3.7 Пункттердің центрлері

Триангуляцияның немесе талдау жүйесінің әр пунктінде орталық салынады, оның түрі сол аймақтың физика-географиялық жағдайына байланысты орталықтардың қозғалмауын және ұзақ уақыт бойы сақталуын қамтамасыз ететіндей таңдалады.

Центрлердің құрылысын анықтайтын басты фактор топырақтың құрамы және қату тереңдігі болып табылады.

Центрлерді бетон блоктарынан немесе металл құбырлардан жасайды. Жартысфералы тесігі болатын басы бар барлық бұрыштық және сызықтық өлшемдерді келтіретін шойын маркаларды бетонға салады немесе құбырларға дәнекерлейді.

Құбырларды коррозиядан сақтау үшін цемент қоспасымен толтырады. Қазіргі уақытта орталықтардың 8 әр түрлерін қолданады.

Қалыпты жағдайларда топырақтың мезгілдік қатуы 1,5м аспаған кезде және топырақтың қасиеттері котлован қазуға кедергі болмайтын жағдайда барлық классты пункттерде центрлердің түрі салынады.

3.12 –сурет-Пункттің центрі

Ол 4 бетон монолитінен тұратын пилон түрінде болады.

Монолит IV – 25-20см қабырғалы текше пішінді, жоғары жағына маркасы салынған.

Монолит III 60х60х20 өлшемді.

Монолит II биіктігі 130см, пішіні қималы төртжақты, маркасы жоғары жағында.

Монолит I биіктігі 70см, айыру бағанасы болып қызмет етеді.

Барлық монолиттер өзара цемент қоспасымен бекітілген.

3.8 Базистер және базистік жүйелер

Инварлы сымы бар базисті құралды триангуляцияда базистік қабырғаларды өлшеу үшін, полигонометрияда қабырғалардың ұзындықтарын өлшеу үшін және инженерлік – геодезиялық жұмыстарды жасағанда басқа жоғары дәлдікті сызықтық өлшемдер үшін қолданылады.

Сызықтық өлшемдердің аса жоғары дәлдігі базисті құралды қолданумен қол жеткізілуі мүмкін 1:1000000 қатарлы салыстырмалы қателікпен сипатталады.

Инвар -30⁰Сден +100⁰С дейінгі температуралар интервалында тұрақты сызықтық кеңеюдің кіші температуралық еселігіне ие. Ол тотықтанбайды және өңдеуге жақсы бейімделген.

Мақсатына байланысты базисті құралдардың 3 түрін бөледі:

- БҚ-1 6 – 8 сымы бар, триангуляцияда және 1 және 2 класс полигонометриясында базистерді өлшеуге арналған;

- БҚ-2 және 4 сымы бар, базисті қабырғаларды және 3 мен 4 класс полигонометриясының қабырғаларын өлшеуге арналған;

- БҚ-3 және 2 немесе 4 сымы бар, жергілікті маңызы бар жүйелерде қабырғаларды және әр түрлі инженерлік-геодезиялық жұмыстар кезінде өлшеу үшін арналған.

Өлшеулер алдында құралдың дайындығын тексеру керек.

1. тұтастыру жүргізу және келесі түзетулерді енгізу:

• сымның ұштарын артық алған үшін:

; (3.24)

; (3.25)

, (3.26)

мұндағы S – сымның ұзындығы = 24м;

p – бір текше метр сымның салмағы = 0,0173кг/м;

P – сымды тарту кезінде қолданылатын жүктердің салмағы = 10кг;

h = 2м.

-тізбекті желінің симметриясыздығы үшін түзету мардымсыз шамаға ие, бірақ ол әрқашан оң болғандықтан, ол өлшеудің дәлдігіне жүйелі әсер етеді;

- температураның өзгеруіне, яғни температураның 1⁰С өзгеруі кезінде сымның салыстырмалы ұзаруы 1:2000000 тез болады. Қателік жүйелі сипатқа ие емес;

- сымдардың тартылуының өзгеруін:

, (3.27)

мұндағы д – 1м сымның өзінің салмағының р әсерінен созылуы;

∆Р – созылудың өзгерісі, в кг;

р – жүктің салмағы;

S – сымның ұзындығы.

- сыртқы жағдайлары үшін түзету. Жел мен жаңбыр аса қатты әсер етеді. Желдің жылдамдығы ≈5м/сек болғанда өлшенетін қабырғаның салыстырмалы қателігі 1:500000 құрайды. Есептеулер көрсеткендей, егер сымның беті қалыңдығы 0,05мм ылғалмен басылып қалса, онда бұл қатардың салыстырмалы қысқаруын тудырады 1:500000.

Бұл түзетулердің есебі күрделі сондықтан олар жүргізілмейді. Базисті өлшеуді жел және жаңбыр кезінде жүргізуге болмайды.