1 Элеетронды тахеометрлер түрлері мен оларды қолдану

2 Тахеометриялық түсірістің мәнісі

10 Тақырып. Gps құралдары мен gps өлшемдерін өңдеу үшін программалық қамтамасыздандыру (2 сағ).

Лекция жоспары

1 Жергілікті жерді жерлі-ғарыштық өлшеу.

2 GPS жабдықтар.

3 GPS өлшеуді өңдеуге арналлған бағдарламалық қамтамасыз етілуі.

Топографиялық геодезиялық жұмыстарды өндіру бұрыңғы технология деңгейі қазіргі кездегі инженерлік іздестіру және көлемі, уақыты мен құны бойынша қойылатын талаптарға сәйкес келмейді.

Спутникалық Навигациялық жүйесі (СНЖ) – бұл адамның, көлік құралдардың, техникалық жүйе мен объектілердің орнын Жердің сфероидына қатысты оперативті және дәл анықтау мен байланысты актуальды есептерді шешуге арналған арнай кешені.

Спутникалық навигациялық кешендері АҚШ-ң «NAVSTAR» және СССР-ң «ГЛОНАСС» (Ғаламдық Навигациялық Спутникалық Жүйесі) бірінші болып құрылды.

«GPS» жұмыс істеу принціпі нүкте есебін дәл координаталау ролін орындайтын Жердің навигациялық жасанды спутниктары ғашыұтықпен орнын анықтау.

Әр спутникалық навигация жүйесі А, Б және В үш тәуелсіз жүйеден турады.

А – жүйесі Жердің жоғарыорбитальды жасанды спутниктардан және оларды орбитаға шығаратын құралдардан туратын орбиталдық кешен. Әр спутниктің бортында бір неше жоғары дәлдікті атомдық сағаттар және этанлондық жиеліктер бар. Спутниктер әрдайым координаттық радио сигналдарын және навигациялық хабарларды беріп, сонымен бір ғаламдық навигациялық алаңды құрады.

Біздің елде орбитальды кешен 24 навигациялық спутниктерден туратын «ГЛОНАСС»-ты 1982 жылдың қазан айында бастап 1995 жылдың жылтоқсан айында бітірген. «ГЛОНАСС»-тың жасанды стпутниктері үш орбиталдық жазықтығында бір ыңғай, бір-бірінен 120° орналасқан. Жазықтықтарға 1, 2 және 3 нөмерлері мен Жердің айналу бағытына қарай өсуі мен нөмерленген, осы кезде жазықтықтардың абсолюттік бойлық мәні келесідей болады:

215°15'00" + 120°(i-1), (7.1)

мұндағы i – орбитальды жазықтықтың нөмері.

«ГЛОНАСС» көршілес спутниктердің ара ғашықтығы еңдігі бойынша 45° құрайды. 1-ші орбитальдық жазықтықтағы спутниктерге 1-8, 2-ші орбитальдық жазықтықтағы спутниктерге 9-16, 3-ші орбитальдық жазықтықтағы спутниктерге 17-24 нөмерлер берілген.

NAVSTAR жүйесінің навигациялық спутниктер алты орбитальдық жазықтықтарда төрт спутниктер мен орналасқан.

«ГЛОНАСС» жүйесінің навигациялық спутниктердің орбиталық биіктігі 19100 км, ал «NAVSTAR»-20180 км.

«ГЛОНАСС» жүйесінің спутниктердің айналу кезеңі – 11 сағат 15 минут 44 секунд, ал «NAVSTAR» жүйенікі – 12 сағат.

«ГЛОНАСС» жүйесінің орбиталық көлбеулігі – 64,8°, ал «NAVSTAR» жүйенікі –55,0°.

Осындай спутникалық навигациялық жүйесінің құрылымы ғаламдық және үзіліссіз аумақтық жүйенің әрекетін қамтамасыз етеді, сондай-ақ координатты анықтау дәлдігін жоғарлатады.

«GPS» спутникалық навигациялық жүйесі үзіліссіз әр дәлдікпен, радио сигналдарын беріп отырады. Сонымен қатар «ГЛОНАСС» жүйесінде екі түрдегі навигациялық сигналдары қарастырылған:

Жоғары дәлдікті (ЖД) – Қорғаныс Министрлігінің ғана есептерді шешуге арналған.

