұмтылады. Кейбір адамдар өте ерекше, сирек кездесетін немесе эксклюзивті тауарларға құмар болады. Өзін-өзі жоғары ұстау (сноб) әсері нарықтық сұранысты икемсіздеу жасайды және бағаны көтеруге мүмкіндік береді. Көптеген фирмалар арнайы жарнама мен маркетингтік зерттеулерді жүргізе отырып өзін-өзі жоғары ұстау (сноб) әсерін туғызуға тырысады.
Веблен әсері – тауардың аса жоғары бағаға ие болуымен байланысты тұтыну сұранысының көбею әсері. Бай сатып алушыларға көзделген тауарлар немесе әдемілік, салтанат заттары, олардың тартымдылығы – бағасында. Бұл тауарлар мәртебелі, қадірлі болып саналады да, бай, ауқатты сатып алушылардың «көпшілік алдында көрсету үшін», үлкен әсер ету үшін сатып алынады. ( Веблен әсері ). Сондықтан, оларға бағаның түсуі тартылымдылығын азайтып, сату көлемін кемітеді.
Спекулятивті сұраныс - қоғамда аса жоғары инфляциялық күтімдердің болуымен байланысты туындайды, яғни бағалардың келешектегі өсіп кету қаупі тұтынушылардың тауарларды қазіргі уақытта көбірек тұтыну (сауда-саттық жасау) ынтасын арттырады.
Тиімсіз (рационалды емес) сұраныс– бұл адамның көңіл-күйінің күрт өзгеруіне байланысты, аяқ астынан қалауының болуы әсерінен пайда болатын жоспарланбаған сұраныстың бір түрі, яғни бұл сұраныстың түрі адамның ұтымды шешім қабылдау туралы алғышартын бұзады.