46. Грамматикалық мағына және оның берілу жолдары

Грамматика (гректің оқи алу, жаза білу, деген сөзінен қалыптасқан )

Грамматика – сөздердің түрлену жүйесі мен грамматикалық мағыналарын олардың арасындағы байланыс пен қарым-қатынастарды ,сөйтіп сөздердің тұлғалану ерекшеліктерін ,сөздердің бірімен тіркеске түсіп, сөйлем құрау сияқты қасиеттерін қарастырады.

Грамматикалық мағына – жалпы мағынасы .лексикалық мағынаға қарағанда грамматикалық мағына арқылы олардың әрі жалпылық әрі ортақтық қасиеті негізінде сөздер грамматикалық топтарға топтасады.

Грамматикалық мағына әр түрлі тәсілдер арқылы беріледі. Ең алдымен грамматикалық мағынаның берілу тәсілдері деген ұғым мен жолдары деген ұғым бір ме, бөлек-бөлек пе ? Осыны нақтылап түсініп алу керек.

Грамматикалық мағынаның белгілі бір берілу тәсілінің бірнеше түрлері болуы мүмкін. Сол түрлер ол тәсілдің немесе мағына берілудің жолдары деп аталады.

Грамматикалық мағынаны білдірудің ең бірінші тәсілі – семантикалық тәсіл.Ол сөздің лексикалық мағынасының абстракцияланып жалпылануы арқылы іске асады. Сөйтіп жалпы грамматикалық мағына пайда болады.

Лексикалық мағынаның жалпыланып ,абстракциялануы арқылы жалпы грамматикалық мағынаның пайда болуы. Мысалы , белгілі бір топ сөздердің жалпы зат атауын немесе заттың сынын я санын немесе жалпы қимыл іс-әрекетті білдіруі , сөйтіп ,белгілі бір топтарға жіктелуі.

47. Тіл біліміндегі структуализм, оның көрнекті өкілдері.

20 ғасырдың алғашқы жартысында дүниеге келген тілдік мектептердің ең көрнекті және ең кең тарағандардың бірі – структуралық тіл білімі деп аталатын бағыт.

Бұл мектеп салыстырмалы тарихи тіл біліміне оның бір бұтағы жас грамматикалық мектепте қарсы бағытта туып қалыптасты.

Осы (ХХ) ғасырда тілдің практикалық қызметінің бірден –бірге күрделене түседі. Структурализм бағытының тууына себепші болды. Структурализм бірден пайда болған жоқ. Оның алғашқы өкілдері В.Гумбольд, Ф де Соссюр, И.А. Бодуэн де Куртене еңбектерінде орын алды. Структуралисттер өз зерттеулерінде осы ғалымдардың, әсіресе, Соссюрдің еңбегіне сүйінді.

Структурализм деген термин тіл ғылымында 1939 жылдан бастап пайда болады. Оны алғаш қолданушы Х.Пос. Структурализм мектептерінің барлығы да Ф де Соссюрдің есімімен тілді таңбалар жүйесі деп санайды. Структ Америкада, данияда, Чехославакияда дамыды. Кейін бұл бағыт басқа елдерге тарады.

Мектептері: 1. Прага мектебі. 1969 ж. қалыптасқан, чех ғалымы В.Матезиус (Б.Гавранек, Б.Трнка, В. Скаличка, С.Карцевский, Р.Якобсон, Н.Трубецкой).

1929 ж. бастап «Прага лингвистикалық үйірмесінің еңбектері» деген жинақ шығарып тұрды.

Негізгі нысаны – тілдің құрылым жүйесі мен тілдік элементтерінің қызметін зерттеу болды. Прага функционалдық лингвистика мектебі деп те атайды.

2. Копенгаген структуралық мектебі. Бұл бағыттың өкілдері өздерін «ұлы семантиктер» д.а. Дания тіл ғалымы Луи Ельмслев қалыптастырды. Алғашқы еңбегі «Жалпы грамматика негіздері». Негізгі принциптері:

Тілді таза қатынастардың кестесі, схемасы деп санау, сол қатынастардың сипаттарын айқындау.

3. Дескриптивтік мектеп. ХХ ғ. 20 жылдарында Америкада Эдуард Сепир, Леонард Блумфилд қалыптастырды. Тілдік мәтіндерді талдаудың әдіс-тәсілдерін қалыптастыру, жетілдіру, лингвистикалық терминдерді айқындау мәселелеріне ерекше мән берді.