2. Әдеттегі шаруашылық қызмет барысында сату үшін емес.

Объект істен шығып қалғаннан кейін оған байланысты экономикалық пайда алу болжанбайтындай болып істен шығып қалған немесе пайдаланудан біржола алып тасталған жағдайда, инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісін тану тоқтатылуы тиіс (ол қаржылық жағдай туралы есептен есептен шығарылады).

Инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісінің істен шығуы сату немесе қаржылық жалға беру арқылы жүзеге асырылады. Инвестициялық жылжымайтын мүлік істен шыққан күнін анықтау үшін ұйым 18 ҚЕХС-та (IAS) баяндалған тауарлар сатудан алынған кірісті тану өлшемдерін басшылыққа алуы және 18 ҚЕХС-на (IAS) көрнекі мысалдардағы тиісті ұсынымдарды ескеруі керек. 17 ҚЕХС (IAS) қаржылық жалгерлікке беру және кері жалгерлік шартымен сату жолымен істен шығуына қатысты қолданылады. Егер 16-тармақта баяндалған тану принципіне сәйкес ұйым жылжымайтын мүлікке инвестициялар объектісінің бір бөлігін өтеу құнын активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнында таныса, ол алмастырылған бөліктің қаржылық жағдай туралы есептік құнын тануды тоқтатады. Нақты шығындар бойынша есеп үлгісін пайдалана отырып ескерілетін инвестициялық жылжымайтын мүлік жағдайларда алмастырылған бөлік жеке амортизацияланған бөлік бола алмайды. Егер ұйым үшін алмастырылған бөліктің қаржылық жағдай туралы есептік құнын анықтау мүлдем мүмкін болмаса, онда ол алмастыратын бөліктің құнын ол сатып алынған немесе салынған кездегі алмастырылған бөліктің құнының көрсеткіші ретінде пайдалана алады. Әділ құн бойынша есеп үлгісіне сәйкес инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісінің әділ құны алмастырылуы тиіс объектінің бір бөлігі өз құнын жоғалтып алу фактісін көрсетеді. Кейбір жағдайларда объектінің бір бөлігі ауыстырылған кезде оның әділ құнын қай сомаға кеміту қажет екенін анықтау қиынға соғады. Объектінің бір бөлігін алмастырған кезде оның әділ құнын кемітудің баламасы, егер мұндай қадам мүлдем мүмкін болмаса, алмастыру құнын активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнына енгізу, содан кейін объектінің бөліктерін алмастыруды талап етпейтін жаңа сатып алулар үшін талап етілгендей әділ құнды қайта бағалауды жүргізу болып табылады.

Инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісін есептен шығару немесе істен шығару нәтижесінде туындайтын өзге пайдалар немесе шығындар активтің істен шығуы мен қаржылық жағдай туралы есептік құнынан таза түсімдердің арасындағы айырма ретінде анықталуға және есептен шығару немесе шығып қалу орын алған кезеңде пайда немесе шығын құрамында танылуы тиіс (кері жалгерлікпен сатуға қатысты 17 ҚЕХС (IAS) өзге қадамды талап ететін жағдайды қоспағанда).

Құнсызданған, жоғалтылған немесе берілген инвестициялық жылжымайтын мүлік объектілері үшін үшінші тұлғалардан алынған өтемдер мұндай өтем алынуы тиіс болған кезде пайда немесе шығын құрамында танылуы тиіс.

Инвестициялық жылжымайтын мүлік объектілерінің құнсыздануы немесе жоғалуы, өтемді төлеу туралы талаптар немесе үшінші тұлғаларға төлеу және алмастырушы активтерді кейінгі сатып алу немесе құрылысын салу жеке экономикалық оқиғалар болып табылады және төменде көрсетілгендей бөлек ескеріледі:инвестициялық жылжымайтын мүліктің құнсыздануы 36 ҚЕХС (IAS) сәйкес танылады; инвестициялық жылжымайтын мүліктің есептен шығарылуы немесе шығып қалуы осы. құнсызданған, жоғалтылған немесе берілген жылжымайтын мүлікке инвестициялар объектілері үшін үшінші тұлғалардан түскен өтемдер өтем алынуы тиіс болған кезде пайданың немесе шығынның құрамында танылады; және алмастыру ретінде қалпына келтірілген, сатып алынған немесе салынған активтердің құны осы Стандарттың 20-29-тармақтарына сәйкес танылады

№24 Инвестициялық жылжымайтын мүлік ХҚЕС 40 сәйкес анықтамалары және тану критерийлері

Инвестициялық жылжымайтын мүлік - (қаржылық жалдау шарты бойынша иеленушінің немесе жалға алушының) қарауындағы жылжымайтын мүлік (жер немесе үй, не үйдің бір бөлігі, не сол да, басқасы да), жалгерлік төлемдер немесе капиталдың өсуінен кірістер немесе соны да, басқасын да алу мақсатымен, бірақ: тауар өндіруде немесе жеткізуде, қызмет көрсетуде пайдалану үшін емес, әкімшілік мақсаттар үшін емес; немесе әдеттегі шаруашылық қызмет барысында сату үшін емес.

