1 Сандық және электронды топографиялық карталар

Сандық карта (СК) – қойылған құрылым және кодта ақпарат тасымалдаушы машинада жазылған жергілікті жердің сандық моделі проекция карталарына, координаталар және биіктіктер жүйесінде, белгілі бір масштабта жауапты картаның мазмұны және дәлдігі бойынша қабылданған картография заңдарының базасында құрылған.

Электрондық карта (ЭК) – векторлық немесе растрлық топографотематикалық карта, қабылданған проекцияда, координаталар және биіктіктер жүйесінде, шартты белгілер бойынша ақпарат тасымалдаушы машинада құрылған, олар көрсету, талдау және моделдеуге арналған, сондай – ақ берілген жерге және жағдай байланысты есептік, ақпараттық тапсырмаларды шешуге.

Графикалық ақпараттың векторлық көрінісі (берілістердің векторлық моделі) – тек қана геометриясы суреттелген координаттық парлар жиынтығы түрінде нүктелік, сызықтық, полигондық кеңістіктік объектілердің сандық көрінісі.

растрлық көрінісі (берілістердің растрлық моделі) – растрлық ұялардың біріккен түрінде кеңістіктік объектілердің сандық көрінісі. Пиксель – көріністің бөлінбейтін екіөлшемдік элементі, оларды құрайтындардан кіші, көріністі сканерлеу немесе электрондық суретке түсіру нәтижесінен алынады және көріністің кеңістік рұқсатымен анықталатын тікбұрышты формамен және өлшемдермен сипатталады.

Графикалық ақпараттың растрлық көрінісі кезінде алынған графикалық көріністің рұқсаты кеңістіктің ең кіші бөлігінде ең кіші сызықтық өлшеммен сипатталады, көріністің бір өлшеміне келетін пиксельдер немесе бір пиксельмен кескінделген (мысалы, dpi – дюймге келетін пиксель саны ).

Бір графикалық ақпараттың көрінісінің ГИС – ке ауысуының тәсілдері мен технологиясы бар, мысалы векторлы – растрлық, растрлы – векторлық .

ГИС – тің сандық және электрондық карталарын дайындаудың сы мақсатта қағаз тасымалушыларда топографиялық карталарда дәстүрлі технологиясы 6.2 – суретте көрсетілген.

Ғарыштық түсірістер, аэротүсірістер және жер бетіндегі фототеодолиттік түсірістер берілістері, сандық түрде арнайы электрондық түсіріс аппаратурасымен орындалады (электрондық сурет), ГИС – те графикалық берілістерді дайындауды қағаз жүзінде орындамай – ақ , компьютердің есте сақтау құрылғысына енгізеді.

Нүктелік, сызықтық аудандық көлемдер сандық карталардан өзгеше кеңістіктік координаталар мен кодтық мәндермен, электрондық карталар, көрсетілген параметрлермен сипатталады.

сандық карталар, шартты берілістердің жуйесі бар (өзінің өлмемі, шрифті және түсімен) және көрініс элементтері мен объектілер арасындағы кеңістіктік – логикалық байланыстар.

ЭК түрінде картографиялық ақпараттарды көрсету және сақтау дәтүрлі сақтаумен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар және қағаз тасымалдағышта топографиялық карталарды қолданғанда (қатты негізде):

қалыпты өзгертулер енгізу мүмкіндігі (карталарды жаңарту);

картографиялық және картографиялық емес ақпараттарды және олардың арасындағы байланыстарды бір жүйеге біріктіру мүмкіндігі;

перне тақта арқылы сұраныстарды енгізу жолымен ЭК – мен оперативті қатынас жасау мүмкіндігі, сондай – ақ қолданушыны қызықтыратын картографиялық объектілердің монитор бетіне көрсету жолымен.

моделдердің тұтастығына қатысты әртүрлі талдау мен тарату мүмкіндігі, әртүрлі параметрлердің өзгеру динамикасын бақылау, керекті анықтамалар, кестелер, диаграмма және т.б құрумен жузеге асырылады;

қолданушының талаптарына сәйкес кез – келген карталарды құру мүмкіндігі;

моделдермен жұмыс істеу программаларының қалыпты өзгеру мүмкіндігі;

нақты уақыттағы көтеру арнайы еңбекте экспериментті шешудге мүмкіндігі;

математикалық әдістерді моделдеу жобасындағы жаңа объектіні және оның күтілетін функционалды ерекшелігін енгізу мүмкіндігі;

эвристикалық жолмен шешімді әлдеқайда жақындату жобадағы шешімдерді өңдеудің көп нұсқалылығы.

Жүйелік автоматтандырылған жобалаудың негізгі бір ерекшелігі ірі масштабтағы пландардың бәсекелестікке түсе алатын трассасының нұсқалары мен рельефтің сандық модулі, жағдай ерекшелікетері, сол координаталар жүйесінде жергілікті жердің инженерлік – геологиялық және гидрогеологиялық құрылымы.

Топографиялық пландар бойынша жобалауды жүргізу кезінде инженер – жобалаушылар эскиз түрінде принциптік инженерлік шешімдерді өңдейді (мысалы, трассалардың мүмкін болатын негізгі нұсқаларын), компьютерге бұл шешімдердің есептеулерін және келесі жобалауға арналған ЦММ – дардың берілгендерін шешуді рұқсат ету (трасса өстері бойынша жердің бойлық профильдарын, инженерлі-геологиялық қималар, жердің көлденең профильдері, т.б.)