38. Развіццё права бсср

У разглядаемы перыяд права БССР развівалася ў асноўным па трох накірунках:

1. Удзел у падрыхтоўцы агульнасаюзных нарматыўных актаў, якія дзейнічалі і на тэрыторыі БССР;

2. Прыняцце новых законаў і перагляд дзейнічаючых кодэксаў і законаўу адпаведнасці з "Асновамі заканадаўства";

3. Прыняцце БССР асабістых заканадаўчьсх актаў па пытаннях, якія ў адпаведнасці з Саюзнай Канстытуцыяй адносіліся да яе вядзення.

11 сакавіка 1957 г. Вярхоўны Савет СССР прыняў закон, па якому рэспублікі самі маглі вырашаць пытанні абласнога і краявога ад-міністрацыйна-тэрытарыяльнага будаўніцтва. Пашыраліся законадаў-чыя правы саюзных рэспублік. У іх кампетэнцыю ўвайшло прыняцце фамадзянскага, крымінальнага і працэсуальнага кодэксаў. Але гэтыя меры не зрабілі істотнага ўплыву на павышэнне па-літычнага статуса саюзных рэспублік, у тым ліку і БССР.

У 1961 г. прымаюцца Асновы грамадзянскага заканадаўства СССР, так як грамадзянскі кодэкс 1923 г. значна устарэў. 11 чэрвеня 1964 г. Вярхоўны Савет БССР зацвердзіў новы фамадзянскі кодэкс, які быў уведзены ў дзеянне з 1 студзеня 1965 г. Ён складаўся з 46 глаў і 8 раз-дзелаў, у якіх знайшлі адлюстраванне агульныя палажэнні, права ўласнасці, абавязковае права, аўтарскае права, права на адкрыццё, права на вынахо-дніцтва, рацыяналізатарскую прапанову, прамысловы узор, спадчыннае права; праваздольнасць замежных фамадзян, асоб без фамадзянства, пры-мяненне фамадзянскіх законаў замежных дзяржаў, міжнародных дагавароў.

Грамадзянска-працэсуальны кодэкс БССР быў прыняты Вяр-хоўным Саветам 11 чэрвеня 1964 г. Ён складаўся з 6 раздзелаў, 32 г-лаў. У першых 2 раздзелаў змяшчаліся нормы асноўных гталажэнняў і прынцыпаў савецкага працэсуальнага права, склала судоў, падведамст-венных спрэчак, доказаў, судовых расходаў^ працэсуальных тэрмінаў, судовых павестак, выюіікаў і штрафаў. Астатнія раздзелы рэгламента-валі парадак вытворчасці спраў у судзе 1-ай інстанцыі, у касацыйнай інстанцыі, у парадку надзора і па зноў адкрыўшымся абставінам, а так-сама парадак выканання судовых рашэнняў.

У 1967 г. прынята Палажэнне аб Дзяржаўным арбітражы пры Савеце Міністраў БССР і Палажэнне аб Дзяржарбітражы пры выканка-ме абласнога Савета дэпутатаў працоўных. Крымінальнае заканадаўства развівалася ў гэтыя гады па 2 асноўных накірунках:

1. Прыкметна ўзмацнялася барацьба з найбольш цяжкімі і распаўсюджанымі злачынствамі, павышалася крымінальная адказнасць за іх учынак;

2. Некалькі звужалася крымінальная адказнасць за ўчынкі, якія на дадзеным этапе не патрабавалі прымянення крымінальнага пакарання.

Так, 26 мая 1947 г. Прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР сваім указам адмяніў смяротнае пакаранне. Замест гтрадугледжвалася пака-ранне тэрмінам на 25 гадоў у выгтраўленча-працоўным лагеры. Аднак 12 студзеня 1950 г. было ўстаноўлена смяротнае пакаранне здраднікам Радзімы, шпіёнам, дыверсантам. У 1954 г. смяротнае пакаранне было пры-менена і на асоб, якія ўчынілі наўмыснае забойства пры цяжкіх абставінах.

