1 Ыбырай Алтынсарин

Ы Алтынсарин – ағартушы, педагог-жазушы, акын. Ол 1841 жылы Торғай облысында туған. Ыбырай Балқожа атасының тәрбиесінде болған№ Ол 7 жылдық мектепте окиды, атасы Балқожа бидің хатшысы болады. Ыбырай қазақ мектебін және қазақ қыздары үшін мектеп ашады. Дарынды педагог окушыларға арнап «Қазақ хрестоматиясын», орыс алфавитінің негізінде қазақ алфавитін жазады. Ы Алтынсарин балаларға арнап өлен, әңгімелер жазды. Оның өлендері: «Озен» «Жаз» «Кел балалар оқылық». Әнгімелері: «Бақша ағаштары». «Бай баласы мен жарлы баласы», «Шие».Олардың үлкен тәрбиелік мәні бар. Ы Алтынсарин балаларды еңбекке, білімге, адалдыққа шакырады. Қазақ халқы Ыбырайды жоғары бағалады. Алматыда педагогикалық гылыми – зертеу институты оның атымен аталады.

«Кел балалар, оқылық»

Кел, балар, оқылық

Окығанды көңілге

Ыкыласпен тоқылық

Оқысаныз балалар

Шамнан шырақ жағылар

Тілегіңнің алдыңнаң,

Іздемей – ақ табылар.

2 Ыңғайлас, қарсылықты, себеп-салдар салалас күрмалас сойлем.

Құрмалас сойлем құрамына қарай (по составу):салалас к/с, сабақтас к/с, аралас к/с.

Салалас құрмалас сойлем екі түрге болінеді: жалғаулыкты (союзные), жалғаулықсыз (бессоюз) (Қонырау сөғылды мұғалім сыныпқа кірді).

1 Ыңғайлас (соединит) да/де та/те және әрі (Қонырау соғылды да, мүғалім сыныпка кірді)

2 Қарсылықты (противит)

Бірақ, алайда, дегенмен (но) (Мен сабаққа дайындалдым, бірақ мүғалім менен сұрамады.

3 Себен – салдар (причинно следственные): сондықтан, ойткені, себебі (потому что поэтому) ( Серік сабаққа келмеді, ойткені ол ауырып қалды.

4 Бес омоним бола алатын сөздер жаз, сөйлем құрастыр:

Ат (имя, лошадь, стреляй)

Түс (сон, цвет, обед, спустис

Арық (арык, худой)

Жақ ( лицо, огонь, сторона)

Сан (число, бедро)

Жастық (молодость,подушка

Оку (читать, учиться)

Окпе (легкие, обида)

3 Амонимы

1 Атты адам оңды атты.

2 Сен жаз туралы шығарма жаз. 3 Күн бұлтты болды, күннің көзі бұлтқа кіріп кетті.

4Ай жарық болып туды. Маусым жаздын 1-ші айы.

5 Ара гүлге қонды. Отынды арамен кесті.

Билет № 7

1 Қазақ билері туралы айт.

Қазақтын ең атакты билері:Толе би, Қазыбек би, Әйтеке би, Үшеуі бір заманда (в одно время) өмір сүрген. Толе би Ұлы жүздің төбе биі (главный судья)атақты шешен (известный оратор), Тәуке ханның «Жеті жарғы» (семь сводов) занын жазушылардың бірі. Ол 17-18 ғасырларда омір сүрген. Толе би сауатты (грамотный), әділ (справедливый)адал болған.Қазыбек би Орта жүздің тебе биі болған. Тауке ханның «Жеті жарғы» заңын жазушылардын бірі. Ол парасатты еліші (посол), дипломат, аскан шешен, ақын, дауларды әділ шешкен (справедливо разрешал) қоғам қайраткері . Ол 97 жыл омір сүрген. Қазыбек би Түркестанда Ахмет Йассауи кесенесінде жеоленген (захороне). Әйтеке би – Тәуке ханның кенесшісі болған. Тәуке ханның «Жеті жарғы» заның жазушылардың бірі болды. Қазак мемлекетін кұруға үлкен үлес қоскан (внес большой вклад для создания государства). Үш би де қазақ халкын нығайтуға (для укрепления), біріктіруге (для соединения)қөп еңбек сінірді .Олар қалмақ басқыншыларына қарсы ( против калмытских захватчиков)күресті (борьбу)ұйымдастырды.Қазір үш биге Астана қаласында ескерткіш орнатылған (построен памятник).