3.12 Айналдыру тәсілімен өлшенген бағыттың теңдеуі және оның дәлдігі (Струве тәсілі)
Мысалы: Р пунктінде n бағытымен 1,2,3,...n пунктерін айналма тәсілмен өлшеу керек болсын дейік.
Ол үшін лимбті бекітіп, алидаданы сағат тілі бағытымен дүрбіні ДС қалпында 1,2,3,...n пунктеріне кезектеп нысаналайды, қайтадан 1 пунктіне нысаналап, n+1-ге көздейді де есепті лимб бойынша алады. L1, L2, L3, ... Ln, LІ1. Бұл бірінші жарты айналым болады.
Содан дүрбіні зенит арқылы айналдырып, лимб сол қалпында, ал алидада айналымы сағат тілі бағытына қарсы болғанда, дүрбіні 1, n, n-1, ... 3,2,1 пунктеріне кезектеп көздеп, n+1 нысаналайды да, лимбтан есеп алады: R1, R2, R3 ... Rn, R1. Бұл өлшенгендердің бәрі 2-ші жарты айналым, ал екі жарты айналым толық айналма әдісін құрайды.
1-ші пункте бағытталған бағыт, екі рет қарастырылады. Оны бастапқы бағыт деп атайды және оны әдетте жақсы көрінісі бар жерде таңдайды.
Толық айналма әдіспен өлшенген бағыттарды өңдеу, ДС және ДО өлшенген аттас есептердің орташа арифметикалық мәнін есептеуден басталады.
А111=1/2(Li+Ri) (3.33)
Нәтижесінде А1, А2, А3 ... Аn, А, «есеп» қатары пайда болады, олар арасында 1 пунктінде өлшенген қателігі пайда болады.
∆=А1-А¹1 (3.34)
∆ қателікті есептеу үшін, түзетпені бүкіл бағыттарға ендіру керек.
Δі= - ∆/n(і-1) (3.35)
Бұдан бағыттардың тұрақты мәнін есептегеннен соң, М1=0,М2...
Мі=(Аі+бі)-А1 (3.36)
1961 жылға дейін СССР бойынша ∆ арқылы бастапқы бағытты өлшеу ғана болды, бұдан
А¹1=1/2(А1-А¹1)
Мі= А1-А¹¹1 (3.37)
Бұл қателіктерді өлшеу, яғни қателіктерді толық жою болып табылады. Олар аспаптан, қоршаған ортаның әсерінен пайда болады. Лимб бөлінділерінің қателігін болдырмау үшін, есепті лимб доғасына тегіс және олар лимбтің әр бөлшектеріне тиетіндей етіп орындалады. Ол үшін лимбті әр айналым сайын 180/m+б бұрышына қояды, m – айналым саны. ρ=5¹- микроскоп микрометрлік теодолиттер үшін, ρ=4¹ - оптикалық теодолиттер үшін.
Бағыттың дәлдігін есептеу, жеке айналым бағытынан оның орташа арифметикалық қосындысының ауытқуына тең. Практикада Петерс формуласын қолданады.
μ=1,25/√m(m-1)∙Σ(U)/n=K∙ Σ(V)/n; (3.38)
«m» айналыммен өлшенген орташа квадраттық қателік бағыты мынаған тең:
М=-+М/√ m (3.39)
Мұндағы:
n – пункқа бағытталған амалдар саны;
m – айналым саны;
U – жеке айналым бағытынан орташа арифметикалық қосындысының ауытқуы.
