19.Туракты жылдамдыкты электрлік орындаушы мезанизмдер-динамикалық қасиеттері.

Электрлік орындаушы механизмдерде тұрақты және айнымалы тоқтар қолданылады. Асинхронды екіфазалық қозғалтқыш электрлік орындаушы механизмдерге жатады. Қозғалысқа келтіруде якорьдағы кернеуді өзгерту қолданылады. Релелік реттегіштер реттелетін органның тұрақты жылдамдықпен орын ауыстыруын қамсыздандыратын орындаушы мезанизмдермен де жұмыс істейді. Көптеген электрлік орындаушы механизмдер орын ауысу жылдамдығы реттеуіштің параметрінен ауытқуынан тәуелсіз режимде жұмыс істейді. Редукторы бар электрқозғалтқыш реттелетін органды орын ауыстыруға қажетті электр энергиясын механикалық энергияға ауыстырады.

20.Туракты жылдамдыкты электрлік орындаушы мезанизмдер. Басқару ерекшеліктері.

Электрлік орындаушы механизмдерде тұрақты және айнымалы тоқтар қолданылады. Асинхронды екіфазалық қозғалтқыш электрлік орындаушы механизмдерге жатады. Қозғалысқа келтіруде якорьдағы кернеуді өзгерту қолданылады. Релелік реттегіштер реттелетін органның тұрақты жылдамдықпен орын ауыстыруын қамсыздандыратын орындаушы мезанизмдермен де жұмыс істейді. Көптеген электрлік орындаушы механизмдер орын ауысу жылдамдығы реттеуіштің параметрінен ауытқуынан тәуелсіз режимде жұмыс істейді. Редукторы бар электрқозғалтқыш реттелетін органды орын ауыстыруға қажетті электр энергиясын механикалық энергияға ауыстырады.

20.Туракты жылдамдыкты электрлік орындаушы мезанизмдер. Басқару ерекшеліктері.

Электрлік орындаушы механизмдерде тұрақты және айнымалы тоқтар қолданылады. Асинхронды екіфазалық қозғалтқыш электрлік орындаушы механизмдерге жатады. Қозғалысқа келтіруде якорьдағы кернеуді өзгерту қолданылады. Релелік реттегіштер реттелетін органның тұрақты жылдамдықпен орын ауыстыруын қамсыздандыратын орындаушы мезанизмдермен де жұмыс істейді. Көптеген электрлік орындаушы механизмдер орын ауысу жылдамдығы реттеуіштің параметрінен ауытқуынан тәуелсіз режимде жұмыс істейді. Редукторы бар электрқозғалтқыш реттелетін органды орын ауыстыруға қажетті электр энергиясын механикалық энергияға ауыстырады.

Элеметтердің қызметтік көрсеткіштері және энергия көзі бойынша топтастырылуы.

Автоматика элементтері деп АБЖ-де сигналды түрлендірудің орындайтын құрылғыны айтады. Қызметтері: 1) басқарылатын шаманың мәнін басқа сигналға түрлендіру (датчик, сезгіш элемент). 2) бір энергия түріндегі сигналды 2-ші энергия түріне түрлендіру.(электромехан-қ, электропневматика-қ) 3) энергия мәніне сәйкес түрлендіру (күшейткіш). 4) сигнал түріне б/ты (үзіліссіз сигналды дискреттеу, аналогты сандық, сандық аналогты). 5) сигнал формасы түрінде түрлендіру (тұрақты токты айнымалылыға түрлендіру). 6) сигналдарды тарату (таратқыш, коммутатор). 7) сигналдарды басқару, салыстыру, сақтау (мп-қ құрылғылар, жады ұяшық-ры, салыстырғыштар). 8) басқарылатын процеске әсер ету (орындаушы элементтер). Процесті автоматтандыру өндіріс тиімділігін арттырады, адам санын азайтады, өндіріс жылд-н арттырады. Элементтерді жүйеде атқаратын қызметіне қарай салыстырушы, түзетуші, қабылдаушы, жоспарлаушы, түрлендіруші ж/е атқарушы д. ажыратады. Автоматты жүйелерде көрсетілген негізгі элементтерден басқа қосалқы элементтер де б/ды, оларға ауыстырып қосқыш құрылғылар мен қорғау элементтері, резисторлар,конденсаторлар, сигнал беру жабдықтары жатады.

