- •1 Жоғары геодезияның жалпы мағлұматтары
- •Жоғары геодезия пәні және негізгі есептері
- •1.2 Жер фигурасы жайында мәліметтер
- •1.3 Жердің физикалық бетіндегі нүктелерді референц эллипсоидқа түсіру
- •Астрономиялық және геодезиялық координаталар
- •Бастапқы геодезиялық даталарды орнату
- •Еркін түсу үдеуі, оның қалыпты мәні
- •Абсолютті және қатысты биіктіктер. Биіктіктер жүйесі туралы түсінік
- •Өлшенетін биіктіктер
- •1.8.1 Ортометриялық биіктіктер
- •1.8.2 Қалыпты биіктіктер
- •1.8.3 Динамикалық биіктіктер
- •1.9 Астрономды және астрономды–гравиметриялық нивелирлеу туралы түсінік
- •2 Жер эллипсоидының геометриясы
- •2.1 Геодезияда қолданылатын координаталар жүйесі
- •2.2 Меридиан және паралель доғасының ұзындығын анықтау
- •3 Негізгі геодезиялық жұмыстар. Геодезиялық жүйе
- •3.1 Бірінші класстық триангуляция
- •3.2 Екінші және төмен классты жүйелердің дамуы
- •3.3 Триангуляция жүйесінің жобасын құрастыру туралы жалпы мәліметтер
- •3.4 Триангуляция жүйесінің қабырға ұзындықтарының қателі-гін алдын ала есептеу
- •3.5 Триангуляция пункттерінің рекогносцировкасы
- •3.6 Жоғалтылған центрлерді табу
- •3.7 Пункттердің центрлері
- •3.8 Базистер және базистік жүйелер
- •3.9 Базисті өлшеу
- •3.10 Базистің ұзындығын есептеу
- •3.11 Бағыттарды айналдыру тәсілімен өлшеу немесе Струве тәсілі
- •3.12 Айналдыру тәсілімен өлшенген бағыттың теңдеуі және оның дәлдігі (Струве тәсілі)
- •4. Полигонометрия
- •4.1 Полигонометрияның түрлері
- •4.2 Полигонометрияның қолайлылығы мен кемшіліктері
- •4.3 Полигонометриялық жүрістердің түрлері
- •4.4 1 Және 2 дәрежелі полигонометрия
- •4.5 Полигонометриялық жұмыстардың жобаларын жасау. Орта-лықты белгілеу
- •4.6 Полигонометрияны жобалау
- •4.7 Рекогносцировка және полигонометрия пункттерін белгілеу
- •4.8 Полигонометриядағы бұрыштық және сызықтық өлшеулер
- •4.9 Бұрыштық өлшеулер кезіндегі қателіктер
- •5. Нивелирлеу әдістері
- •5.1 IV классты нивелирлеу
- •5.2 Нивелирлеуде қолданылатын аспаптар
- •5.3 Н05 нивелирі
- •5.4 Нивелир рейкалары
- •5.5 Рейкадан есеп алу
- •6 Topcon сериялы шағылыстырғыш gpt-3000 электронды тахеометрінің құрылысы, жаңа мүмкіндіктер
- •6.1 Topcon сериялы шағылыстығыш gpt-3000 электронды тахеометрінің тексермелері және түзетпелері
- •6.2 Горизонталь жазықтықтағы лазерлік және визирлік осьтердің бірегейлігін тексеру
- •6.3 Вертикаль жазықтықтағы лазерлік және визирлік осьтердің бірегейлігін тексеру
- •6.4 Шағылыстырғышсыз режим үшін
- •Лазерлік сәуленің оптикалық осін тексеру
- •6.6 Лазерлік сәуленің өсін түзету
- •Цилиндрлік деңгейді тексеру және түзету
- •Дөңгелек деңгейді тексеру және түзету
- •Қыл сызықты торды түзету
- •Аспаптың коллимациялық қателігі
- •Оптикалық тіктеуіштің окулярын тексеру және түзету
- •Вертикаль дөңгелектің нөл орнын тексеру
- •7 Геодезия және астрономияның байланысы
- •8 Картографиялық проекциялар
- •8.1 Географиялық карталар туралы жалпы мәліметтер
- •8.2 Карталардың мазмұнының негізгі элементтері
- •Жоғары геодезия
Мазмұны
|
|
бет |
|
Кіріспе.................................................................................................. |
6 |
1 |
Жоғары геодезияның жалпы мағлұматтары.................................... |
6 |
1.1 |
Жоғары геодезия пәні және негізгі есептері.................................... |
8 |
1.2 |
Жер фигурасы жайында мәліметтер ................................................ |
9 |
1.3 |
