62. 1920-1922 Жылдарындағы экономикалық дағдарыс. 1921 жылғы Жер-су реформасы.

Жер-су реформасы. Қазақ республикасы патша өкіметінің жер мәселесі жөніндегі саясатының ауыр зардаптарын жоюға бағытталған шараларды қолға алды. 1921 ж. сәуірде кезінде патша өкіметі Сібір мен Орал әскерлеріне берген жерлерді қазақ еңбекшілеріне қайтару туралы декрет қабылданды. Декрет бойынша қазақ шаруаларына Ертіс өңірінен 177 мың десятина, Жайықтың сол жақ жағалауынан 203 мың десятина, Жетісуда 460 мың десятина жер қайтарылды. Сонымен бірге бүрынғы офицерлер жері мен еркін қоныстану учаскелерінен Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанның қазақ және орыс халқына жер беру үшін 1 млн. десятинадан астам жер қоры қүрылды. Декрет 1913 ж. Қытайға кеткен 300 мың босқынның қайтып оралуына жағдай жасады. Алайда, реформаны жүзеге асыру кезінде жергілікті жерлерде қателікгер мен бүрмалауға жол берілді. Ұлт араздығы орын алды. Жер-су реформасын жүзеге асыруға 1921 ж. қүрылған "Қосшы" одағы тартылды.

63. Жаңа экономикалық саясаты, оның Қазақстандағы ерекшеліктері, нәтижелері.

Империалистік соғыс пен азамат соғысы аяқталғаннан кейін Қазақстанда экономикалық және әлеуметтік-саяси жағдай елдің орталық аудандарымен салыстырғанда елдеқайда ауыр болды. Қазақстанның мемлекет иелігіне алынған 307 квсіпорынның 250-і жүмыс істемеді. 1913 ж. салыстырғанда Қазақстанда мүнай өндіру 4 есе, Қарағанды көмірін ендіру 5 есе қысқарды. Егістік келемі1914 ж. 3,6 десятинадан, 1922 ж. 1,6 млн. десятинаға дейін, мал басы осы екі аралықта 10,3 млн. басқа азайды. Осының салдарынан 1921-1922 жж. Орынбор губерниясында 445 мың адам, Қостанай губерниясында- 225 мың Оралда - 400 мың Ақтөбеде - 360 мың Бөкей губерниясында - 100 мың адам аштыққа үшырады. Жаңа экномикалық саясат кеп үзамай-ақ республика экономикасын кетеруге езінің игі әсерін тигізді. 1925 ж. егістік келемі 3 млн. гектарға жақындап, 92 млн. пүт астық жиналды, бүл 1914 ж. сәл ғана кем еді. Мал саны 1922 ж. салыстырғанда 2 есе өсті. Сауда саттық жанданып, 1926 ж. өлкеде 123 жәрмеңке жүмыс істеді. Республика экономикасы кеп укпадты сипат ала бастады. Меншіктің әр алуан түрлерінің қатар өмір сүруі, олардың өзара бәсекелестігімен бірін-бірі толықтырып отыруы халық шаруашылығының дамуына оң әсерін тигізді. Республика енерквсібі де біртіндеп еңсесін кетере бастады. 1925 ж. аяғына қарай республикада енерквсіп өнімін өндіру 1920 ж. салыстырғанда 5-6 есе есіп, соғыстан бүрынғы деңгейдің үштен екісіне жетті. Бірақта, екінішке орай, мүндай жағдай ұзаққа созылмады. Өйткені, 20-шы жылдың екінші жартысынан биліктен айырылып қалудан қорыққан Кеңес екіметі жаңа экономикалық саясаттан бас тартып, қайтадан басқарудың вкімшілдік жолдарына көшті.

64. Қазақстан, Орта Азия шекараларының ұлт-аумақтық межеленуi. Қазақ жерлерiнiң бiрiктiрiлуi (1924-1925 жж.).