13. Параметрлік датчиктер: Датичик деп электрлік емес сигналды электрліке түрлендіруге арналған құрылғыны айтамыз. Жалпы түрде Дті ( Д) сезгіш элемент ( СЭ ) және түрлендіргіштен құралатын жүйе ретінде көрсетуге болады. Сезгіш элемент автоматика және телемеханика жүйелерінде « сезім мүшесі » қызметін атқарады және бақыланатын ( х) шамасын өлшеуге ыңғайлы болатын ( х1) сигналға түрлендіруге арналған. Датчиктің негізгі сипаттамасы мен көрсеткіштері мыналар: статикалық; инерттілік, динамикалық ( дифференциалдық) сезімталдық; сезімталдық табалдырығы; қателік; қуат; иін күш немесе кіріс сигналы көзінен қажет болатын күшейту; шығыс қуаты және Дтің шығыс кедергісі. Қазіргі уақытта автоматика саласында электрлік датчиктер кең қолданыс тапқан, оларды екі топқа бөледі: параметрлік және генераторлық. Параметрлік датчик электрлік емес бақылаушы немесе реттелетін параметрлерді электрлік тізбек параметрлеріне ( R, L,C) түрлендіру үшін қызмет етеді. Бұл датчиктер электр энергиясын қосымша энергия көздерінен алады. ПД активті кедергі ( түйіспелі, реостатты потенциометрлік, тензо датчиктер, терморезисторлар) және реактивті кедергі ( индуктивті, сыйымдылықты) датчиктері болып екіге бөлінеді.

17,18.Пневматикалық орындаушы механизмдер. Динамикалық қасиеттері.Гидравликалық орындаушы мех/р. .Динамикалық қасиеттері..Гидравликалық және пневматикалық ОМ қысым астындағы жұмыс ортасының энергиясының ілгерлемелі не айнымалы қозғалыстың механикалық энергиясына түрлендіреді.Гидравликалық:мембранды,поршеньді,сильфонды.Гидрв/қ:мембранды,поршен/і,қалақшалы б б/ді. Гидроқозғалтқыштарда жұмыстық орта ретінде көбінесе жоғары қысымда да өз қасиетін жоғалтпайтын минерал май пайдаланылады.Пневмақозғалтқыштарда жұмыстық орта ретінде сығылған ауа пайдаланылады.Автоматты басқару жүйелерінде гидро- ж/е пневмақозғалтқыштар электрлікке қарағанда сирек пайдаланылғанымен бірқатар жағдайларда олар техникалық тұрғыдан қарағанда тиімді болып келеді.Гидро- және пневмоқозғалтқыштар шағын болып келгенімен,басқа қозғалтқыштарға қарағанда өте үлкен күш (0,003....0,3МН) тудыруға қабілетті. Олардың құрылысы қарапайым,жұмысы сенімді болып келеді және оларды қолданғанда реттеуші органмен үйлестіретін редуктордың да қажеті болмайды Гидравликалық және пневматикалық қозғалтқыштарды жұмыс істеу принциптері бірдей болып келеді де,айырмашылығы тек әрекет тездіктерінің (быстродействия) әр түрлілігінде.Гидро және пневмоқозғалтқыштар ілгерлемелі қозғалысты-мембраналы және поршенді әрі айнымалы қозғалысты- тегершікті(шестеренчатые) қалақты, плунжерлі және трубиналы болып 2 түрге бөлінеді.мембраналы орындаушы тетікте (5.7сур)шығыстық өзегі(шток)(4) жұмыстық ортаның мембранаға (2) түсіретін қысымы арқылы туатын күшпен ығысады. Осының әсерінен қайтарма серіппе (3) де сығылады. Мембрананың диаметрі үлкен болған сайын, реттеуші органға берілетін күш те көп болады. Мембрана астындағы қуыс атмосферамен байланысқан. Қысым жоқ кезде мембрана,демек өзек те қайтарма серіппенін көмегімен бастапқы қалпына келеді. Дискілер () (1) резеңкелі матадан жасалатын мембрананың қатаңдығын қамтамасыз етеді.

17. Өлшегіш түрлендіргіш (ӨТ) — оның қызметі бір бірліктегі шаманы өңдеуге, сақтауға, индикациялауға, беруге қолайлы басқа бір шамаға немеме ақпараттық өлшегіш сигналға аудару болып табылады. Өлшегіш тізбекте орналасуына байланысты біріншілік және аралық өлшегіш түрлендіргіштерді ажыратады. Біріншілік өлшегіш түрлендіргіш, оны тағы да басқаша датчик деп те атайды – оған әрқашан өлшенетін шама әсер етеді. Қалған өлшегіш түрлендіргіштерді аралық деп атайды. Олар біріншілік өлшегіш түрлендіргіштен кейін орналасқан және де өлшегіш сигналды түрлендіруде түрлі операцияларды орындай алдады.

Оларға кіреді:

•  масштабтық (сызықтық және сызықсыз) түрлендіру;

•  масштабты-уақыттық түрлендіру;

•  аналогты-сандық түрлендіру;

•  сандық-аналогтық түрлендіру;

•  функционалдық түрлендіру.

