30) Пайда және оның түрлері

Пайда – фирманың тауарлар мен қызметтерді сатудан түсетін жалпы түсімдері мен оның жалпы шығындарының арасындағы айырма:

π = TR – TC.

Бухгалтерлік пайда – жалпы түсім мен фирманың айқын шығындарының арасындағы айырма түрінде анықталады:

π_бух. = TR – TC_бух.

Экономикалық пайда – бұл жалпы түсім мен фирманың барлық шығындарының арасындағы айырма түрінде анықталады:

π_эк. = TR – TC_эк.

Қалыпты (қарапайым немесе нөлдік) пайда – бұл өзінің жеке меншік кәсібін жүргізуге ынтасы болу үшін кәсіпкерге қажет ең төменгі деңгейдегі түсім. Егер π_эк. = 0 болса, онда бұл кәсіпкердің өзінің іс-әрекетінің аумағында ұстанып қалуына септігін тигізетін, тек қана қалыпты пайда алатынын көрсетеді.

31.Доходы — денежные поступления от продажи производственных ресурсов и готовой продукции. Каждый вид ресурсов обеспечивает соответствующий вид доходов: плата за трудовые ресурсы дает заработную плату, плата за землю — ренту, доход на капитал — ссудный процент за денежный капитал и прибыль за использование физического капитала; предпринимательские способности — предпринимательский доход.

Заработная плата — вознаграждение, выплачиваемое наемным работникам за использование их труда.

Заработная плата на конкурентном рынке труда

В рыночной экономике размер заработной платы устанавливается, как и цена на любой другой товар, в результате спроса и предложения на рынке труда.

Понятие и характеристика ренты

Рента (от лат. rendere — приносить прибыль) — доход владельца земли или других природных ресурсов, количество которых ограничено.

Установление величины ренты

Причины установления величины ренты на рынке землепользования, как и на других рынках,— равновесная цена, выравнивающая спрос и предложение. Кривая предложения земли S представляет собой вертикальную линию, так как предложение земли неэластично. D — кривая спроса на землю. Точка Е — уровень земельной ренты.

В случае, если владелец земли, получающий за нее рентную плату, захочет продать землю, то ее стоимость будет определяться по формуле:

Доход на капитал

К ресурсным рынкам наряду с рынками труда и землепользования относится рынок капитала. Владельцы капитальных благ могут сдавать их в аренду и получать доход на капитал в виде арендной платы, лизинговой платы, процента. Стремление получить доход стимулирует владельца капитала искать способы его наиболее эффективного использования. Процентная ставка — форма выражения цены ссуды в процентах. Измеряется отношением годового дохода, получаемого на ссудный капитал, ко всему ссудному капиталу. Низкая процентная ставка приводит к росту инвестиций и расширению производства, высокая процентная ставка сокращает инвестиции и сдерживает производство.

32.Нарықтық құрылым – бұл фирманың салалық нарықта өзара әрекеттесу сипатын анықтайтын және нарықтық тепе – теңдіктің қалыптастыру әдістерін көрсететін, нарықтың ұйымдастыру белгілерінің жиынтығы. Нарықтық құрылымның типі салалық нарықтың негізгі белгісі ретінде көрінетін, ұсыныс тарапынан да сұраныс тарапынан да әрекет көптеген факторларымен анықталады.

Нарық құрылымын алдымен 3 фактор анықтайды:

1. саладағы фирмалар саны және олардың ауқымы

2. фирмалардың өндіретін тауарларының түрлері (біртектес немесе ерекшеленген).

3. Басқа фирмалардың салаға кіру және одан шығып кету мүмкіндіктері.

Осы факторларды ескере отырып нарық құрылымын негізгі 4 түрге бөліп көрсетуге болады:

• Жетілген (таза) бәсеке;

• Абсолютті (таза) монополия;

• Монополистік бәсеке;

• Олигополия.

Фирма нарық құрылымының қай түрінде іс-әрекет жасаса да, ол өзі үшін екі маңызды сұрақтың сұрақтың шешімін табуы керек:

1. Салада қалу керек пе, әлде жұмысты тоқтатқан жөн бе?