Ивестициялық жылжымайтын мүлік мысалдары: әдеттегі шаруашылық қызметтің барысында қысқа мерзімді болашақта сату үшін емес, ұзақ мерзімді болашақта капитал құнының өсуінен пайда алуға арналған жер; әрі қарай арналу мақсаты әзірше анықталмаған жер. (Егер ұйым жерді иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік ретінде пайдаланатыны немесе әдеттегі шаруашылық қызметтің барысында қысқа мерзімді болашақта сататыны туралы шешім қабылдамаған ретте, жер капитал құнының өсімін алуға арналған деп есептеледі); ұйымның меншігіндегі (немесе қаржылық жалдау шарты бойынша есеп беретін ұйымның қарауындағы) және операциялық жалгерліктің бір немесе бірнеше шарттары бойынша жалға берілген ғимарат; және қазір бос тұрған, бірақ операциялық жалгерліктің бір немесе бірнеше шарттары бойынша жалға беруге арналған ғимарат. болашақта инвестициялық меншік ретінде қолдану үшін құрылысы жүріп жатқан немесе жасалып жатқан жылжымайтын мүлік.

Инвестициялық жылжымайтын мүлік мынадай кезде ғана активтердің құрамында тану керек: инвестициялық жылжымайтын мүлік байланысты болашақ экономикалық пайдалардың ұйымға келіп түсу мүмкіндігі бар; және инвестициялық жылжымайтын мүліктің құнын сенімді түрде бағалауға болады.

Танудың осы принципіне сәйкес ұйым инвестициялық жылжымайтын мүлікке жұмсалған шығындарды олар туындаған кезде бағалайды. Мұндай шығындар инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісін сатып алған кезде бастапқыда жұмсалған шығындарды және кейіннен объектіні қосымша жабдықтауға, бөлшегін ауыстыруға немесе жылжымайтын мүлік объектісіне қызмет көрсетуге арналған шығындарды қамтиды.

№25 Инвестициялық жылжымайтын мүлік есебінің ерекшеліктері(бір топтан 2-ге ауыстыру)

Инвестициялық жылжымайтын мүліктің санатына ауыстыру немесе осы санаттан шығару қолданылу мақсаты өзгерген кезде ғана, және тек осы жағдайда ғана жүргізіледі, атап айтқанда:инвестициялық жылжымайтын мүлік иеленуші орналасатын жылжымайтын мүлік санатына ауыстырылған кезде жылжымайтын мүлікті иеленуші орналасатын жылжымайтын мүлік ретінде пайдаланудың басталуы; инвестициялық жылжымайтын мүлікті босалқыға ауыстыру кезінде сату мақсатымен қайта құрудың басталуы; иеленуші орналасатын жылжымайтын мүлік санатынан инвестициялық жылжымайтын мүлікке ауыстыру үшін иеленуші орналасатын кезеңнің аяқталуы; босалқылардан инвестициялық жылжымайтын мүлікке ауыстыру үшін, басқа тарапқа операциялық жалға берудің басталуы

Объектіні әділ құн бойынша көрсетілетін инвестициялық жылжымайтын мүлікке иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік немесе босалқылар санатына ауыстырған кезде, 16 ҚЕХС(IAS) немесе 2 ҚЕХС (IAS) сәйкес кейіннен есепке алу үшін оның арналу мақсатын өзгерту күнгі жағдай бойынша оның әділ құны осы объектіге шыққан нақты шығындар ретінде қаралуы тиіс. Егер иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік әділ құн бойынша көрсетілетін инвестициялық жылжымайтын мүлік санатына ауысса, ұйым объектінің арналу мақсаты өзгеретін күнге дейін 16 ҚЕХС(IAS) ережелерін қолдануы керек. Ұйым 16 ҚЕХС (IAS) бойынша жылжымайтын мүліктің қаржылық жағдай туралы есептік құны мен жоғарыда аталған күнгі жағдай бойынша оның әділ құны арасындағы айырманы 16 ҚЕХС (IAS) сәйкес қайта бағалау сияқты ескеруі керек. Объектіні босалқылардан әділ құн бойынша көрсетілетін инвестициялық жылжымайтын мүлік санатына ауыстырған кезде, аталған күнгі жағдай бойынша объектінің әділ құны мен оның қаржылық жағдай туралы есептік құны арасындағы айырма пайда немесе шығын құрамында танылуы тиіс. Ұйым өз бетінше салынған әділ құн бойынша көрсетілетін инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісінің құрылысы немесе қайта құрылуы аяқталған кезде, аталған күнгі жағдай бойынша жылжымайтын мүліктің әділ құны мен оның қаржылық жағдай туралы есептік құны арасындағы айырма пайда немесе шығын құрамында танылуы тиіс.