65. ХХ ғ. 20-30 жылдарындағы Қазақстанның мәдени құрылысы.

66. Қазақстанды индустрияландыру: ерекшелiктерi, қиыншылықтары, негiзгi нәтижелерi, халықтың әлеуметтiк құрылымының өзгеруi.

Социалистік индустрияландыруды жузеге асыру 1925 ж.желтоқсан айында өткен партияның XIV съезінде белгіленді. Индустрияландыруды жузеге асыру Қазақстанда елеулі қиыншылықтарға кездесті. Олардың ең бастысы республиканың әлеуметтік-экономикалық артта қалушылығы болды. Оның үстіне республикалық халық шаруашылығын қалпына келтіру елі де аяқталмаған еді, түтас алғанда енерквсіп өндірісі соғысқа дейінгі деңгейдің 61 пайызына жеткен болатын. Өлкенің табиғи байлықтары елі толық зерттелмеген, байланыс және қатынас жүйелері нашар дамыған еді. Жүмысшы табының саны аз, үлттық инжәнер - техник кадрлар жоқтың қасы болды. Қазақстан жономикасында ауыл шаруашылығы басым, оныңүлесіне бүкіл жалпы өнімнің 34,4 пайызы тиетін, халықтың 90 пайызы ауылдық жерлерде түрды. Индустрияландыру барысында, соғысқа дейін 600-ден астам өнерквсіп орындары іске қосылып, Қазақстан индустриялы-аграрлы елге айналды. 1940 ж. өндірісте істейтін жүмысшылардың жалпы саны 350 мыңға жетті. Республикада көптеген инжәнер-техник кадрлары даярланып, олардың саны 11 мыңнан асты.

Сонымен қатар, Қазақстанда индустрияландыруда елеулі ағаттықтар мен кемшілікгер болды. Олардың ең бастысы республика енерквсібінің шикізаттық бағыты еді. Машина жасау саласы дамымады. Түтыну заттарының да басым көпшілігі республикадан тыс жерлерден тасылып әкелінді.

67. ХХ ғ. 20-30 жылдарындағы Қазақстанның қоғамдық-саяси жағдайы.

68. ХХ ғ. 30 ж.ж. жаппай құғынға ұшыраушылық (репрессия) және оның салдары.

69. Қазақстандағы күштеп жүргiзiлген ұжымдастыру: мақсаттары, негiзгi кезендерi, әлеуметтiк – саяси және демографиялық салдары.

Қазақстанда жаппай үжымдастыру 1929 ж. соңынан басталды. Республика үжымдастыруды негізінен 1933 ж. кектемінде аяқтауға тиісті аймақтық топқа жатқызылды. Іс жүзінде үжымдастыру қарқыны жеделдетіліп, аудандар мен округтер бір-бірімен жарысқа түсті. Осының нәтижесінде 1923 ж. Қазақстанда барлық шаруашылықтардың 2 пайызы ғана үжымдастырылған болса, 1930ж. 3 сәуірінде 56,4 пайызы, ал 1931ж. қазан айына қарай 65 пайызы үжымдастырылды. Алғашқы күннен бастап шаруалардың колхоздарға кіруге және отырықшылдыққа көшуінің еріктілік принципі бүзылып, күштеу әдістері кеңінен қолданылды. Күштеп үйымдастыру салдарынан 1931-1932 жж. аштық кеңінен етек алды. Аштық, індет және басқа жоқшылықтар салдарынан толық емес деректер бойынша 1 млн. 750 мың қазақ қазаға үшырады. Бір миллионнан астам қазақтар республикадан тыс жерге көшіп кетті. Қазақтардың бүрынғы саны 40 жылдай уақыт өткен соң, 1969 ж. ғана қалпына келді.

70. ХХ ғ. 20-40 жж. Қазақстан территориясына халықтардың депортациясы.

71. Қазақстанның Ұлы Отан соғысы жеңісіне қосқан үлесі.

