3 Не надо

Билет 15

1Белгілі күйшілер

Қазақтың белгілі уйшілері: Дәулеткерей, Сүгір Әлиұлы, Дина Нұрпейісова. Дәулеткерей Шығайұлы- кұйші, сазгер, қазақ күй өнерінің негізін салушы(основоположник). Оның әкесі Шығай Бөкей ордасының сұлтаны болды. Дәулеткерей орыс тілі мен мәдениетін (культура) жаксы білген. Дәулеткерей 1869 жылы Құрманғазымен кездесті, кейін жақын дос болды. Дәулеткерейдің күйлері: «Ысқырма» «Қос алқа» Қыз Ақжелкен» « Қаражан ханым» және т. б. Сүгір Әлиұлы (1882-1967) Оңтүстік Қазақстан облысында туған. Он бес жасынан домбырада күй ойнағаң. Атақты күйші Тәтімбет күйлерін қобызда ойнаған. Сүгір «Бес жорға» «Аққу» күйлерін шығарған (сочинил). Сүгір Әлиұлы күйлерді домбыра мен кобызда ойнаған. Дина Нұрпейісова (1861+1955) – аса дарынды ( очень талантливая) күйші. Ол 8-9 жасынан домбырада ойнаған. 9 жасында Құрманғазыны көреді, оның күйлерін үйренеді (обучается). Дина Кұрманғазының шәкірті (ученик). Құрманғазы Динаға домбырасын сыйлап, бата (благославлене)береді. Күйші-сазгер көп күй шығарды. Олар: «тойбастар», «Әсемконыр», «бұлбұл» және т.б. Құрманғазы Динаның ұстазы (учитель).

2 Оқшау сөздер

Окшау сөздерге қаратпа сөз, қыстырма сөз және одағай жатады. Қыстырма сөз : сөйлемдегі айтылған ойға, сөйлеушінің көзқарасын білдіреді. Сөз жоқ, рас, бәсе, әрине бақытына қарай, амал қанша.

Қаратпа сөз: сөйлеуші біреудің назарын аудару үшін қалданылады. (Азамат екенсін, Ира)

Одағай сөз: сөз табына- жататын толық мағынасы жоқ сөздер, тек адамның қоңіл-күйін және үй жануарларын шақыру, айдау мақсатында қолданылады. (Алақай Уру Оһо Мох-мох)

3 Не надо

Билет №17

1 Қазақстанның мемлекеттікқорықтар. Аксу-Жабағылы , Наурызым, Алматы, Барсакелмес, Қорғалжын. Ақсу-Жабағылы қорығы 1926 жылы табиғатты қорғауүшін күрылған Батыс Тянь-Шанының солтүстігінде орналаскаң. Мұнда ғалыми-зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Наурызым қорығы 1930 жылы табиғатты қорғау үшін құрылған. Ол орманды дала Торғай облысында орналаскан. Алматы қорығы 1935 жылы құрылған. Мұнда барыс, қоныр аю, марал, таутеке, елік, құстардың 200-дей тұрі, бұлбұл бар. Барсакелмес қорығы 1939 жылы құрылған. Ол Арал теңізінде Барсакелмес аралында орналаскан. Бұрын мұнда аққу, бірказан ұялаған. Қазір мұнда экологиялық жағдай жаман болғандықтан, құлан, ақбөкен, каракұйрық саны азайып барады. Қорғалжын қорығы 1968 жылы құрылған. Ол Астана қаласынан 140шақырым жерде. Қорық құстар мен жануарлардың кейбір түрлерін сақтау үшін құрылған.

2 Септіктер

Қазақ тілінде . септік бар.

А С Кем? Не? (бала, анам, анасы)

І С Кімнің? Ненін?нын/нін, дын/дін, тын/тен (баланың, Анамнын, анасының)

Б С Кімге? Неге? Кайда? га/ге, ка/ке т.ж. 1,2 ж+а/е , т. ж. 3ж + на/не (балаға, анама, анасына)

Т С Кімді? Нені? Ны/не, ды/ді, ты/ті, т. Ж. 3ж + н (баланы, анамды, анасын)

Ж С Кімде? НЕде? Қайда? Да/де, та/те, т. Ж. 3ж + нда/нде ( балада, анамда, анасында)

Ш С Кімнен?Неден? Қайдан? нан/нен, дан/ден, тан/тен (баладан, анамнан, анасынан)

К С Кіммен? Немен? Мен, бен, пен ( баламен, анаммен, анасымен)