№26 Қаржылық есептіліктегі қателерді түзету тәртібі ХҚЕС 8

Қаржы есептілігінің элементтерін тануға, бағалауға, беруге немесе ашуға қатысты қателер туындауы мүмкін. Егер қаржы есептілігінде не елеулі қателер не ұйымның қаржылық жағдайын, қызметтің қаржылық нәтижелерін немесе ақша ағындарын белгілі бір білдіруге қол жеткізу мақсаты ниетімен жіберген маңызды емес қателер болса, қаржы есептілігі ҚЕХС-на (IFRS) сәйкес келмейді. Ағымдағы кезеңнің осы кезеңде анықталған әлеуетті қателері қаржы есептілігі шығару үшін бекітілгенге дейін түзетіледі. Дегенмен, елеулі қателер кейде келесі кезеңдердің бірінен бұрын анықталмайды және бұл өткен кезеңдердің қателері осы келесі кезеңнің қаржы есептілігінде берілген салыстырмалы ақпаратта түзетіледі.

Ұйым өткен кезеңнің елеулі қателерін шығару үшін бекітілген қаржы есептілігінің бірінші жиынтығында ретроспективалық түрде оларды мынадай жолмен анықтағаннан кейін түзетуге міндетті: тиісті қате жіберілген алдыңғы берілген кезеңнің (кезеңдердің) салыстырмалы сомаларын қайта есептеу;қате ең ерте берілген алдыңғы кезеңдерге дейін орын алған кезде – ең ерте берілген алдыңғы кезеңдер активтерінің, міндеттемелерінің және меншікті капиталының кіріс қалдықтарын қайта есептеу арқылы.

Алдыңғы кезеңнің қатесі осы қатені анықтауға мүлдем болмаған не осы қате нақты кезеңге әсер еткен не оның кумулятивтік әсер ету жағдайларын қоспағанда, ретроспективалық қайта есептеу арқылы міндетті түрде түзетілуі тиіс. Ағымдағы кезеңнің басында қатенің барлық алдыңғы кезеңге тиісті кумулятивтік әсер етуін анықтауға мүлдем мүмкін болмаған кезде, ұйым жаңа есеп саясатын шын мәнінде неғұрлым ерте мүмкін болатын күннен бастап қолдану үшін тиісті салыстырмалы ақпаратты түзетуге міндетті. Алдыңғы кезеңдердің бірінің қателерін түзету қате анықталған кезеңнің пайдасынан немесе ығынынан алынып тасталады. Алдыңғы кезеңдер туралы, қаржы көрсеткіштерінің тарихи мәліметтері сияқты кез келген өзге ақпарат та сондай-ақ қаншалықты шын мәнінде жүзеге асырылатын тым алыс уақыт бойынша түзетіледі. Ағымдағы кезеңнің басында барлық алдыңғы кезеңдер үшін қателердің (мысалы, есеп саясатын қолданудағы қателер) мөлшерін мүлдем анықтауға мүмкін болмаған кезде, ұйым салыстырмалы ақпаратты шын мәнінде мүмкін болатын неғұрлым ерте күннен бастап перспективалы түрде қайта есептейді. Осылайша алғанда ол осы күні пайда болған активтерді, міндеттемелерді және меншікті капиталды кумулятивтік қайта есептеудің тиісті бөлігін ескермейді. бір немесе одан көп алдыңғы кезеңдер бойынша қандай да болмасын қатені түзетуге шын мәнінде мүмкін болмаған жағдайларға нұсқау бар.

Қателерді түзету және бухгалтерлік есеп бағалаулар арасында айырмашылық бар. Кейінгілері өз табиғатында қосымша ақпараттың түсуіне қарай қайта қарау қажет болатын жуық мәндер болып табылады. Мысалы, шартты оқиға нәтижесінде танылған пайда немесе шығын қатені түзету болып табылмайды.