Ұлы Отан соғысы Кеңес Одағының халықтары, соның ішінде қазақ халқы үшін үлкен сынақ болды. Әйгілі қолбасшы, соғыс батыры Бауыржан Момышұлы «Соғыс қазақ халқының тарихын күрт өзгерткен, бұрылыс әкелген, миллиондаған отандастарымыздың арасында өшпес із, жазылмас жара қалдырды» дей отырып, ол «Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында» тек біздің замандастарымызды ғана емес, адамгершілік, игілік сезімдер тұрғысынан болашақты да толғандыратын тақырып» деп өз ойын жалғастырды. Сол бір сұрапыл жылдары қазақ халқы өзінің Отанына, жеріне деген патриоттық сезімін, ұлттық мақтанышын дәлелдеді. 500 ден аса жерлестеріміз, оның ішінде 96 қазақ Кеңес Одағының Батыры атағын алды. Жауға қарсы шайқастар алдыңғы шептегі ұрыстарда ғана емес, алыстағы ауыл мен кең байтақ далада да жүріп жатты. Сол жылдары Қазақстан миллиондаған босқындарды өз бауырына аналық мейірімімен тартушы, эвакуацияланған завод пен фабрикаларға, майданға керекті оқ -дәрі мен азық-түлік жеткізуші үлкен арсеналға айналды.

72. Ұлы Отан соғысы жылдарында қазақстандықтардың майдандарға қатысуы. . Соғыстың алғашқы кезеңінде 14 атқыштар және атты әскер дивизиясы, 6 бригада құрылып, майданға жіберілді. Қазақстандық 36 – жеке атқыштар бригадасы 30 – дан астам ұлттан құрылды. Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қырғызстаннан шақырылған жігіттерден 316 – атқыштар дивизиясы құрылып, оның командирі генерал М. В. Панфилов болды. Армия қатарына 1 млн. 196164 (1 млн. 196300) қазақстандық қосылып, әрбір бесінші адам майданға аттанды. Қазақстанда еңбек армиясы құрылып, Қазақ КСР – нен 700 мыңнан астам адам шақырылды. Соғыс жылдары 27 әскери оқу орны 16 мың офицер даярлап шығарды. 1941 – 1945 жылдары әскери оқу орындарына 42 мыңнан астам қазақстандық жіберілді. Соғыс жылдарында Шымкентте орналасқан Чугуев әскери авиация училищесі түлектерінің бірі И. Н. Кожедуб үш мәртебе Кеңес Одағының Батыры атағын алды.

73. 1946-1953 ж.ж. Қазақстандағы экономикалық, қоғамдық – саяси жағдай, мәдениет және ғылым.

74. Қазақстанда тың және тыңайған жерлердi игеру: экономикалық, демографиялық, экологиялық салдары.

Тың және тыңайған жерлерді игеру. Соғыс аяқталысымен Кеңес екіметі ауыл шаруашылығына өзінің қысымын арттыра түсті. 1946 ж. 19 қыркүйекте Кеңестер Одағының Министрлер Кеңесі мен Бүкіл Одақтық Коммунистік партияның Орталық Комитеті 1,Колхоздардағы ауыл шаруашылық артелі Жарғысын бүрмалаушылықты түзету шараларьГ туралы қаулы қабылдады. Қаулыға сай соғыс жылдары колхозшыларға берілген шамамен 600 мың га жер қайтарылып алынды. Малға жекеменшіктің мөлшері женінде қосымша нүсқаулар қабылданып, 250 мыңға жуық мал жекешеден колхоз қарамағына кешеді. Осылайша жеке меншік секгордың елді астықпен қамтамасыз етудегі ролі жойылды. Мүндай жоғарыдан жүзеге асырылған қатаң шекгеулер колхозшыларды ауыл шаруашылығы өнімін арттыруға ынталандырмады. Тың игерудің нәтижелері мен салдары. Тың игерудің республика үшін әлеуметтік-экономикалық ролі күменсіз. Тың жерлерді игерудің нәтижесінде Қазақстан түрғын халықтың жан басына 2 мың кг. астам астық өндіруге қолы жетіп, мындаған совхоз орталықтары салынды. Тың және тыңайған жерлерді игеру жылдары Қазақстанға өзге республикалардан қоныс аудару жаңа қарқынмен жалғасып, республикадағы демографиялық жағдайды одан ері күрделендіріп жіберді. Тың игеру жылдарындағы қоныс аудару саясаты бүрынғы Кеңестер Одағының ееропалық бөлігі үшін де, Қазақстан үшін де тиімсіз еолюнтаристік сипатта болды. Өйткені сол кездің езінде-ақ одақтың ееропалық белігінде жылдан- жылға селолық жерлерде түрғындар саны азайып, ал біздің республикамызда керісінше есіп отырды. Осы ерекшелікгер ескерілмей, онсызда саны кеміп отырған - ееропалық аудандардан 1954-1962 жж. Қазақстанға 2 млн. адам көшіріліп екелінді.