Стандарттық дәлдікті (СД) – барлық қолдануышыларға арналған.

«NAVSTAR» жүйесінде барлық түрдегі навигациялық сигналдары қарастырылған:

Protected (P-code) – біріншіден АҚШ ҚМ-не арналған.

Selective Availability (S/A) – жалпы азаматтық қолданушыларға арналған.

Clear Acquisition (С/А) – жеңіл танылатын, яғни бұл жалпы азаматтық код.

Б – бақылау мен басқару жергілікті жүйесі бір неше топтағы байқау станцияларынан турады. Осы жүйесі жүйенің тұтастығын іске асырады және қолданушыға қойылатын бастапқы ақпараты болып табылады. Оның негізгі міндеттері:

- навигациялық жүйелердің жұмысын бақылау;

- орбиталарды анықтау және болжамдауға араналған ақпараттарды жинау.

В – қолданушылар жүйесі «GPS» негізгі мақсаты геодезиялық қолдануға араналған координаттарды анықтауды іске асыратын бағдарламалық құралдардан турады.

Қазіргі кезде спутникалық навигациялық жүйесі әскери, ғарыштық, әуелік, теңістік, көлік және темір жолдарында, геодезияда, картографияда, халық шаруашылық объектілерінде, ғылыми-зерттеу жұмыстарында және басқалай сфераларында кенінен қолданылады.

Барлық инженерлік өндіріс тәжірибесінде таралған қабылдағыштарды екі топқа бөлуге болады.

Бірінші топқа – жүйелік байқау және навигациялық спутниктерге дейінгі ғашықтықты өлшеу принциппен жұмыс істейтін қабылдағыштар кіреді.

Екінші топқа – байқайтын және бірмезгілде төрт және одан көп навигациялық спутниктердің ара ғашықтықты өлшеуді қамтамасыз ететін қабылдағыштар кіреді.

Осы екі топтардың ішінде әртүрлі GPS қабылдағыштары бар.

Біржиілікті және екіжиілікті қабылдағыштар. Тәжірибеде бір радио-толқында жұмыс істейтін қабылдағыштардан басқа инженерлік геодезиялық жұмыстарында 1575,72 MHz және 1227,6 MHz екі жиілік кодтарын қолдананып жұмыс істейтін, көпканалды екі жиілікті қабылдағыштарды қолданады. Осындай деңгейіндегі қабылдағыштар жергілікті жердегі нүктенің координатын дәл анықтауға мүмкіншілік береді.

Координаттарды анықтау дәлдігі бойынша қабылдағыштарды келесі топтарға бөледі:

-навигациялық тобы – 150-200 м дәлдігі мен координаттарды анықтайтайды;

-картография және ГАЖ тобы – 1-5 м дәлдігі мен координаттарды анықтайтайды;

-геодезиялық тобы – 1 см дейін дәлдігі мен координаттарды анықтайтайды.

Навигациялық топтағы қабылдағыштар арзан және ықшам. Олар көліктегі, халық шаруашылықтағы және демалыстағы навигациялық міндеттерді шешуге арналған.

Картография және ГАЖ топтағы қабылдағыштар сондай-ақ арзан және қолайлы болады, оларды жобалық іздестіру мен құрылыс ұйымдарында қолданады.

Геодезиялық топтағы қабылдағыштар қымбат болады, бірақ-та автономдық режимде жұмыс істеуі нүкте координатын 1-3 см дейінгі дәлдікпен анықтауды, ал кинематикалық режимінде 1 см дейінгі дәлдікпен анықтауды қамтамасыз етеді.

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Поклад Г.Г., Гриднев С.П. Геодезия. – М.: Академический проект, 2007. – 592 с.

2. Федотов Г.А. Инженерная геодезия. – М.: Высш. шк., 2004.- 463 с.

3. Киселев М.И., Михелев Д.Ш. Геодезия. - М.: Издательский центр « Академия», 2004.- 384 с.

4.Геодезические приборы и оборудование / Каталог - М.: НПП «Навгеоком», 2003.- 142с.

5.Приборы, системы и программное обеспечение / Каталог – Алматы: ТОО «ЕАТС»Leica Geosystems, 2003.- 64с.

СӨЖ арналған бақылау тапсырмалары (10 тақырып) [14]