1. Синтетикалық (морфологиялық) тәсіл: - ша, - ше: қазақ-ша, қысқа-ша, ескі-ше; -лай, - лей, -дай,-дей,-тай,-тей: өлер-дей, шикі-лей, қыс-тай,т.б. –дайын, -дейін: тоты-дайын тарнаған;-шалық,-шелік, -шама, -шеме: сон-шалық, осын-шама; -дайлық: сон-дайлық; -шаң, -шең: көйлек-шең, етік-шең; -сыз,-сіз: қаннен қапер-сіз, ысырап-сыз; -ын,-ін,-н: жасырын, үстіртін, қырын; -сын,-сін: кешкісін, ертеңгісін;т.б. –ы,-і: жылы, жолы, күні,түрі

2. Лексика-семантикалық тәсіл:

а) басқа тілден енген үстеулер: қазір, әуелі, таман, т.б.

ә) семантикалық процесс арқылы, яғни адвербиалдану арқылы жасалған үстеулер: соң (зат атауынан соң дегеннен), кеш (мезгіл атауынан), аса, өте,лықа, айнала, т.б. көсемше тұлғаларына қалыптасқан.

3. Семантикалық-синтетикалық тәсіл. Көлемдік септік формалары мен кейбір сөз таптарына қатысты жұрнақтар жалғанған сөздер адвербиалдану (семантикалық) процесі арқылы үстеуге айналып кеткен. Сөйтіп, бұл жерде екі түрлі процесс, бірі – қосымша үстелу, екіншісі – семантикалық процесс ( таза семантикалық тәсілден айырмашылығының өзі осында, өйткені бұл қосымшалардың үстеу тудыру – негізгі сипаты, мәні емес), қатар жүріп отыр. Олар: а) барыс септік арқылы: босқа, жатқа, артқа т.б. ә) жатыс септік арқылы: мұнда, түнде, алда. б) шығыс септік: шетінен, тосынан.в) көмектес септік: жайымен, жөнімен. – лап, -леп, дап, деп, тап, теп; жездейшілеп

4. Аналитикалық тәсіл: а) сөздердің бірігуі арқылы: бүгін (бұл күн), биыл (бұл жыл), ә) сөздердің қосарлану арқылы: жата-жастана, аунап-қунап, бірте-бірте

б) сөздердің тіркесі мен идиомаланған тіркестер: ала жаздай ертеден қара кешке, томаған тұйық.

53.Синтаксистік қатынас, тема және рема

Тема- (гр.негіз) сөйлемнің өзекті мүшесінің бірі. Сөйлемде айтылуға тиісті негізгі хабарды білдіреді. Көбінесе сөйлемнің алдыңғы жағында орналасады, бастауыш не бастауыш тобының қызметін атқарады (кейде сөйлемнің басқа мүшелері де болуы мүмкін). Тема мәтінге немес күрделі синтаксистік тұтастықтарға кіретін сөйлемдерді байланыстырып тұрады. Темаға дауыс екпіні түспейді. Мысалы: Кәсібі – ағаш шабу. Өсер малда өлім жоқ.

Рема- (гр. сөз, сөйлеу) сөйлемнің өзекті мүшелері мен сыңары, сөйлемде айтылатын ойдың түйіні. Рема темада берілген хабардың негізгі мазмұнын қамтып, ол жайындағы пікірді жеткізуші коммуникативтік орталық болып табылады. Сөйлемдегі ойдың өрістеуі рема арқылы жүзеге асады. Рема көбінесе сөйлемнің соңына орналасып, баяндауыштықтоп құрайды, оған дауыс екпіні түседі. Мысалы: көшіп келе жатқандар - Абай ауылымен көрші ауылдар. Ол студент болған екен.

Синтаксистік қатынас!!!!!!!!!!!!!!!

54. Күрделенген сөйлем: күрделену жолдары

Қазіргі әдеби тіліміздегі сөйлемдер жасалу құрылысы жағынан үлкен үш салаға жіктеледі: 1) Жай сөйлем 2) Күрделенген жай сөйлем 3) Құрмалас сөйлем. Бұлардың әрқайсысы өзара іштей жекелеген құрамдарға ажыратылады.

Жай сөйлемдердің предикаттық қатынастың төңірегінде ұйымдасып, сонымен қатар бұлардың құрамында түрліше айқындауыштық конструкциялар , оралымдар (обороты) орын алатын түрін жай сөйлемнің күрделенген жай сөйлем ретінде қарастырамыз.

Күрделенген жай сөйлемдерді ұсынушы ғалымдардың айтуынша олардың жай сөйлемдерден айырмасы сол екі предикаттық единицадан тұратындығында, ал құрмаластан айырмасы сол екі предикативтілік қатынастың бір бастауышқа телінуінде. М: Қарағандыдан көмір тапқалы, жүзге жуық жылдар өтті. Бүгін бірер кітабын алып шықпақ болып, өзі жалғыз кіріп еді.

Қазақ тіліндегі күрделенген сөйлемдер екі үлкен топқа бөлінеді:

І. Айқындауыштық қосалқы сөйлемдер

ІІ. Синтаксистік оралымды сөйлемдер

Айқындауыштық қосалқы оралымдарға оңашаланған айқындауышты, қыстырма, қыстырынды және бірыңғай мүшелі сөйлемдер жатады. Бұлардың қайсысы болса да сөйлем аумағын кеңейтіп, мазмұнын толықтырып, қосалқы бөлшек қызметін атқарады.