3.Заң шығарушы билік пен оның органдарының мемлекеттік басқарудағы рөлі.

Мемлекеттік органдарын мемлекеттік басқару әртүрлі ұйымдастырылуы мүмкін, көбінесе төрт әдіс қолданылады: тік директивті (міндетті) нұсқама, басқа органдармен координация, көмек және бақылау. Егер де мемлекет органы басқа жоғары тұрған мемлекетті органға бағынышты болса, онда бұйрық, инспекциялау, қарау жолымен басқарудың иерархиялық схемасы әрекет етеді. Төменде тұрған орган басшылары, олардың қызметкерлері бастықтың бұйрығын орындау қажет. Бұған заң міндеттейді. Тек сотқа арыз беру ғана бұйрықты орындауды тоқтатады.

Мемлекеттік органдар құрылымының иерархиялық жүйесі атқарушы билік саласында қызмет етеді. Ал өкілеттілік, соттық және кейбір басқа органдарға келсек, оларды басқару басқа ережелермен жүргізіледі.

Жоғары және төмен тұрған органдардың қатынас специфкасы мемлекеттің биліктің соттық тармағына тән. Төменде тұрған сот ұйымдастырылған түрде жоғары тұрғанға бағынбайды.

Бақылаулық билік тармағының органдары бірдей құрылымды иемденбейді. Олар бағынышты емес, ерікті әрекет етеді және тек өздерінің шараларын координациялайды. Олардың біреулері мемлекеттік органдардың актілерін тануға құқылары бар, басқалары заңды бұзатын мемлекеттік органдар қатынасына белгілі шаралар қабылдауын парламентке ұсынады, үшіншілері, берілген сайлау округінің парламент мүшесі арқылы парламентке қандай да бір мемлекеттік органға арыз жіберуі мүмкін, төртіншілері, мемлекеттік органға немесе қызметтік тұлғаға қарсы іс қозғауға құқықтары бар (Азия және Латын Американың кейбір елдеріндегі генералды контролерлер, генералды аудиторлар, Ресейдегі, Украинадағы прокурорлар).

Кейде омбудсмандар, генералды контролерлер және кейбір басқару билігінің органдарының өздерінің территориялық бөлімдері бар. Бұл жағдайда жоғары тұрған органдар төменде тұрған мемлекеттік органдарға тікелей нұсқама береді.

Заң шығарушы билік - ең жалпы сипатты және жоғары заң күшін иемденетін, мемлекеттің тағайындалуының нормативті актілері түрінде жалпы міндетті ережелержі қабылдау құқығы мен мүмкіндігі (ең жоғары заң күшін негізгі заң – конститутция иемденеді). Мұндай ережелер қоғамдық мәнді тәртіптің негіздерін және жеке және заңды тұлғалардың, мемлекет органдарының және қоғамдық бірлестіктердің қызметін анықтайды. Бұл ережелер өз көрінісін кез келген мемлекеттік актіде табады.заң шығарушы билік халық еркін, оның мүдделерін, халықтық суверинетті айқындаудың тікелей (заңдарды референдум жолымен қабылдау) немесе негізделген (заңдық органдармен қабылдау) ретінде қарастырылады. Сондықтан заңдар жоғары заңдық күшті және атқарушы, соттық және биліктің басқа тармақтасрының мемлекеттік актілерімен салыстырғанда артықшылықты иемденеді. Президент, үкімет, соттар актілері заңға қайшы екеле алмайды. Керісінше, олар өз қызметін заң нормаларына негіздейді, оны қолданады. Тек конституциялық бақылау органдары ғана заңды әрекеттен жоюы мүмкін, егер де заң конституцияға, яғни негізгі заңға қайшы деп тапса.

4.Мемлекеттік басқару жүйесіндегі атқарушы билік

Биліктердің бөлу көзқарасынан атқарушы билік – бұл заңдарды орындау, заңдық шаралармен оларды жүзеге асыру бойынша билік. Бұл үшін ұйымдастырушылық шараллар, басқарушылық қызмет, жеке және нормативтік құқықтық актілерді шығару қажет. Қазіргі жағдайларда атқарушы билік атқарушы – бұйрықтық ретінде, мемлекеттің қызметін ұйымдастырушысы ретінде шығады. Осы барлық аспектілер мемлекеттің басқарушылық қызметін құрайды.

