Абсолютті және қатысты биіктіктер. Биіктіктер жүйесі туралы түсінік
Геодезиялық координаталар жүйесінде жер беті нүктелерінің орны В ендігі және L бойлығынан басқа, Н биіктігімен анықталады.
Нүктенің геодезиялық биіктігі деп берілген нүктеден оған қатысты нормаль бойынша референц-эллипсоидқа дейінгі қашықтықты атайды. Нүктелердің геодезиялық биіктіктерін анықтау мүмкін емес. Сондықтан геодезиялық биіктікті екі құрамдаспен келтіреді. Біріншісі – Жер бетіндегі нүктемен және биіктіктер есебінің бастапқы есебі болып табылатын, теңіздің орташа деңгейіне жақын болатын, қандай да бір қосымша жазықтықтың эллипсоидқа түсірілген нормаль кесіндісі. Екіншісі – осы қосымша жазықтықтың референц-эллипсоид бетіндегі нүктелер биіктігі.
Қосымша жазықтықта таңдау мәселесі өте күрделі болып табылады. Бір қарағаннан мұндай жазықтық ретінде теңдестірілген жазықтықтың бірі болу керек, себебі ауырлық күші өрісінде нивелирдің «горизонтальді сәулесі» деңгей көмегімен орнатылады. КСРО - да биіктік есебінің бастапқы жазықтығы ретінде Кронштад футштогының нөлімен өтетін, яғни Кронштад футштогының ноль пункті геоидта жатады деп алынған, жазықтық алынған.
Теңдестірілген жазықтықтан бастап есептелетін, Кронштад футштогының нөлінен өтетін, жергілікті жердің нүктелердің биіктік белгілері абсолютті деп аталады. Кей кезде биіктіктерді еркін таңдалған теңдестірілген, шартты түрде нөлдік б.е. жазықтыққа қатысты есептейді. Мұндай биіктіктерді шартты деп атайды.
Нүкте биіктігінің сандық мәні оның белгісі деп аталады.
Әдетте нүктелер биіктігін бастапқы пунктің абсолютті биіктігі және анықталатын нүктенің бастапқы нүктеден өсімшесінің (қатысты биіктік) қосындысы түрінде анықтайды.
Өлшенетін биіктіктер
Жер беті нүктелерінің геоидтан биіктіктерін қатал түрде анықтаудың бірқатар қиыншылықтары бар. Мысалы, геометриялық нивелирлеуде биіктіктерді анықтау биіктік есептеудің бір жазықтығындағы барлық станцияларда нысаналау сәулесінің параллельдігіне негізделген. Жалпы жағдайда теңдестірілген жазықтық келесі себептерге байланысты бір-бірімен параллель емес: біріншіден, Жердің эллипстігі есесінен – теңдестірілген жазықтықтар арасындағы қашықтық ауырлық күшінің мәні төмендеуге сәйкес, полюстардан экваторға қарай азаяды. Мұндай өзгеріс биіктігі 1 км өзгерген кезде 3м жетеді. Екіншіден, ауырлық күшінің аномалиясын анықтайтын. Жер қабатының тығыз бірқалыпсыздығы есесінен, теңдестірілген жазықтықтар арасында аномальді өзгерістер пайда болады.
1.7-сурет - Өлшенетін биіктіктер
Теңдестірілген
жазықтықтар параллель болмағандығы
нәтижесінде, нысаналау сәулесі орналасатын
жанама бойымен, нивелирлеудің әртүрлі
сызықтарында өлшенген өсімшелер
қосындысымен есептеліп, нүктелер
биіктігі әртүрлі болып келеді. Осылайша
Жердің физикалық бетін нивелирлеу
кезінде К нүктесінен В(
)
нүктесіне және К-дан С-ға дейінгі, содан
соң В(
)
дейін (теңдестірілген жазықтық бойынша
қорғалғанда КС биіктігі өзгермейді)
өсімшелер биіктігі өзгермейді.
,
(1.13)
Мұндағы: ∆h-Жердің физикалық бетін нивелирлеу кезіндегі теңдестірілген жазықтықтар арасындағы қарапайым қашықтықтар (өсімшелер); ∆h - ВС вертикалі бойынша дәл осы жазықтықтар арасындағы қарапайым қашықтықтар. Осыдан анықталатыны, берілген В нүктесінің биіктігі, нивелирлеу жолына байланысты болатын, әртүрлі мәндері бар, ал тұйық полигон бойынша өсімшелер қосындысы нөлге тең болуы. Мұндай қиыспаушылықтарды теориялық деп атаған және оларды болдырмау үшін ортометриялық түзетулерді енгізген. М.С.Молоденский атап көрсеткендей бұл түзетулерді есептеу қиын.