У 1955 г. адменена крымінальная адказнасць за самавольны праезд у таварных цягніках, у 1956 г. - крымінальная адказнасць рабо-чых і служачых за самавольны, раней тэрміну, адыход з прадпрыемст-ваў і ўстаноў і за прагул без уважлівай прычыны і інш.

25 снежня 1958 г. Вярхоўны Савет прыняў Асновы крыміналь-нага законадаўства СССР і саюзных рэсгтублік замест Асноўных пачат-каў крымінальнага заканадаўства 1924 г. 29 снежня 1960 г. Вярхоўны Савет БССР разглядзеў і ўвёў у дзеянне з 1 красавіка 1961 г. новы кры-мінальны кодэкс з Агульнай і Асаблівай частак.

3 гэтага часу ўступіў у дзеянне і крымінальна-працэсуальны кодэкс.

39. Канстытуцыя БССР 1978 г.

Новая Канстытуцыя СССР была прынята 7 лістапада 1977 г. Яна складалася з 9 раздзелаў. Канстытуцыя БССР амаль даслоўна паў-тарала асноўныя палажэнні саюзнай Канстытуцыі. Асноўны Закон Бе-ларусі быў прыняты Вярхоўным Саветам БССР 14 красавіка 1978 г. Ён складаўся з 19 глаў і 10 раздзелаў.

У першым раздзеле "Асновы грамадскага ладу і палітыкі БССР" падкрэслівалася, што эканамічнай асновай дзяржавы з'яўляецца сацыялістычная агульнанародная ўласнасць, гталітычнай асновай - Са-веты, а КПСС - кіруючай і напраўляючай сілай савецкага грамадства.

Другі раздзел "Дзяржава і асоба" быў прысвечаны іх правау-заемаадносінам, абвяшчалася права грамадзян на жыдлё, на ахову зда-роўя, на карыстанне дасягненнямі культуры, на ўдзел у кіраванні дзяржаў-нымі і грамадскімі справамі, на аб'яднанне ў фамадскія арганізацыі.

Трэці раздзел быў прысвечаны становішчу БССР у складзе СССР, адміністратыўна-тэрытарыяльнай пабудове рэспублікі.

Чацвёрты раздзел замацоўваў сістэму і прынцыпы дзеяння Саветаў народных дэпутатаў (з 1919 г. - Саветы рабочых, салдацкіх, ся-лянскіх дэпутатах, з 1936 г. - Саветы дэпутатаў працоўных), вызначаў выбарчую сістэму, прававы статус народнага дэгтутага.

Пяты раздзел прысвечаны вышэйшым органам БССР — Вярхоўнаму Савету, Прэзідыуму Вярхоўнага Савета, Савету Міністраў БССР.

Шосты раздзел рэгламентаваў дзейнасць мясцовых саветаў і выканкамаў.

Сёмы раздзел разглядаў пытанні дзяржаўнага плана, эканаміч-нага і сацыяльнага развіцця; дзяржаўнага бюджэта БССР.

Восьмы раздзел прысвечаны праваахоўным органам - суду, пракуратуры, арбітражу.

Дзевяты раздзел вызначаў герб, сцяг, гімн, сталіцу БССР. Дзесяты раздзел вызначаў дзеянне Канстытуцыі і парадак яе прымянення.

