Ауытқу және оның түрлері – әр бұйымдарды, тетіктерді әртүрлі дәлдікпен орындайды. Қажетті дәлдік дәрежесін нормалау үшін өңделген тетік пен бұйым-ң квалитеті енгізілген. Квалитет – фр.сапа. бір диапозан аралығындағы барлық номиналь өлшемдер үшін шек өрісінің жиынтығы. Бір квалитет көлеміндегі дәлдік, номинал, өлшемге ғана тәуелді. Стандарт бойынша 19 квалитет дәлдіктері қарастырылған, 01;0,1 – эталон плиткалар шегі; 2,3,4 – калибор шегі; 5;,,,12 –қондыру; 13;,,,17 - бос өлшем-ң шегін белгілейді; сызбада шектер қондыруды белгілеу үшін стандарт бойынша 27 вариант негізі ауытқу-р қарастырылған. Негізгі ауытқулар латын әріптерімен белгілейді, оның үлкен әріптерімен тесікті берілсе, кіші әріптермен білікті белгілейді. Екі шекті ауытқуы бірі, 0-дік сызықта жататыны негізгі ауытқу д.а. негізгі ауытқу-ң орналасуын 0-дік сызық арқылы көрсетеді. А-дан Н дейінгі негізгі ауытқулар саңылаумен; өтпелі қондыру; Р,,,,, негізгі ауытқулар керіліспен;

Әртүрлі өтпелі қондыруларды қолдану аумағы,мысал келтір–

Бет кедір бұдырлығының негізгі параметрлерін анықтау – базалық ұзындықпен ерекшеленген бет-ң аз қадамындағы тегізсіздіктер жиынтығын бет кедір бұдырлығы дейді. Базалық ұзындық – беттің кедір-бұдырлығын сипаттау үшін қолданылатын базалық сызық ұзындығы. Кедір-бұдырлық тетік бет қабатының платстикалық деформациясының әсерінен болады. Кедір-бұдырлықты базалық ұзындық бойынша бағалайды, ол бір немесе бірнеше базалық ұзындықтан тұруы мүмкін, базалық ұзындық-ң сандық мәндер қатары – 0,01; 0,03; 0,08; 0,25; 0,8; 2,5; 8; 25 мм. Параметрлері: а) проф-ң орташа ариф-қ ауытқуы; б) - 10 нүктедегі профиль тегізсіздігінің биіктігі; в) - проф-ң ең үлкен тегізсіздігінің биіктігі; г) тегізсіздіктер-ң орташа қадамы; д) S= -проф-ң жерлік биіктіктерінің орташа қадамы; проф-ң тірекке қатысты ұзындығы;\

Беттер орналасуының ауытқуы – нақты орналасқан беттің номинальды орналасудан ауытқуын айтамыз. а) параллель жазықтық-ң орналасуының ауытқуы деп – қалыпты көлемдегі жанасқан жазықтық арасындағы ең үлкен арақашықтық. б)перпендикуляр жазықтықтың ауытқуы; в) жалпы оське қатысты ауытқуы;

Болт-4h,5g,6f ;

