4. Полигонометрия

Жүйені тұрғызудың полигонометриялық әдісі жүрістің бекеттерінде және олардың арасындағы қабырғаларда көлденең бұрыштарды өлшеумен елді мекенде жүрістерді салу, сонымен қатар пункттердің координаталарын анықтаудан тұрады. Ол елді мекеннің қоныстанған немесе салынған бөліктерінде жүйені жасау үшін қолданылады.

4.1 Полигонометрияның түрлері

1, 2, 3 және 4 класстарының полигонометриясы – әдетте сәйкес класстың триангуляциясының орнына салынады;

1, 2 дәрежелі полигонометрия – үлкен масштабты топографиялық түсірілімдерді және басқа маркшейдерлік бөлу жұмыстарын негіздеу үшін мемлекеттік геодезиялық жүйені біріктіру ретімен салынады.

1. арнайы мақсатты полигонометрия – күрделі инженерлік міндеттерді шешу үшін. Оған деген талаптар әр жеке жағдайда жасалады.

Қабырғалардың ұзындығын өлшеу үшін қолданылатын әдістерге байланысты бөлінеді:

- тікелей қабырғалары өлшенетін полигонометрия (сымдар, рулеткалар, ұзындықты өлшеуіштер);

- қашықтығы өлшенетін полигонометрия (жарық-радио дальномер және оптикалық қашықтықты өлшеуіштер);

- параллактикалық полигонометрия – базисті бөлу және параллактикалық бұрыштарды өлшеу.

4.2 Полигонометрияның қолайлылығы мен кемшіліктері

Полигонометрияның қолайлылығына мыналар жатады:

1) жоғары қымбат тұратын сигналдар салу қажеттілігінің болмауы;

2. бекеттерді түсірілім объектісінен тікелей жақын арада орналастыру мүмкіндігі;

3. жүрістерді салу үшін елді мекендердің, өзендердің жағасын пайдалану мүмкіндігі.

Полигонометрияның кемшіліктеріне мыналар жатады:

1) бекеттер арасындағы ұзақ уақытты қатаң байланыстардың болмауы;

2) тек оларға жататын елді мекеннің тар жолағын тірек пунктермен қамтамасыз ету;

3) сызықтық өлшемдердің үлкен көлемі.

4.3 Полигонометриялық жүрістердің түрлері

Полигонометриялық жүрістердің екі түрі бар тұйықталған және тұйықталмаған.

Тұйық жүріс белгілі координаттары бар 1 бастапқы пунктке сүйенеді және белгілі дирекциондық бұрыштары бар бастапқы бағыттарға келіп шектеседі.

Тұйықталмаған жүріс ұшымен бастапқы пункттерге сүйенеді және бастапқы бағыттарға келіп шектеседі.

4.1- кесте 1-4 класс полигонометриясының сипаттамасы

Полигонометрия класы	Жүріс жақтарының ұзындығы, км	ОКҚ
		бұыштардың	қабырғалардың
1	20-25	±0,4''	1:300000
2	7-20	±1,0''	1:250000
3	3-8	±1,5''	1:150000-1:200000
4	0,25-5	±2,0''	1:100000-1:150000

1 класс полигонометриясы әрқайсысы 10 - нан артық емес қабырғадан тұратын созылған жүрістер түрінде салынады және полигонның 1-ші классының буынын түзеді. Буынның шеткі қабырғаларының екі ұшында (төбелерінде) астрономиялық Лаплас бекеттерін анықтайды.

Полигонометрияда жақтарын жарықтдальномер өлшеуішпен өлшейді.

2-ші класты Мемлекеттік геодезиялық жүйе полигонометрия әдісімен әр жеке жағдай үшін жасалады.

3-ші және 4-ші класс полигонометриясы торапты пункттері бар жүйелер немесе жоғары класты мемлекеттік геодезиялық жүйенің пункттеріне сүйенетін жеке жүрістер түрінде салынады.

2, 3 және 4 класс полигонометриясында жақтарды өлшеу СВВ-1 жарық өлшеуішімен және қажетті дәлдікпен басқа өлшеуіштермен жүргізіледі.

3-4 класты полигонометрияда бұрыштарды Т-1, Т-2 теодолиттармен және оларға тең дәлдікті аспаптармен өлшейді.

Белгілі ұзындықты қабырғалары бар полигонометрияны тұрғызу қиындаған кезде басты және аралық пунктті және қабырғалы жүрістерді салады (сонымен қатар аралық қабырғалардың бұрыштарын өлшейді).