40. Пераход да дзяржаўнай сачастоіінасці. Утварэнне Рэспублікі Беларусь

У гады перабудовы савецкага грамадства пзўнае развіішё ат-рымалі дэмакратызацыя грамадства, галоснаць. ідэалагічны і палітыч-ны плюратізм. Менавіта тады кіраўніцтва СССР прызнала пакт Молатава—Рыбентропа палітычнг несапраўдным юрыдычным актам. Больш І агсх у гэты час прыкметна вырасла палітызацыя мас, а разам з гэтым і іх эмацыянальная невытрыманасць з-за нізкай палітычнай культуры. У СССР шырока абмяркоўвалася праблема ўзаемаадносін цэнтра СССР і саюзных рэспублік. Кіраўніцтва СССР стаяла на тым, што будзе моц-ным Цэнтр - будуць моцныя і саюзныя рэспублікі. Прадстаўнікі саюз-ных рэспублік, асабліва Прыбалтыйскіх, лічылі, што будуць моцныя саюзныя рэспублікі, будзе моцны і Цэнтр, і настойвалі на перазаклю-чэнні саюзнага дагавора 1922 г. на новых пачатках. Цэнтр марудзіў, не даваў адказу. Тады ў сакавіку 1990 г. Вярхоуны Савет Літвы першым з саюзных рзспублік СССР абвясціў аб аднаўленні поўнага дзяржаўнага суверэнітэту, які яна страціла ў 1940 г. ад насільнага далучэння да СССР. Услед за Літвою свой дзяржаўны суверэнітэт абвясцілі Латвія і Эстонія. Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце БССР, гэта значыць аб уласным шляху развіцця, які не выключаў магчымасці аб'яднання з іншымі рэспублікамі ў новым саюзе, была абвешчана 27 ліпеня 1990 г. У сакавіку 1991 г. быў праведзены саюзны рэферэндум, на якім 80 працэнтаў прыняўшых у ім >дзел грамадзян БССР выказалася за абноўяены Саюз.

У гэтым жа месяцы Вярхоўны Савет БССР прыняў пастансву: "Аб канцэпцыі новага Саюзнага дагавора". у якой прызнаваў мэтазгод-ным уваходжанне БССР у сюіад СССР як у сапраўды дэмакратычную, прававую дзяржаву. аснованую на добраахвотным аб'яднанні раўнап-раўных суверэнных рэспублік.

Пачатковы шлях да прававой і палітычнай незалежнасці, афар-млення асноў дзяржаўнасці быў ажыццёўлены ў 3 этапы:

Першы этап - гэта:

1. Абвяшчэнне 25 жніўня 1991 г. палітычнай і эканамічмай незалежнасці БССР, надання статуса канстытуцыйнага закона Дэкларацыі Вярхоўнага Савета БССР аб цзяржаўным суверэнітэце БССР;

2, Перадача ва ўласнасць рэспублікі ўсіх прадпрыемстваў, арганізацый і ўстаноў саюзнага падпарадкавання; якія размешчаны на яе тэрыторыі;

3. Устанаўленне верхазенства Канстытуцыі і законаў БССР на тэрыторыі рэспублікі. а сама яна аб'яўлялася недзялімаю і недатыкапьнаю;

4, Падпарадкаванне сілавых міністэрстваў (МУС КДБ) непасрэдна рэспубліцы:

5 Забарона дзейнасці КПБ, іншых фамадскіх арганізацый у органах дзяржаўнай улады і кіравання і структурах, ім падпарадкаваных, прыастанаўленне дзейнасці КПБ - КПСС

Такім чынам, на гэтым этапе былі прыняты меры. якія не даз-валялі Цэнтру афіцыйна. правамерна умешвацца ў справы БССР.

На другім этапе у верасні 1991 г. была прынята новая назва дзяржавы - Рэспубліка Беларусь. новыя Дзяржаўныя сцяг І герб. Гэты-мі прававымі актамі давалася знааь, што ўжо нічога нават знешне не звязвае Рэспубліку Беларусь з ранейшай унітарнай дзяржавай - СССР. Больш таго_? каб засцерагчы сябе ад небяспекі не голькі зканамічнай, але і вайсковай, Вярхоўны Савет Рэсплблікі Беларусь падпарадкаваў дзяржазе чыгуна<-'ныя вонскі, сістэму фамадзянскай абароны, ДТСААФ, мясцовыя оргакы вайсковага кіраўнііггва, пагранічныя войскі КДБ СССР на тэрыторыі Беларусі.