Бұйымның (машина, прибор, механизмдер және т.б.), оның бөлшектерінің немесе басқа өнім түрлерінің (шикізат, материал және т.б.) кез келгенін көп бұйым ішінен басқа өнім түріне алмастыру қасиетін өзара ауыстырымдылық деп атайды. Тетіктер, құрастыру бірліктері және тұтас бұйымдар өзара ауыстырымды бола алады. Ол үшін олардың құрамындағы қосалқы бөлшектері өзара ауыстырымды болуы тиіс, өйткені бұйымның сенімділігі және басқа да қолдану көрсеткіштері осыған тәуелді. Сыртқы толық өзара ауыстырымдылық дегеніміз пайдалану көрсеткіштері қосылатын беттердің өлшемі мен пішіні бойынша бұйымды өзара алмастыруды айтады. Мысалы: домалау подшипнигінің сыртқы сақинасының сыртқы диаметрі, ішкі сақинасының ішкі диаметрі, электр қозғалтқышының қуаты, жиілігі. Ішкі толық емес өзара ауыстырымдылықта бұйым құрылымына кіретін құрастыру бірліктеріне, тетіктеріне таратылады. Мысалы, домалау подшипниктерінде домалау денелерімен сақиналар арасында ішкі толық емес өзара ауыстырымды болады. Бұйымдардың және құрама бірліктердің дәлдігіне қойылатын талаптардың орындалуы өзара ауыстырымдылықты қамтамасыз етудің басты шарты болып табылады. Сонымен қатар өзара алмасымдылықты қамтамасыз ету үшін басқа да шарттар орындалуы тиіс. Бұйымдар мен құрама бірліктер өзара алмастырулары мүмкін. Бұл жағдайда бірінші кезекте беріктік пен пайдаланудың басқа да қасиеттерін қамтамасыз ететін бөлшектер алмастырылады. Өзара алмастырылатын бұйымдар мен құрама біліктердің кез кедген басқа бір түрге жататын бұйыммен толық қанды ауыстырылып және құрастырылу қасиетінің сақталуы - бұл детальдарды машина жасау заводтарында сериялы түрде және көп мөлшерде дайындауға мүмкіндік береді. Жинау кезінде стандартты біріктіру бұйымдарын, домалау подшипниктерін, электротехникалық, пластмасты бұйымдар пайдаланылады. Толық өзара ауыстырымдылық жинау процесін қарапайым түрге келтіреді. Бұл дегеніміз бұйымдардың жөндеуінің жеңілдетілуі, жинау прцесінің автоматты режимде орындалуы, жинау процесінің нақты уақытының көрсетілуінің айқын көрінісі болып табылады.

Бұранда дәлдік дәрежесі түрлері – 3 түрі болады: дәл, орташа, дөрекі. Дәлдік кластары туралы ұғым шартты сызбада көрсетілмейді, дәлдік класс-ды көбінесе бұранда-ды салыстырмалы бағалау үшін қолданылады. Дәл класты бұрандалар жауапты, статикалық жүктелген тетіктерде, сонымен қатар қондыру-ң аз тербелістерінде қолдану ұсынылады. Орташа класты бұрандалар жалпы тағайныдалған тетік-де қолданылса, ал дөрекі класты бұрандалар дайындамаларда ұзын, тұйық тесіктерде қолданылады. Бұрандалардың дәлдік дәрежесі МЕСТ 16093-81 келесі дәлдік дәрежелері қарастырылған болт үшін сыртқы дм: 1,2,3,4,6,8; ортаңғы дм:3,4,5,6,7,8,9,10; гайка үшін ішкі дм: 4,5,6,7,8; ортаңғы дм: 4,5,6,7,8,9;

Бұранда диаметрін шек өрісін белгілеу былай жүргізіледі: 1)дәлдәк дәрежесін көрсететін саннан. 2)негізгі ауытқуды белгілейтін негізгі ауытқудан.

Бұранда түрлері – қозғалмайтын және қозғалатын қосылыстар үшін қолданылады. Көбінесе қозғалмайтын қосылыстар үшін метрлік, дюмдік, бұрандалар, ал қозғалатын қосылыстар үшін трапециялы, тіректі бұрандалар қолданылады. Бұранда-ң бетті күрделі пішінде болады. Бұранда-ң өзара алмасуының негізгі шарты – болт және гайкаа бұрап шығаруы.

Бұрандалы бөлшектерді саңылаумен қондыру – МЕСТ 16093-81 юойыынша бұрандалы тетіктердің саңылаумен қондыру негізі 5 ауытқулары болады d, e, f, g. h – вал, сыртқы бұранда үшін және E, G, F, H – ішкі бұрандалар үшін. Бұл ауытқулар барлық дм үшін бірдей.