Алдыңғы кезеңнің қателеріне байланысты ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:

(а)тиісті алдыңғы кезеңнің қатесінің сипаты;

(b)есептілікте ұсынылған әрбір алдыңғы кезең бойынша шын мәнінде жүзеге асырылатындай дәрежеге дейін – тиісті түзетудің сомасын:қаржы есептілігіндегі әрбір қозғалған сызықты бап бойынша; және егер ұйымға 33 ҚЕХС-ы (IAS) қолданылса – акцияға базалық және таратылған пайда бойынша;

(c) ұсынылған кезеңдердің ең ерте кез басындағы тиісті түзету сомасын; және

(d)егер ретроспективалық қайта санау қандай да болмасын алдыңғы кезең бойынша шын мәнінде мүмкін болып табылмаса, онда осы жағдайдың болуына әкеп соққан жағдайлар және қателер қандай түрде және қай уақыттан бастап түзетілгенін сипаттау.

Келесі кезеңдердің қаржы есептілігінде осы ақпаратты ашып көрсетудің қажеті жоқ.

Өткен кезеңнің қателері – бұл ұйымның бір немесе одан көп кезеңдегі мынадай сенімді ақпаратты пайдаланбауы немесе қате пайдалануы салдарынан қаржы есептілігіндегі қателер және сенімсіз деректер: осы ақпарат осы кезеңдердің қаржы есептілігін бекіту үшін рұқсат етілген болғанда; және берілген ақпаратқа қатысты оның осы қаржы есептілігін дайындау және ұсыну кезінде алынатын және ескерілетінін күту негізделген болуы мүмкін болған кезде.

Мұндай қателерге есептеулердегі дәлсіздіктердің, есеп саясатын қолдану кезіндегі қателердің, фактілерді толық бағаламаудың немесе дұрыс түсіндірмеудің, сондай-ақ алаяқтықтың салдары кіреді.

Ретроспективтік қолдану – бұл жаңа есеп саясатын операцияларға, басқа оқиғаларға және жағдайларға осы саясатты үнемі қолданылатындай түрде қолдану болып табылады.

Ретроспективтік қайта есептеу – бұл өткен кезеңнің қателері ешқашан болмаған жағдайда, қаржы есептілігінің элементтеріндегі сомаларды тануды түзету, бағалау және ашып көрсету.

№27 Есеп саясатындағы өзгерістерді бейнелеу тәртібі. ХҚЕС 8

Есеп саясаты – бұл ұйым қаржы есептілігін дайындау және ұсыну үшін қолданатын нақты қағидаттар, негіздер, келісімдер, ережелер және тәжірибе.

Ұйым өзінің есеп саясатын:ҚЕХС-мен талап етілген; немесе қаржы есептілігі операцияның, басқа оқиғалардың немесе жағдайлардың ұйымның қаржылық жай-күйіне, оның қызметінің қаржылық нәтижелеріне немесе ақша қаражатының қозғалысына әсер етуі туралы сенімді және неғұрлым маңызды ақпарат беруіне әкеп соғатын болса ғана өзгертуге міндетті.

Есеп саясатындағы өзгерістерді перспективтік қолдану және өзгерістің қандай да болмасын есептік бағалауға әсер етуін тану – бұл, тиісінше:

(а) жаңа есеп саясатын операцияларға, басқа оқиғаларға және саясат өзгерген күннен кейін орын алған басқа оқиғаларға және жағдайларға қолдану; және

(b) аталған өзгерістің ағымдағы және болашақ кезеңдердегі осы өзгерістен болған есептік бағалауға әсер етуін тану.

ҚЕХС (IFRS) алғашқы қолданған кезде есеп саясатын ауыстырады немесе ол есеп саясатын ауыстырған кезде ол осы өзгерісті ретроспективалық түрде қолдануға міндетті.