Жердің физикалық бетіндегі нүктелерді референц эллипсоидқа түсіру..................................................................................................... |
13 |
1.4 |
Астрономиялық және геодезиялық координаталар......................... |
14 |
1.5 |
Бастапқы геодезиялық даталарды орнату........................................ |
17 |
1.6 |
Еркін түсу үдеуі, оның қалыпты мәні................................................ |
19 |
1.7 |
Абсолютті және қатысты биіктіктер. Биіктіктер жүйесі туралы түсінік.................................................................................................... |
21 |
1.8 |
Өлшенетін биіктіктер.......................................................................... |
22 |
1.8.1 |
Ортометриялық биіктіктер ................................................................ |
23 |
1.8.2 |
Қалыпты биіктіктер ............................................................................ |
24 |
1.8.3 |
Динамикалық биіктіктер .................................................................... |
25 |
1.9 |
Астрономды және астрономды–гравиметриялық нивелирлеу туралы түсінік ..................................................................................... |
26 |
2 |
Жер эллипсоидының геометриясы ................................................... |
28 |
2.1 |
Геодезияда қолданылатын координаталар жүйесі .......................... |
|
2.2 |
Меридиан және паралель доғасының ұзындығын анықтау ........... |
30 |
3 |
Негізгі геодезиялық жұмыстар. Геодезиялық жүйе ........................ |
36 |
3.1 |
Бірінші класстың триангуляциясы .................................................... |
39 |
3.2 |
Екінші және төменгі кластардың жүйелерін дамыту ...................... |
45 |
3.3 |
Триангуляциондық жүйенің жобасын құрудың жалпы мәліметтері .......................................................................................... |
46 |
3.4 |
Триангуляция жүйесінің қабырға ұзындықтарының қателігін ал-дын ала есептеу ................................................................................... |
47 |
3.5 |
Триангуляция пункттерінің рекогносцировкасы ............................. |
50 |
3.6 |
Жоғалтылған центрлерді табу ........................................................... |
50 |
3.7 |
Пункттердің центрлері ....................................................................... |
52 |
3.8 |
Базистер және базистік жүйеле ........................................................ |
53 |
3.9 |
Базистік өлшеу .................................................................................... |
55 |
3.10 |
Базистің ұзындығын есептеу ............................................................. |
55 |
3.11 |
Бағыттарды айналдыру тәсілімен өлшеу немесе (Струве тәсілі) ... |
56 |
3.12 |
Айналдыру тәсілімен өлшенген бағыттың теңдеуі және оның дәлдігі (Струве тәсілі) ....................................................................... |
56 |
4 |
Полигонометрия .................................................................................. |
60 |
4.1 |
Полигонометрияның түрлері ............................................................. |
60 |
4.2 |
Полигонометрияның қолайлылығы мен кемшіліктері ................... |
60 |
4.3 |
Полигонометриялық жүрістердің түрлері ........................................ |
66 |
4.4 |
1 және 2 дәрежелі полигонометрия ...................................................