75. ХХ ғасырдын 50-ші жылдардын 2-шi жартысы мен 60-шы жылдардын 1-шi жартысындағы Қазақстан. Қоғамдық – саяси өмiрi мен экономикадағы реформалар.

76. Қазақстанның ХХ ғ. 60-шы жылдардын 2-шi жартысы мен 80-шы жылдарының бiрiншi жартысындағы әлеуметтiк – экономикалық дамуы.

77. ХХ ғ. 60-80 жж. Қазақстан мәдениеті

78. 1986 ж. Алматыдағы желтоқсан оқиғасы: себептерi және салдары. Жастар баскөтерулерiнiң маңызы.

Қазақ жастарының 1986 ж. желтоқсандағы бейбіт шеруінің түрі ұлттық болғанымен, ұлтшылдық емес еді. Ол басқа халықтарға, оның ішінде, орыс халқына бағытталмаған болатын. Бірақ республиканың және одақтың партиялық-бюрократтық жүйе тарапынан ол экстремистік пиғылдағы ұлтшыл жастардың бүлігі деп бағаланып, шындық бүркемеленді.Бейбіт шеруді басып-жаншуда зандылық өрескел бұзылды. Жастарды қуып таратуда сырттан арнайы әскери бөлімдер жеткізіліп, орыс ұлтының өкілдерінен халық жасақтары жасақталып, өрт сөндіру машиналары, төмір таяқтар, шағын саперлік күрекгер, үйретілген иттер пайдаланылды. Ұсталғандар прокурордың санкциясынсыз түрмелерге қамалып, онда орын жетпегендерді ұрып-соғып, зебірлеп қысты күні киімсіз қала сыртына апарып тастады. Қылмысты істер бойынша тергеу қысқа мерзімде, үстірт жүргізілді. Бұл шаралардың барысында ішкі істер орындарында 3,5 мыңнан астам адам ұсталып, 103 адам сотталды, 270 студент жоғарғы оқу орындарынан, 753 адам комсомолдан, 52 адам партиядан шығарылды. Ішкі істер министрлігінен 1200 адам, Денсаулық сақтау және Келік министрлігінен 309 адам жумыстан шығарылып, жоғарғы оқу орындарының 12 рекгоры қызметтен алынды. Бірнеше жастар қыршынынан қиылды. Олардың ішінде қазақ халқының батыр ұлы Қайрат Рысқұлбеков бар. Партия ұйымдарын тазалау жүзеге асырылып, тек 1937 ж. обылыстық партия комитеттерінде істейтін жауапты қызметкерлердің 23 пайызы, ал қалалық және аудандық партия комитеттерінің ербір үшінші қызметкері жумыстан босатылды. Мундай тазарту жумыстары сондай-ақ кеңес, кәсіподақ, комсомол ұйымдарында да кеңінен жүргізілді.