Есеп саясатын ерікті түрде өзгерту ағымдағы кезеңге немесе қандай да болмасын өткен

кезеңге әсер еткен не тиісті түзету сомасын айқындауға шын мәнінде мүмкін болмағанды қоспағанда, осындай әсер еткен не болашақ кезеңдерге әсер ете алатын кезде, ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі міндетті:

(а)есеп саясатының өзгеру сипаты;

(b) осы жаңа есеп саясатын қолдану сенімді және неғұрлым маңызды ақпарат беретін себептер;

(с) ағымдағы кезең және есептілікте берілген әрбір өткен кезең бойынша нақты жүзеге асыруға болатындай дәрежеде – тиісті түзетулердің сомасын;

(i)қаржы есептілігіндегі әрбір қозғалған сызықты бап бойынша; және

(ii) егер ұйымға 33 ҚЕХС-ы (IAS) қолданылса – акцияға базалық және таратылған пайда бойынша;

(d) қаржылық есепте берілген алдыңғы кезеңдерге қатысты тиісті түзету сомасын – бұған нақты мүмкін болған дәрежеге дейін; және

(е)егер ретроспективалық қолдану қандай да болмасын алдыңғы кезең бойынша немесе берілген кезеңмен салыстырғанда неғұрлым ерте кезеңдер бойынша шын мәнінде мүмкін болмаса – осы жағдайдың болуына әкеп соққан жағдайлар және осы өзгеріс есеп саясатында қандай түрде және қай уақыттан бері қолданылғанын сипаттау.

№28 Қорларды есептен шығару ХҚЕС 2

Босалқыларды сатқаннан кейін осы босалқылардың қаржылық жағдай туралы есептік құны тиісті түсім танылған кезеңдегі шығыс ретінде танылуы тиіс. Босалқылардың құнын өткізудің ықтимал таза құнына дейін ішінара есептен шығарудың шамасы және босалқылардың барлық ысырабы есептен шығару жүзеге асырылған немесе ысыраптың пайда болуы кезеңіндегі шығыс ретінде танылуы тиіс. Өткізудің ықтимал таза құнының ұлғаюынан пайда болған босалқылардың есептен шығарылған құнын қалпына келтірудің кез келген сомасы құнды қалпына келтіру кезеңіндегі шығыс ретінде танылған босалқылар шамасының азаюы ретінде танылуы тиіс.

Кейбір босалқылар басқа активтердің шотына жатқызылуы мүмкін, мысалы, өздігінен жүргізілген негізгі құралдардың компоненті ретінде пайдаланылған босалқы. Мұндай жолмен бөлінген босалқылар осы активті пайдалану мерзімі ішіндегі шығыс ретінде танылады.

Баланстан қорларды есептен шығару мынадай:

1) өзара алмастырылмайтын болып табылатын қорлар үшін, сонымен қатар арнайы жобалар үшін өндірілген не арналған, бұл ол сатып алынды ма әлде өндірілді ме айырмасыз - шығындарды арнайы теңестіру;

2) басқа қорлар үшін - орташа өлшемді құны әдістерін қолдана отырып жүзеге асырылады.

№29 Түсім: тану және өлшеу критерийлері ХҚЕС 18

Осы бухгалтерлік стандарт мынадай операциялар мен жағдайлардан пайда болатын табысты есептеуде қолданылуы керек:тауарларды сатудан; қызметтер көрсетуден; және пайыздар нәтижесінде, лицензияланған төлемдер және дивидендтер алынатын ұйым активтерін басқа жақтардың пайдалануынан.

Табыс - ұйымның әдеттегі қызметі барысында, акционерлердің жарналары есебінен болатын капитал ұлғаюларына әкелетін кезең ішіндегі экономикалық пайданың жалпы ағыны

Тауарларға ұйымның сату үшін шығарған, немесе қайта сату үшін сатып алған өнімі кіреді, оның ішінде, бөлшек саудамен айналысатын саудагердің қайта сату үшін сатып алған тауарлары немесе жер және басқа да мүлік жатады.

Қызмет көрсетуге ұйымның белгілі бір мерзім ішінде келісімшартта бекітілген міндеттерін атқаруы кіреді. Қызметтер бір кез немесе одан да көп кезеңдерді қамтуы мүмкін. Қызмет көрсетуге арналған кейбір шарттар құрылыс шарттарымен тікелей байланысты, мысалы, жоба жетекшілері және архитекторларға қызмет көрсетуге арналған шарттар. Бұл келісімшарттардан келетін табыс осы Стандартта қарастырылмайды, бірақ Құрылысқа жасалған келісімшарты ҚЕХС-мен (IAS) белгіленген құрылысқа жасалған келісімшарттарының талаптарына сәйкес көрініс табады.

Ұйым активтерін басқа ұйымдардың пайдалануы табыстың мынадай нысандарда пайда болуына әкеліп соқтырады:

пайыздар - ақша қаражатын немесе оның баламаларын немесе ұйымға тиесілі соманы пайдаланғаны үшін төлемдер;

роялтилер - ұйымның ұзақ мерзімді активтерін, мысалы, патенттерді, тауар белгілерін, авторлық құқықтарды және компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдаланғаны үшін төлемдер; және

дивидендтер - пайданы акционерлік капиталды иеленушілер арасында олардың белгілі бір сыныптың капитал түріне қатысуына қарай теңбе-тең бөлу.

