6.Етістік семантикалық, морфологиялық, функциялық ерекшелігі (13-сұрақта)

Етістік семантикалық жағынан тілімізде қимылды, процесті әр түрлі өзгеріс, құбылысты білдіретін сөздер болып табылады!

7. Сөздің лексикалық мағынасы және оның типтері. Лексикалық мағынаның құрылымы: денатот, сингификат, коннатоттық мағына

Сөздің жеке тұрғандағы немесе сөйлем құрамында келгендегі білдіретін ұғымдық бейнесін лексикалық мағына дейміз.

Сөз мағынасы – ұғымның мазмұны, оның адам санасындағы жалпыланған, дерексізденген белгісі, басқаша айтсақ, мағына дегеніміз– ұғымынң сөзде бейнеленуі.

Сөз мағынасын лингвистикада семантика деп те атайды, яғни сөздің семантикалық жағы дегенде сөздің мағыналық ерекшеліктері түсіндіріледі.

Семасологиялық зерттеулердің ең бірінші қарастыратын мәселесіСөз мағынасы.

Түбірлер– заттық мағына білдіріп, негізгі лексикалық мағынаға ие болса, аффикстер– грамматикалық мағынаны құрайды.

Академик В.Виноградов сөздің лексикалық мағынасының 3 түрін көрсетеді:

• атауыштық( номинативт)мағына– сөздің жеке тұрғандағы немесе еркін тіркес құрамындағы мағынасы

• фразеологиялық байлаулы мағына– тек тіркес құрамында айқындалады

• синтаксистік шартты мағына– тек сөйлем ішінде айқындалады

Денатот деп– белгілі бір сөзді айтқанда, ойымызға оралатын зат (құбылыс) немесе оның ерекше белгілері.

Сигнификаттық мағына деп абстракті, дерексіз ойлау негізінде пайда болатын мағынаны айтамыз. Сигнификативтік мағына сөзді ұғыммене, оймен байланыстырады.

Сөздердің логикалықұғымық, семантикалық, синтаксистік, тіркесімдлік қабілетін анықтаушы тілдік мағына Синтагмалық мағына деп аталады.

8.Сөз мағынасының дамуы: көпмағыналық және омоним

Омоним деген термин (гр. «homos» біркелкі, бірдей және «оnym» яғни ат, атау деген сөздерінен алынып «біркелкі, бірдей атау» дегенді білдіреді)

Көп мағыналы сөздер мен омонимдердің формалары жағынан ұқсас болады Олардың айырмашылықтары – біріншіден көпмағыналы сөздердің бірнше мағына болып келетіндігі болса, екіншіден олар әр сөз табына мағыналары жақын әрі ұқсас болатындығы. Ал Омонимдердің табғаты өзгешелеу болады. Олар біркелкі дыбысталып айтылады да, ал ұғым басқа– басқа сөздер тобын білдіреді.

Омонимдердің түрлер- Қазақ тіліндегі Омонимдерді 3 ке бөліп қарастырамыз.

1)Лекикалық омонимдер- Бұл топқа енген сөздер бір ғана сөз табына қатысты болы келеді.Мыс: Қол І -зат. (Адамның бір нәрсені ұстайтын, жұмыс істейтін қолы.)

Қол ІІ -зат. (Әскер, жасақ, жауынгер)

2)Лексика Громатикалық омонимдер- Бұл топқа енген сөздер әр сөз табына қатысты болып түбір тұлғасында ғана омоним болады да, қалған уақытта әр сөз өзіне тән тұлғаларда түрленеді. Мыс: Қорған І-зат.(дуал биік қабырға)

Қорған ІІ-ет.өздік ет.(Қорған. Бұл- біздің сыртқы жауларымыздан қорғанатын жалғыз ғана құралымыз.

3)Аралас омонимдер- Бұл топқа енген сөздер көп сыңарлы бола отырып, жоғарыдағы иекі аталған түрін қоса қамтиды. Мыс: Қу І-сын.(қураған,құрғақ. Қу шөптен басқа нір жоқ далада)

Қу ІІ-сын.(Айлакер)

Қу ІІ-ет.(Атты алып кетті! Қу!Жет!)