|
61 |
4.5 |
Полигонометриялық жұмыстардың жобаларын жасау. Орталықты белгілеу ........................................................................... |
62 |
4.6 |
Полигонометрияны жобалау ............................................................. |
63 |
4.7 |
Рекогносцировка және полигонометрия пункттерін белгілеу ...... |
63 |
4.8 |
Полигонометриядағы бұрыштық және сызықтық өлшеулер ......... |
63 |
4.9 |
Бұрыштық өлшеулер кезіндегі қателіктер ....................................... |
64 |
5 |
Нивелирлеу әдістері ........................................................................... |
65 |
5.1 |
IV классты нивелирлеу ....................................................................... |
65 |
5.2 |
Нивелирлеуде қолданылатын аспаптар ............................................ |
66 |
5.3 |
Н05 нивелирі ....................................................................................... |
66 |
5.4 |
Нивелир рейкалары ............................................................................ |
67 |
5.5 |
Рейкадан есеп алу ............................................................................... |
68 |
6 |
TOPCON сериялы шағылыстырғыш GPT-3000 электронды тах-еометрінің құрылысы, жаңа мүмкіндіктер ...................................... |
74 |
6.1 |
TOPCON сериялы шағылыстығыш GPT-3000 электронды тах-еометрінің тексермелері және түзетпелері ....................................... |
78 |
6.2 |
Горизонталь жазықтықтағы лазерлік және визирлік осьтердің бірегейлігін тексеру ............................................................................ |
80 |
6.3 |
Вертикаль жазықтықтағы лазерлік және визирлік осьтердің біре-гейлігін тексеру ................................................................................... |
80 |
6.4 |
Шағылыстырғышсыз режим үшін .................................................... |
81 |
6.5 |
Лазерлік сәуленің оптикалық осін тексеру ...................................... |
81 |
6.6 |
Лазерлік сәуленің өсін түзету ............................................................ |
82 |
6.7 |
Цилиндрлік деңгейді тексеру және түзету ...................................... |
83 |
6.8 |
Дөңгелек деңгейді тексеру және түзету .......................................... |
83 |
6.9 |
Қыл сызықты торды түзету ................................................................ |
83 |
6.10 |
Аспаптың коллимациялық қателігі ................................................... |
84 |
6.11 |
Оптикалық тіктеуіштің окулярын тексеру және түзету ................. |
85 |
6.12 |
Вертикаль дөңгелектің нөл орнын тексеру ...................................... |
86 |
7 |
Геодезия және астрономияның байланысы ..................................... |
87 |
8 |
Картографиялық проекциялар ........................................................... |
89 |
8.1 |
Географиялық карталар туралы жалпы мәліметтер ........................ |
90 |
8.2 |
Карталардың мазмұнының негізгі элементтері .............................. |
90 |
|
Әдебиеттер тізімі |
92 |
Кіріспе
Жоғары геодезия – бұл Жердің пішіні туралы ғылым. Жоғары геодезияның негізгі мақсаты пішінді және оның гравитациялық өрісін зерттеу. Жоғарыда атап өтілген мақсаттарды шешуге жатады:
Жер пішінін жеткілікті жақсы көрсететін математикалық дұрыс беттердің пішіні мен өлшемдерін анықтау. Жалпы алғанда мұндай бет болып айналу элипсоидының беті саналады. Айналу элипсоиды сонымен қатар жер эллипсоиды немесе Жер сфероиды деп аталады. Жер сфероидының бетін анықтау оның өлшемдері мен пішінін және оның жер денесінде орналасуын сипаттайтын параметрлерді белгілеуге негізделеді.
Жердің шынайы пішінін зерттеуде нағыз физикалық бет түсіндіріледі. Жердің шынайы пішінін зерттеу оның белгіленген жер эллипсоидының бетінен ауытқуын сипаттайтын геометриялық шамаларды анықтауға негізделеді.
Жердің сыртқы гравитациялық өрісін сондай принциппен зерттейді, яни алдымен жердің гравитациялық өрісін, ал одан кейін оның жердің шынайы өрісінен ауытқуын анықтайды.
Жердің гравитациялық өрісі және жердің пішіні өзара тығыз байланысты және оларды зерттеу бірдей міндетті орындайды.
Жердің пішінін зерттеудің тәжірибелік міндеті нүктелердің координаталарын анықтауға, оның бетінің жер үшін жалпы ортақ координат жүйесіне келтіруге келіп тоқтайды, ал жердің гравитациялық өрісін зерттеу міндеті жер бетіндегі және оның сыртқы кеңістігіндегі ауырлық күшінің потенциалын сол координаталар жүйесінде анықтауға келіп тоқтайды.
Жоғары геодезияның көрсетілген міндеттері геодезиялық, гравиметриялық және астрономиялық өлшеулер негізінде шешіледі, мұндай болып табылатындары:
Жер бетінің нүктелерінің өзара орналасуын анықтайтын бұрыштық және сызықтық өлшемдер;
Ауырлық күшінің үдеуін өлшеу яғни гравиметриялық бақылаулар ;
Жер бетінің нүктелерінің ендігі мен бойлықтарын және бағыттың азимуттарын астрономиялық анықтау;
Жердің жасанды серіктерін бақылау.
1 Жоғары геодезияның жалпы мағлұматтары
Жоғары геодезияның әдістерімен жер бетінің нүктелерінің координаттарын анықтайды. Осы нүктелер арасындағы жердің физикалық бетінің формасын топография әдістерімен мұқият зерттейді. Яғни жерді топографиялық зерттеу үшін алдымен жоғары геодезия әдістерімен тұғырлы жүйені жасайды.