Трэці этап у асноўным завяршыў юрыдь;чнае афармленне не-залежнасш Беларусі. У кастрычніку - снежні 1991 г. на гэтым накірук-ку ішла падрыхтоўчая работа сумесна з кіраўніцтвам Украіны і Расік бо заканадаўча Саюз ССР усе яшчэ існаваў - пагадненне 1922 г. аб ут-варэнні СССР ніхто не адмяняў. Заява кіраўнікоў діяржаў Рзсгглбаікі Беларусь, РСФСР, Украіны 8 снежня 1991 г. аб утварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў (СНД) і падпісанае на гэты лік Пагадненне ад-крывалі такія магчымасш.

Ужо 10 снежня 1991 г. Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь

практычна аднагалосна прыняў пастанову "Аб дэнансацыі дагавора 1922 г. аб утварэнні Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік" і ра-тыфікаваў Пагадненне аб стварэнні СНД. СНД разглядалася не як уні-тарная дзяржава і не як канфедэрацыя. Яна была больш аморфная, чым Еўрапейская эканамічная супольнасць. Мінск стаў цэнтрам СНД, у якую з цягам часу далучыліся ўсе быўшыя саюзныя рэсгтублікі, апрача Прыбалтыйскіх. У рамках СНД дзейнічае міжпарламенцкая асамблея з цэнтрам у Санкт-Пецярбургу, утвораны саюз Расіі і Беларусі, а таксама саюз Расіі, Беларусі, Казахстана і Кіргізіі.

41. Першая Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь 1994 г. з дапаўненнямі 1996 г.

Абвяшчэнне дзяржаўнай незалежнасці беларускага народа, іс-тотныя змены ў органах улады патрабавалі прыняцця новага Асноўнага Закона. Пасля працяглай работы над ім і міжнароднай экспертызы 14 сакавіка 1994 г. Вярхоўны Савет прыняў Канстытуцыю Рэспублікі Бе-ларусь. Яна складаецца з прэамбулы, 8 раздзелаў, 8 глаў, 149 артыкулаў.

I раздзел (1-20 арт.) прысвечаны асновам канстытуцыйнага ладу. Беларусь абвяшчаецца ўнітарнай дэмакратычнай сацыяльнай прававой дзяржавай. Вельмі істотна, што ўпершыню ў Асноўным Законе значыцца, шго ча^іавек з'яўляецца найвышэйшай каштоўнасцю грамадства і дзяржавы. 3 арт. вызначае, што нарад з'яўляецца адзінай крыніцай дзяржаўнай улады і ажыццяўляе ўладу непасрэдна і гтраз прадстаўнічыя органы, 4 арт. - што дэмакратыя ажыццяўляецца на аснове разнастайных палітычных інстытутаў, ідэалогій і поглядаў. Арт.6 дапаўняе - дзяржава фунтуецца на гтрынцыпе падзелу ўлад: заканадаўчай, выканаўчай і судовай.

2. раздзел (арт. 21-63) вызначае пытанні асобы, грамадства, дзяржавы. Так, арт.22 абвяшчае, што ўсе роўныя перад законам, зазначае права кожнага на жыццё, недатыкальнасць і годнасць асобы; недатыкальнасць жылля і іншых уладанняў грамадзян; свабоду поглядаў, перакананняў, іх свабоднае выказванне; атрыманне, захоўванне і распаўсюджванне поўнай, даюіаднай і сваечасовай інфармацыі аб дзейнаці дзяржаўных органаў; свабоду сходаў, мітынгаў, вулічных шэсцяў, дэмаьстрацый і пікетавання; свабоду аб'яднання, акрамя членаў праваахоўніых органаў, арміі, дзяржаўнай бяспекі, і г.д.

раздзел (арт.64-78) прысвечаны выбарчай сістэме, рэферэндум}. Права выбіраць замацоўваецца за фамадзянамі з 18 гадоў. Выбары ;б'яўляюцца свабоднымі, роўнымі, прамымі, тайнымі. Арт.73 вызначае правядзенне рэспубліканскага і мясцовага рэферэндумаў для вы рашэння важнейшых пытанняў дзяржаўнага і грамадскага жыцця. Ён можа быць прапанаваны Прэзідэнтам, 450 тыс. выбаршчыкаў, 70 дэпу-татамі Вярхоўнага Савета і праводзіцца па рашэнню Вярхоўнага Савета.