Табыс алынған немесе алынуға тиіс қарама-қарсы ұсынудың әділ құнымен бағалануы тиіс^*.

Операциядан пайда болатын табыс сомасы, әдетте, ұйым және сатып алушы немесе акцияны пайдаланушы арасындағы шартпен анықталады. Ол ұйыммен ұсынылатын қандай да бір сауда жеңілдігінің сомасы немесе санға жеңілдіктерді ескере отырып, алынған немесе алынуға тиіс қарама-қарсы ұсыну әділ құны бойынша бағаланады.

Көптеген жағдайларда қарама-қарсы ұсыну ақша қаражаты немесе оның баламалары нысанында ұсынылады, ал табыс сомасы - алынған немесе алынуы күтілетін ақша қаражаттарының немесе оның баламаларының сомасы болып табылады. Алайда, ақша қаражаттарын немесе оның баламаларының табысын кейінгіге қалдырған жағдайда қарама-қарсы ұсынудың әділ құны алынған немесе алынуы күтілетін ақша қаражаттарының номиналды сомасынан азырақ болуы мүмкін. Мысалы, ұйым сатып алушыға пайызсыз кредит ұсынуы мүмкін немесе тауарларды сату кезінде қарама-қарсы ұсыну ретінде одан нарықтағыдан төмен пайыз мөлшерлемесін алуға вексель қабылдай алады. Шарт шын мәнінде қаржылық операция ретінде орын алса, қарама-қарсы ұсынудың әділ құны шартты пайыз мөлшерлемесінің көмегімен барлық болашақ табыстардың дисконттау арқылы анықталады. Пайыздың енгізілген мөлшерлемесі: ұқсас төлем қабілеттілік рейтингі мен эмитенттің бірдей қаржылық құралына арналған басым мөлшерлемеден; не қаржылық құралының номиналдық сомасына дисконт ретінде қолданылуы олардың қаржылық құралдары арқылы төлем жасау кезінде тауарлар мен қызмет көрсетулердің ағымдағы сату бағасын алуға мүмкіндік беретін пайыздық мөлшерлемеден тұратын нақтырақ анықталатын шама.

Тауарлар немесе қызметтер сипаты және көлемі жағынан бірдей тауарлар немесе қызметтерге айырбасталған жағдайда, айырбас табыс пайда болатын операция ретінде қаралмайды. Бұл белгілі бір жерде уақытша негізде сұранысты қанағаттандыру үшін әртүрлі жерлерде жабдықтаушылар қорды ауыстырған кезде май немесе сүт өнімдерінде жиі болады. Ерекшеленетін тауарлар немесе қызметтер тауарлар сатылғанда немесе қызметтер көрсетілгенде айырбасталса, онда айырбас табыс туындататын операция ретінде қарастырылады. Табыс ауыстырылған қаржы құралдары немесе оның баламасы сомасына түзетілген алынған тауарлар немесе қызметтердің әділ құны бойынша өлшенеді. Алынған тауарлардың немесе қызметтердің әділ құны сенімді өлшене алмаған жағдайда, табыс ауыстырылған қаржы құралдары немесе оның баламасы сомасына берілген тауарлардың немесе қызметтердің әділ құны бойынша өлшенеді.

№30 Тауарларды сатудан түскен кірісті тану ХҚЕС 18

Тауарларды сатудан түскен табыс келесі талаптар қанағаттандырылғаннан кейін танылуы тиіс:

(а) ұйым сатып алушыға тауарларды иеленумен байланысты елеулі тәуекелдіктерді және сыйақыларды аударғанда;

(b) ұйымның әдетте иелену құқығымен байланысты қауымдасатын және сатылған тауарларды бақыламайтын дәрежеде басқаруға қатыспағанда;

(с) табыс сомасы сенімді өлшенгенде;

(d) ұйымға операциямен байланысты экономикалық тиімділіктің пайда болуы ықтимал болып табылғанда; және

(е) операциямен байланысты кеткен немесе күтілетін шығындар сенімді өлшенуі мүмкін болғанда.