«К» мәні айналым амалдарының санына байланысты:
К6=0,23; К9=0.15; К2=0,11. (3.40)
3.3-кесте Горизонталь бұрышты айнaлу тәсілімен есептеу
Тәсіл аты |
ДС ДО |
бұрыш есебі |
миллиметрлік есебі |
(а1+а2)/2 |
С-О (2С) |
(С+О)/2 |
Келтірілген бұрыштар |
|
а1// |
а2// |
|||||||
I |
дс |
00000/ |
00,10 |
0,02 |
0,06 |
-1,625 |
0,8875 |
0°00'00,00" |
до |
180000/ |
01,25 |
02,18 |
1,715 |
180°00'01,715" |
|||
дс |
14013/ |
50,01 |
54,00 |
52,005 |
-0,07 |
52,04 |
14°13'52,005" |
|
до |
194013/ |
51,00 |
53,15 |
52,075 |
194°13'52,075" |
|||
дс |
46021/ |
28,00 |
24,15 |
26,075 |
-0,24 |
26,195 |
46°21'26,075" |
|
до |
226021/ |
29,13 |
23,50 |
26,315 |
226°21'26,313" |
|||
дс |
60030/ |
10,07 |
19,10 |
14,585 |
0,56 |
14,305 |
60°30'14,585" |
|
до |
240030/ |
09,75 |
18,30 |
14,025 |
240°30'14,025" |
|||
II |
дс |
30005/ |
37,00 |
37,52 |
37,26 |
0,065 |
37,23 |
0°00'37,26" |
до |
210005/ |
36,12 |
38,17 |
37,195 |
180°00'37,195" |
|||
дс |
44°18' |
50,17 |
52,00 |
51,135 |
0,205 |
51,03 |
14°13'51,13" |
|
до |
224°18' |
49,70 |
52,15 |
50,925 |
194°13'50,92" |
|||
дс |
76°26' |
28,11 |
33,15 |
30,63 |
0,755 |
30,25 |
46°21'30,63" |
|
до |
256°26' |
26,75 |
33,00 |
29,875 |
226°21'29,87 |
|||
дс |
90°35' |
51,15 |
48,54 |
49,84 |
1,205 |
49,24 |
60°30'49,84 |
|
до |
270°35' |
50,45 |
46,82 |
48,635 |
240°30'48,63" |
|||
III |
дс |
60°10' |
28,00 |
22,01 |
25,005 |
0,69 |
24,66 |
0°00'25,005" |
до |
240°10' |
26,63 |
22,00 |
24,315 |
180°00'24,31" |
|||
дс |
74°23' |
50,00 |
46,20 |
48,1 |
-1,73 |
48,965 |
14°13'48,10" |
|
до |
254°23' |
52,56 |
47,10 |
49,83 |
194°13'49,83" |
|||
дс |
106°31' |
28,20 |
29,00 |
28,6 |
0,21 |
28,495 |
46°21'28,6" |
|
до |
286°31' |
28,00 |
28,78 |
28,39 |
226°21'28,39" |
|||
дс |
120°40' |
10,31 |
15,21 |
12,76 |
1,585 |
11,97 |
60°30'12,76" |
|
до |
300°40' |
08,15 |
14,20 |
11,175 |
240°30'11,175" |
|||
IV |
дс |
90°15' |
00,00 |
05,02 |
2,58 |
-1,295 |
3,16 |
0°00'02,51" |
до |
270°15' |
01,85 |
05,76 |
3,805 |
180°00'03,805" |
|||
дс |
104°28' |
50,00 |
45,54 |
47,77 |
-0,795 |
48,17 |
14°13'47,77" |
|
до |
284°28' |
51,13 |
46,00 |
48,565 |
194°13'48,565" |
|||
дс |
136°36' |
28,27 |
17,37 |
22,82 |
1,27 |
22,185 |
46°21'22,82" |
|
до |
226°361' |
26,10 |
17,00 |
21,55 |
226°21'21,55" |
|||
дс |
150°45' |
10,00 |
04,50 |
7,25 |
0,8 |
6,85 |
60°30'07,25" |
|
до |
196°45' |
10,20 |
02,70 |
6,45 |
240°30'06,45" |
|||
3.4- кесте Бағыттың дәлдігін есептеу
Тәсіл № |
Бағыт 2 |
Vi |
Бағыт 3 |
Vi |
Бағыт 4 |
Vi |
I |
0°00'37,26" |
5,64" |
0°00'25,005" |
3,41" |
0°00'02,51" |
-19,08" |
II |
180°00'37,195" |
|
180°00'24,31" |
|
180°00'03,805" |
|
III |
14°13'51,135" |
2,135" |
14°13'48,1" |
-0,9" |
14°13'47,77" |
-1,23" |
IV |
194°13'50,92" |
|
194°13'49,83" |
|
194°13'48,565" |
|
V |
46°21'30,63" |
|
46°21'28,6" |
|
46°21'22,82" |
|
VI |
226°21'29,87" |
|
226°21'28,39" |
|
226°21'21,55" |
|
VII |
60°30'49,84" |
26,56" |
60°30'12,76" |
-10,52" |
60°30'07,25" |
-16,03" |
Орт. |
|
|
|
|
|
|
|
|V|= |
|
|V|= |
|
|V|= |
|
Бір тәсілмен өлшенген бағыттың ОКҚ
(3.41)
К - 4 класс триангуляциясы үшін кооффициент, К=0,23;
n - бағыт саны;
n приеммен өлшенген бұрыштың ОҚК:
(3.42)
Бөлек бұрыштың өлшемінің қателігі:
(3.43)