Геоид - бұл материктер астында осы беттің барлық нүктелерінде қиып өтетін тік сызықтардың бағыттары тік бұрышты болатындай етіп ойша жалғастырылған мұхитта судың тынық бетімен сәйкес келетін деңгейлік бет.
Алайда академик Молодецкийдің зерттеулері бойынша геоидтың пішіні нақты анықталуы мүмкін емес, себебі жердің ішінде ауырлық күшінің таралуына тәуелді. Сондықтан жоғары геодезияның ғылыми және тәжірибелік міндеттерін шешу үшін геоидтің бетін анықтау міндеті емес. Молодецкий жоғары геодезияның негізгі міндеті деп жердің шынайы бетін және оның гравитациялық өрісін зерттеуді санауды ұсынды және жер бетінде жүргізілген геодезиялық өлшеулер негізінде жердің пішінін нақты зерттеуге мүмкіндік беретін теорияны жасап шығарды. Молодецкий теориясында қосымша бет енгізіледі, ол мұхиттар мен теңіздерде геоид бетімен сәйкес келетін және 2м аз құрлық астында аз ерекшеленетін квазигеоид беті болып табылады. Сонымен квазигеоид беті айтарлықтай қатаң жер бетіндегі геодезиялық өлшеулер негізінде анықталады. Молодецкий теориясы бойынша барлық геодезиялық міндеттер қатаң шешім алады және геоид бетін зерттеудің қажеттілігі жоқ.
Жоғары геодезияның тәжірибелік міндеттерін шешу үшін таңдалған координаттар жүйесінде жер бетінің жеке нүктелерінің координаттары қажет. Бұл координаттар тікелей өлшеулерден анықталмайды, өлшеулер нәтижесі бойынша есептеулерден шығады. Жер бетінің нүктелерінің координаттарын есептеу үшін сол бетті білу қажет, яғни оның пішіні мен өлшемін.
Жоғары геодезияның міндеттерінің екіжақтылығы редукциялау деп аталады. Сондықтан квазигеоид бетін суреттеу өте қиын және математикалық нақты суреттеуге мүмкіндік беретін қатыстылық бетіне өтеміз.
Жер пішініне өте жақын айналу эллипсоиды қатыстылық беті деп саналады, жалпы алғанда мұндай эллипсоидты жалпы жер эллипсоиды деп атайды және келесі шарттары болады:
жалпы жер эллипсоидының ортасы Жердің ауырлық ортасымен және оның экваторының жазықтығы Жер экваторының жазықтығымен сәйкес келеді;
квазигеоид биіктігі бойынша эллипсоидтың бетінен барлық нүктелерінде шаршылардың сомасының минимумы.
Көрсетілген шарттар Жердің өлшемдері мен пішініне де сол сияқты Жер денесінде оның орналасуына да талаптарды айқындайды. Ол үшін Жердің барлық беті бойынша геодезиялық өлшеулер жүргізу қажет. Мүмкін болып тұрған мезетте. Сондықтан жеке елдерде сол аумақ үшін жақын келетін эллипсоид қабылданады, олар референц эллипсоидтар деп аталады.
Сонымен референц эллипсоид – бұл белгілі өлшемдерге ие және Жер денесінде белгілі түрде бағдарланған және сол елде геодезиялық өлшеулерді өңдеу үшін қабылданатын эллипсоид. ТМД елдері үшін Красовский эллипсоиды қабылданады, ол квазигеоидтан мах 150м-ге ерекшеленеді.
Жоғары геодезияның бөлімдері.
Сфероидтық геодезия – эллипсоид бетінде геодезиялық есептерді шешу үдістерін зерттейді
Теориялық геодезия – жердің пішінін және оның гравитациялық өрісін зерттейді.
Жоғары геодезия 3 бөлікке бөлінеді:
Жер бетінде геодезиялық өлшеулерді тұрғызу және орындау үдістерін қарастырады;
Жердің пішіні мен оның гравитациялық өрісінің өлшемдерінің нәтижелері арасындағы аналитикалық тәуелділіктерді бекітеді, қарастырады;
ғарыштық бақылаулар нәтижелері бойынша Жер бетіндегі геометриялық арақатынастарды қарастырады.