Өз міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекеттік аппарат келесілердіи иемден қажет, біріншіден, ерекше құрылымдарды иемдену, соның ішінде «материалды қосымшаларды». Атқарушы билік орталықтарда және орындарда мемлекеттік қызметкерлердің көптеген кадрлық құрамымен әртүрлі мемлекеттік органдардың тармақталған жүйесін иемденеді. Екіншіден, атқарушы вертикаль қажет. Заңдық және соттық органдарға қарағанда атқарушы билік органдары бағыныштылық принципіне сәйкес құрылады.

Бағыныштылық бойынша иерархияға сәйкес атқарушы билікті бір лауазымды тұлға немесе бір орган басқарады. Парламаенттік монархияларда және парламенттік республикаларда атқарушы билік үкіметте тиесілі және премьер-министр қолында шоғырланады.

Атқарушы билік объективтік қажеттілік болып табылады, онсыз ешқандай мемлекет қызмет ете алмайды. Сонымен қатар өз сипат бойынша, ұйымдастыру әдістеріне сәйкес ол оқшаулануға, авторитаризмге ұмтылады, биліктің басқа тармақтары жағынан бақылаудан босауға ұмтылады.

Атқарушы билік бақылауына кетуге тырысып заңдық және соттық билікпен қарама-қайшылыққа шығады. Олардың арасындағы қарама-қайшылықтар ылғи да болады. Және демократиялық мемлекетте де уақыттан уақытқа пайда болады. Ол қатаң күреске әкелуі мүмкін, мысалы 1993 ж қазан айындағы ресейдегі әскери формаларды қолдану.

Атқарушы билік мемлекетті территориялы ұйымдастырудың төрт дәрежесінде әрекет ете алады. Олардың әрқайсысында өз мазмұны бойынша әртүрлі болады. Бірінші кезекте бұл атқарушы жалпы мемлекеттік билік.ү Унитарлы мемлекеттік билік оның орталық органдарымен ұсынылған (президент, үкімент, министрліктер), федерацияда ол екі дәрежелік сипатқа ие: федералды орталықтың жалпы мемлекеттік атқарушы билігі және орталыққа вертикал бойынша бағынышты федерация субъектісінің атқарушы мемлекеттік билігі.

Кейбір елдерде әкімшілік-территориялық бірліктерде құзыреттіліктерді бөлу және тағайындау негізінде мемлекеттік атқарушы биліктің жергілікті органдары құрылады(Украина, Франция,Қазақстан).

Дәрежелер бойынша атқарушы биліктің органдарын бөлумен қатар жалры және салалық құзыреттіліктің атқарушы органдарды бөлу қабылданған.

2. Мемлекет басшысы және мемлекеттік басқару.

Мемлекеттік басқарудағы монарх. Олардың формаларына тәуелсіз барлық монархиялық елдерде таңдалған президентке қарағанда монарх өз орынын мұрагерлік бойынша алады, атқарушы билікті иемденеді, біркқ елдерідің көбісінде нақты түрде ол мұндай билікті иемденбейді.

Парламенттің монархияларда (Ұлыбритания, Испания, Швеция, Жапония) монарх басшылық етеді бірақ басқармайды. Абсолютті және дуалистік монархияларда ол нақты түрде жоғарғы мемлекеттік басшылықты жүзеге асырады.

Монарх мемлекетте ерекше жағдайды иемденеді. Басқа лауазымды тұлғаларға қарағанда монарх қол сұғылмайтын тұлға. Ол әкімшілік қылмыстық жасуапкершілікке тартылайды, оған қарсы азамттық шағым жазыла алмайды, мемлекеттік істерді басқару бойынша монарх әрекеттері үшін жауапкешілікті оның министрліктері көтереді. Монархтар салық төлемейді. Ескі дәстүр бойынша кейбір елдерде монарх өзіне ұнаған кез келген затты ала алады.