Ұйымның сатып алушыға иеленумен байланысты елеулі тәуекелдіктерін және сыйақыларын аудару кезеңін бағалау мәміленің шарттарымен танысуын талап етеді. Көптеген жағдайда иеленумен байланысты елеулі тәуекелдіктерді және сыйақыларды аудару сатып алушыға меншік құқығын берумен немесе меншікті берумен сәйкес келеді. Бұл көбіне бөлшек саудада болады. Иеленумен байланысты елеулі тәуекелдіктерді және сыйақыларды аударумен байланысты басқа жағдайларда бір уақытта сатып алушыға меншік құқығын немесе меншікті берумен сәйкес келмейді.

Егер ұйым иеленудің елеулі тәуекелдіктерін сақтап қалса, мәміле сату болып табылмайды және ол бойынша табыс танылмайды.

Егер ұйым иеленумен байланысты елеусіз тәуекелдіктерін сақтап қалса, мәміле сату болып табылады және ол бойынша табыс танылады. Мысалы, сатушы оған тиесілі соманың жинақталуын қамтамасыз ету үшін өзіне меншік құқығын қалдыруы мүмкін. Осындай жағдайда егер ұйым иеленумен байланысты елеулі тәуекелдіктерін және сыйақыларын аударса, мәміле сату болып табылады және табыс танылады. Иеленудің елеусіз тәуекелдігін сақтайтын ұйымның тағы бір мысалы ретінде, клиенттің сатып алғанына қанағаттанбаған жағдайда, ақшаның қайтарылуына кепіл болатын бөлшек сауда дүкені бола алады. Егер сатушы болашақ қайтарымдарды сенімді бағалай алса және алдыңғы тәжірибе мен басқа да елеулі факторлар негізінде қайтару бойынша міндеттемені өзіне алса, мұндай жағдайларда табыс сату кезінде танылады.

Табыс ұйымға экономикалық пайданың мәмілемен байланысты тиісті ағынының пайда болуы ықтимал болған жағдайда ғана танылады. Кейбір жағдайларда қарама-қарсы ұсыныс алмағанға дейін немесе барлық белгісіздіктер анықталмайынша ол ықтимал бола алмайды. Мұндай белгісіздік, мысалы, осы шетел мемлекетінде жүзеге асырылған сату бойынша тиісті қарама-қарсы ұсыныстарды жіберуге шетел мемлекеттерінің органдары рұқсат беруіне қатысты болуы мүмкін. Рұқсат берілгеннен кейін белгісіздік жойылады және табыс тиісінше танылады. Алайда табысқа қосылып кеткен соманы инкассациялау туралы белгісіздік пайда болған кезде соңына дейін алынбаған сома, немесе алынуы ықтимал болған сома басынан танылған табыс сомасының түзетуі сияқты емес, шығыс ретінде танылады.

Бір мәмілеге немесе басқа жағдайға қатысты табыстар және шығыстар бір кезеңде танылады; бұл процесс әдетте табыс және шығыстың сәйкестігі деп аталады. Егер табыстың танылуы үшін керекті басқа талаптар орындалса, шығыстар, соның ішінде кепілдік міндеттемелері және тауарларды тиеп жөнелтуден кейін пайда болған басқа шығындар сенімді бағалануы мүмкін. Алайда шығындардың сенімді бағаланбауы жағдайында табыс таныла алмайды, мұндай жағдайда тауарды сатқаннан кейін алынған кез келген қарама-қарсы ұсыну міндеттеме ретінде танылады.

№31 Пайыздан, лицензиялық төлемдерден және дивидендтерден түскен кірісті тану

Басқа ұйымдардың пайыздар, роялтилер және дивидендтер әкелетін ұйым активтерін пайдалануынан болатын табыс 30-тармақта белгіленген мынадай жағдайларда пайда болады: операциямен байланысты экономикалық пайданың ұйымға түсуі ықтимал болғанда; және табыс сомасының сенімді бағалану жағдайының негізінде танылуы тиіс.

Табыс мынадай негізде танылуы тиіс: пайыздық табыс 39 Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартының 9 ҚЕХС (IAS) және AG5-AG8 тармақтарында белгіленгендей пайыздық мөлшерлемеде әдісі негізінде танылуға жатады; роялти тиісті шарттың мазмұнына сәйкес есептеу әдісі бойынша танылуы тиіс; және дивидендтер акционерлерге төлемді алу құқығы берілгенде ғана танылуы тиіс.

Пайыздық табыс беретін инвестицияны иеленудің алдында төленбеген пайыз жиналып қалса, кезектегі пайыз кірісі иеленудің алдындағы және иеленуден кейінгі кезеңдер арасында бөлінеді, тек иеленудің соңғы бөлігі табыс ретінде танылады.