2. Егер салада қалса, онда тауарлар мен қызметтерді қандай көлемде шығару керек?

TR < TC болғанда.

Бірінші сұрақ шығынға ұшырап тұрғанда фирмалар үшін көкейкесті мәселе болады. Бұндай фирма үшін ең басты мақсат – шығындарын ең төменгі деңгейде жеткізу. Егер фирма жұмысын тоқтатса, онда оның шығындары тұрақты шығындарға (FC) тең болады. Сондықтан, егер (TR - TC) < FC болса, онда өндірісті жалғастырған жөн, себебі бұл жағдайда шығындарды ең аз жеткізуге болады. Ал, егер (Tr - TC) > FC болса, онда өндірісті тоқтату тиімді. Жабылу (банкроттық) тәртібі былай: егер тауарларды сатудан түскен түсім (TR) өзгермелі шығындарды (VC) өтей алмаса, онда фирма өз жұмысын тоқтату керек (TR - TC) . Егер осы екі көрсеткішті Q- ға бөлсек, онда жабылу тәртібінің басқа интерпретациясын аламыз: TR/Q<VC/Q=P<AVC. Пайдасын мейлінше арттыратын (TR<TC) фирма үшін өзекті мәселе екінші сұрақ – қанша өндіру керек? Фирма өндірісті (Q) кеңейту үшін шекті шығынның (MC) өсуінен гөрі шекті түсім (MR) - өсуінің тезірек болуын қамтамасыз етіп тұрғанға дейін өнім шығаруды көбейтеді. Ал MC = MR болғанда, фирма оңтайлы өнім көлемін шығаруға жетеді. Бұл – шектеулі шығарылым тәртібі.

33.Жетілген бәсеке нарығы – нарықтық бағаға әсер ете алмайтын, саны өте көп шағын фирмалар әрекет ететін нарықтық құрылым. Оның ерекше белгілеріне мыналар жатады: 1. Өнімнің біртектілігі. Фирмалар бір – бірінен айырмашылығы жоқ өнімдер ұсынады, сондықтан өз бәсекелестерінің өнімін толықтай алмастыруға қабілетті. 2. Нарықта көптеген сатушылар мен сатып алушылар әрекет етеді. 3. Сатушылар мен сатып алушылар «баға қабылдаушылар» болып табылады. Саны өте көп өндірушілердің жиынтық ұсыныстағы үлестері аз. Олар өнім көлемін өзгерту арқылы нарықта қалыптасқан бағаны өзгерте алмайды. 3. Нарықтағы жағдайлар туралы толық ақпараттың болуы. Өндірушілер мен сатушылар тауар, баға, технология және болашақ пайда туралы толық хабардар болады. 4. Салалық тосқауылдардың болмауы. Салаға немесе нарыққа жаңа фирмалардың кіруіне немесе шығып кетуіне ешқандай кедергілер қойылмайды. 5. Фирмалардың тәуелсіздігі. Фирма шешім қабылдағанда басқа бәсекелестерінің іс-әрекетін ескермейді.

Жетілген бәсекелестік жағдайындағы нарықтық құрылымның басты шарттары:

1. Нарықта біртектес (стандартталған) өнімді өндіретін және сататын фирмалар саны көп болады.

2. Шаруашылық субъектілерінің саладан еркін шығуы және оған еркін кіруі ештеңемен шектелмейді.

3. Нарық ұсынысының жалпы көлеміндегі әрбір жеке фирманың үлесі өте аз, сондықтан да ол тауарлардың нарықтағы бағасына әсер ете алмайды. Керісінше, ол өз нарықтық стихиялы күшіне тәуелді болады және тыстан берілген бағаны қабылдайды. Сондықтан бұндай нарық құрылымында жұмыс істейтін фирмаларды – «баға қабылдаушылар» деп атайды.

4.Ақпараттың мол болуы. Нарықтың субъектілері (сатушылар, сатып алушылар,өндіріс факторларының иелері ) сол берілген нарықтың барлық параметрлерін аса толық біледі. Толық деректілік олардың арасына тез арада тарайды және олар ақпарат жинауға ешқандай артық шығын жұмсайды. Осы шарттың негізінде ортақ баға заңы қалыптасады.