Аналитикалық өлшеулер көбіне мынадай өлшегіш түрлендіргіштер түрімен жүргізіледі: 1. ИП1: измерительный преобразователь типа состав - состав, обеспечивающие масштабные преобразования анализируемой пробы. Проба характеризуется информативным параметром С(содержанием измеряемого компонента) и комбинацией неинформативных параметров Сн, к которым относятся содержание неопределяемых (мешающих) компонент и термодинамические параметры анализируемой среды. При прохождении через ИП1происходят процессы очистки, сушки, изменения температуры и давления смеси до требуемых величин и, после этих преобразований анализируемой среды, отбор ее требуемого количества. ИП1 обычно называют блоком отбора и подготовки пробы; 2.  ИП2: измерительный преобразователь типа состав - свойство, обеспечивающие преобразование измеряемой величины С в то или иное физико-химическое свойство, удобное для последующего измерения и регистрации. Во многих случаях это преобразование идет в два этапа: получение промежуточного продукта в жидкой либо твердой фазе с содержанием компонента Ynpом(C), а затем его преобразование в свойство Ф(Ynpом) 3.  ИП3: измерительный преобразователь типа свойство - выходной сигнал, обеспечивающие преобразование измеряемой величины в выходной измерительный сигнал W.Обычно это преобразование также осуще­ствляется в два этапа: в промежуточный сигнал Wnpом(Ф) и затем в выходной сигнал W(Wnpом). При этом преобразование Wnpом в W— это преобразование одной электрической величины в другую. Получив с помощью совокупности измерительных преобразователей выходные сигналы от анализируемого объекта, по калибровочной зависимости произво­дят сравнение измеряемой величины с мерой и вырабатывают оценочные значения С*  измеряемой величины С.

R-S-триггерлер, T-триггерлер, D-триггер, J-K-триггер.

Асинхронды RS-триггер

Ол қарапайым триггер. Оның негізінде басқа триггерлер жасалынады. Оның 2 кірісі бар S, R және екі симметриялық шығысы Q және (11 сурет).

Триггердің S-кірісі орнатылған (ағылшын set-установить, орнату), R кірісі нөлдік жағдайға келтіру, түсіру (ағылш. Reset - сбросить, түсіру) деп аталады. Q шығысы - тура, ал шығысы - инверсті деп аталады.

Асинхронды RS триггер НЕМЕСЕ- ЕМЕС элементтік базасында орындалуы мүмкін.(12а сурет).

S=1 және R=0 болғанда

= 0

Q = = 1

S=0 және R=1 болғанда

= 1

Q = = 0

S=R=0 болғанда алдындағы шығыс сигналы сақталады RS-триггер жұмысын тағы ажыратып қосу (переключение) кестесі көмегімен көрсетуге болады.

Кірістер				ШЫҒЫСТАР			Жұмыс режимі
НЕМЕСЕ-ЕМЕС		ЖӘНЕ-ЕМЕС
S	R	S	R		Q	Q
0	0	1	1		1	0		сақтау
0	1	1	0		1	0		Жазу1
1	0	0	1		0	1		Жазу0
1	1	0	0		Х	X		Рұқсат-етілмеген (Q=Q)

Cинхронды RS триггер. Оның синхрондалатын сигнал үшін қосымша С кірісі болады. Триггердің елгіленуі және ЖӘНЕ –ЕМЕС элементінде жасалуы 13 суретте көрсетілген.

S және R кіріс сигналдары ақпараттық, ал С кірісінде синхрондалатын сигналдар. Солар арқылы триггердің айырылып – қосылу (переключение) жасалады.

4.2 D-триггер статикалық басқарумен. D-триггер динамикалық басқарумен

Оны ақпараттық триггер не тоқтату триггері деп атайды (ағылшын delay - тоқтату, задежка). D-триггер тек синхронды бола алады. Ол тактілік импульстің деңгейімен де, оның фронтымен де ажыратылып, қосылуы мүмкін. D-триггердің белгіленуі, жазбасы және жұмысының уақыт диаграммалары 14 суретте келтірілген.

D кірісі- ақпараттық, С кірісі- синхрондалған. С=0 болғанда сақтау режімі, С=1 болғанда жазу режімі орындалады. Осыдан ақпаратты оқу кез келген уақытта жасалуы мүмкін, ал жазу тек С=1 болғанда ғана. Триггер жазылған такт біткенге дейін шығыс сигналын тоқтатады. Осылайша D=1 кіріс сигналы екінші және үшінші синхроимпульс арасында бітеді, ал Q=1 қалып күйі үшінші такттің соңына дейін сақталады. С кірісіндегі / белгісі сигналдың төмендеуі бойынша фиксация орындалатынын көрсетеді.

Қ арастырылған D-триггер cинхронды RS-триггер негізінде жасалған.