Егер шарт мазмұнын ескере отырып табысты тану үшін басқа сәйкес келетін жүйелі ұтымды негіз болмаса ғана, роялти тиісті шарттардың талаптарына сәйкес жинақталады және әдетте осы негізде танылады.

Ұйымға экономикалық пайданың операциямен байланысты тиісті ағынның туындауы ықтимал болған жағдайда ғана табыс танылады. Алайда, табысқа кірген соманың инкассациялануы жөнінде белгісіздік туған жағдайда, бұрын танылған табыс сомасы соңына дейін алынбаған немесе өтелу мүмкіндігі жойылған сомаға түзетілмей, шығыс ретінде танылады.

№ 32 Зайымдар бойынша шығындарды анықтау, шығындарды есепке алу тәртібі ХҚЕС 23

Қарыздар бойынша шығындар - ұйым қарыз қаражатын алуға байланысты жұмсаған пайыздық және басқа шығыстар.

Қарыздар бойынша шығындар болуы мүкін:

(а)39 Қаржылық құралдар: тану және бағалау ҚЕХС-та (IAS) сипатталған тиімді пайыздық мөлшерлеме тәсілін қолданып есептелген пайыз бойынша шығындар;

(d) 17 Жалдау ҚЕХС-қа (IAS) сәйкес танылған қаржылық жалдауға қатысты кредиттің толық құны; және

(е) шетелдік валютадағы қарыздардан пайыз шығындарына түзетулер деп саналатын дәрежеде туындайтын бағамдық айырмашылықтар пайыздар төлеу жөніндегі шығындар.

Белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алуға, салуға немесе өндіруге тікелей қатысты қарыздар бойынша шығындар сол активтің құнына қосу жолымен капиталдандырылуға тиіс. Ұйым басқа қарыз шығындарын шығыс ретінде жұмсаған кезеңінде тануы тиіс.

Белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алуға, салуға немесе өндіруге тікелей қатысты қарыздар бойынша шығындар сол активтің құнына кіреді. Қарыздар бойынша ондай шығындар, ұйымның болашақта экономикалық тиімділіктер алуы мүмкін және шығындарды сенімді түрде өлшеуге болатын жағдайларда актив құнына қосу жолымен капиталдандырылады.

Қарыздар бойынша белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алуға, салуға немесе өндіруге тікелей байланысты шығындар – тиісті активке шығындар жұмсалмаған болса, қарыздар бойынша жол бермеуге болатын шығындар. Ұйым қаражатты тек белгілі бір талаптарға сай келетін нақты активті сатып алу үшін қарызға алатын болса, сол активке тікелей байланысты қарыздар бойынша шығындарды айқын анықтауға болады.

Қаражат белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алу үшін арнайы қарызға алынған шектерде қарыздар бойынша шығындардың сол активке капиталдандыру үшін рұқсат етілген сомасы осы қарыз бойынша кезең ішінде жұмсалған нақты шығындар ретінде, осы қарыз қаражатын қысқа мерзімді инвестициялаудан түсетін кез келген инвестициялық табысты шегере анықтауы тиіс.

Қаражат жалпы мақсаттарда қарызға алынған және белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алу үшін пайдаланылған шектерде қарыздар бойынша капиталдандыру үшін рұқсат етілген сома сол активке шығындарға капиталдандыру мөлшерлемесін қолдану жолымен анықталуға тиіс. Капиталдандыру мөлшерлемесі қарыздар бойынша шығындардың ұйымның кезең ішінде өтелмей қалған қарыздарына, белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алу үшін арнайы алынған қарыздардан басқасына қатысты өлшенген орташа мәні болуға тиіс. Кезең ішінде капиталдандырылған қарыздар бойынша шығындар сомасы қарыздар бойынша сол кезең ішінде жұмсалған шығындар сомасынан аспауы тиіс.

Қарыздар бойынша шығындарды белгілі бір талаптарға сай келетін актив құнының бір бөлігі ретінде капиталдандыру:

(а) сол актив бойынша шығындар пайда болған;

(b) қарыздар бойынша шығындар пайда болған; және

(с) активті мақсаты бойынша пайдалануға немесе сатуға әзірлеу үшін қажетті жұмыстар қолға алынған кезде басталуы тиіс.

Қаржы есептілігінде мыналар ашып көрсетілуі тиіс: қарыздар бойынша шығындардың кезең ішінде капиталдандырылған сомасы; және қарыздар бойынша капиталдандыру жарамды шығындар мөлшерін анықтау үшін пайдаланылған капиталдандыру мөлшерлемесі.