7 Тақырып. Мемлекеттік басқарудың конституциалдық негіздері

Дәріс жоспары:

1. ҚР мемлекеттік органдар жүйесінің түсінігі, біртұтастығы.

2. ҚР Президентінің Конституциялық мәртебесі.

3. Заң шығарушы билік пен оның органдарының мемлекеттік басқарудағы рөлі.

4.Мемлекеттік басқару жүйесіндегі атқарушы билік

5.Сот билігінің түсінігі және оның қоғамдағы рөлі.

1. Қр мемлекеттік органдар жүйесінің түсінігі, біртұтастығы.

Мемлекеттік аппараттың толық жүйе секілді қосылуының өзінде әртүрлі ішкі жүйелерден тұрады, яғни топтық органдардың өз еріктері туралы, мемлекеттік қызметтің сәйкес ортасында өзінің міндетін іске асырып және сол бойынша есептерін шешу. Мемлекеттік аппарат өздерінің тәсілдері бойынша ерекшеленеді; білім беру, нысанның жете білуі мен мінезі; мемлекеттік қызметтің орындалуының әдістері мен түрлері және т.б.

Мемлекеттік аппараттың құрылымының астарында, оның ішкі қалыптасуының түсінушілігі қабылданып, аппарат түйінінің құрамының құрылу тәртібі мен олардың арақатынасы. Мемлекеттік аппараттың құрылымы, қандай органдардан тұратындығын, олардың байланысы мен ара қатынасын, мемлекеттік аппараттың қызметі мен құрылуының негізгі қағидалары қандай екенін көрсетеді.

Мемлекеттік аппараттың құрылымы негізінде мемлекеттік органдарды жіктеу мүмкіндігін беру көрсетіледі. Мемлекеттік тетіктер, жалпы басқару функциялары мен қызметінің салалары, территориялық қызметтің шегі, мінездің жете білушілігі мен функция мазмұны, материалдық құралдарды жүргізу әдісі мен қаржыландыру көздері және т.б. Мемлекеттік органдардың жіктелуі туралы айтылған ойларға шолу толық болмаса да, мемлекеттік тәжірибемен қолданыстағы заңның негізінде ілімнің қалыптасу мұқтаж мәселелерінің бар екенін куәландырады.

Мемлекеттік органның жіктелуінің маңызы, көбіне танушылық мақсатқа сай. Оның нәтижесінде мемлекеттік органның жіктелуі түрлі негізде болуы мүмкін.

Бүгінгі таңда, оқу баспасында мемлекеттік органның жіктелуінің сапасы негізі бар, қызмет бабы өзіне функционалдық белгілеу мен мемлекеттік органның құзыреттілігін енгізеді.

Мемлекеттік билік мемлекеттік аппарат шегінде мемлекеттік органның құзыреттілігін билеу түрін көрсетеді. Бұл жерде ерекше көрсету керек, мемлекеттік билік мемлекеттік органның арасында таратылып үйлестіріледі.

Мемлекеттік органдарды құру және олардың қызмет етуін айқындаушы негізгі қағида, билікті бөлу теориясы болып табылады, ол билікті органдар мен лауазымды адамдар. Бұл орайда, олардың әрқайсысы дербес, әрі бірін-бірі тежеуші, әрі тепе-теңдік жүйесі бола отырып, өз қызметтерін органдардың айрықша жүйесі мен ерекшеліктер нысандар арқылы жүзеге асырылады.

Алдында айтылып кеткендей, мемлекеттік аппарат өзіне органдардың ауқымды санын енгізеді. Бірін-бірі функционалдық белгілері, құзыреттілігі, әдісі мен қызмет түрлері бойынша айрықшаланады. Осы уақытта мемлекеттік органдар жалпы нышандарды иемденеді. Осымен байланысты мемлекеттік органдардың дербес түсінігі мен қалыптасуының негізделуі анықталады, сондай-ақ факторлы жағдайлар, ұйымның қайта құрылуын іске асырады немесе органды ыдыратады.

Басқару ілімі мен мемлекеттік тәжірибеде, мемлекеттік орган құрылымының құрылу қағидаларының анықталуы және олардың негізінде осы құрылымдардың түрлері жасалады. Мемлекеттік аппараттың құрылуы саналы негіздегі ұйымдық-техникалық қағидада бір деңгейде есептеу қабылданған, функционалды және сызықты-функционалды.

Мемлекеттік тәжірибеде олар еңбекті басқару негізіне сәйкес түрде бөліп, түрлі органдар мен ішкі органдарды құрып іспеттейді. Оларға мемлекеттік органның үш түрлі құрылымы сәйкес келеді: сызықты, функционалды және сызықты функционалды. Әрбір көрсетілген түр өзінің ерекшелігі мен белгілері бар. Бұл бір жағынан, мемлекеттік органның ішкі бөлімдерінің құрылымдарының ерекшеліктерімен байланысты, ал екінші жағынан, сыртқы ұйымдармен өзара қатынаста болады (төменгі, жоғарғы және т.б.).