IV раздзел (арт.79-116) рэгламентуе дзейнасць Вярхоўнага Савета, Прэзідэнта, Судовай улады. Так, Вярхоўны Савет павінен складацца з 260 дэпутатаў, членам яго можа бьгць любы грамадзянін дзяржавы не маладзей 21 года тэрмінам на 5 гадоў. Характэрна, што дэпутат Вярхоўнага Савета ажыццяўляе свае паўшмоцтвы на прафесійнай аснове або па яго жаданню не парываючы з вытворчай або службовай дзейнасцю.

Упершыню ўводзіцца інстытут прэзідэнцтва. Прэзідэнт паві-нен быць не маладзей 35 гадоў, пражываць на тэрыторыі Беларусі не менш 10 гадоў; выбірацца народам на 5 гадоў і не больш чым на 2 тэрміны. Кандыдаты на гэтую пасаду вылучаюцца не менш чым 70 дэпутатамі Вяр-хоўнага Савета, 100 тыс. выбаршчыкаў. Арт. 100 надзяляе Прэзідэнта вя-лікімі правамі. У той жа час арт.107 некалькі звузіў гтаўнамонтвы Кабінета Мінстраў, усклаўшы яго многія функцыі непасрэдна на Прэзідэнта.

V гл.5 "Суд" вызначаецца, што суддзі незалежныя і падпарад- коўваюцца толькі закону.

5. раздзел (арт.117-124) прысвечаны мясцоваму кіраванню і самакіраванню.

6. раздзел (арт.125-140) разглядае дзяржаўны кантроль і нагляд. Упершыню ўведзены такі новы дзяржаўны інстЬІтут, як Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь. Ён выбіраецца з 11 суддзяў да 60 гадоў Вярхоўным Саветам тэрмінам на 11 гадоў. Заключэнні гэтага суда з'яўляюцца канчатковымі, абскарджанню і апратэставанню не падпягаюць.Гл.7 прысвечана пракуратуры, а гл.8 - Кантрольнай палаце дзяржавы.

Раздзел VII (арт. 141-145) разглядае фінансава-крэдытную сіс-тзму дзяржавы.

Раздзел VIII (арт. 146-149) прысвечаны дзеянню Канстытуцыі і парадку яе змянення. Так, арт.147 адзначае, што пытанне аб змяненні і дапаўненні Канстытуцыі разглядаецца Вярхоўным Саветам па ініцыя-тыве не менш 150 тыс. выбаршчыкаў, не менш 40 дэпутатаў Вярхоўна-га Савета, Прэзідэнта, Канстытуцыйнага Суда. Па арт. 149 змяненні і дапаўненні Канстытуцыі могуць быць гграведзены праз рэферэндум, калі за яго прагаласаваяа большасць грамадзян, унесеных у спісы для галасавання.

3 9 па 24 лістапада 1996 г. у Беларусі па ініцыятыве Прэзідэнта А.Г.Лукашэнкі праведзены рэферэндум наконт новай рэдакцыі <ан-стытуцыі. Яна складаецца з IX раздзелаў і 146 артыкулаў. Кардын ыь-ныя змяненні ўнесены ў арт. 13, які нагадвае акрамя дзяржаўнай п )ы-ватную ўласнасць; у арт. 17, які надае рускай мове статус дзяржаўна і; у арт.74, у якім адзначаецца, што рэферэндумы назначаюцца Прэзідэн-там, а не Вярхоўным Саветам.

Найбольш кардынальным зменам падвергся раздзел IV аб прэ-зідэнце, парламенце, урадзе, судзе. Згодна з дапаўненнямі ў Канстыту-цыю, Прэзідэнт мае права ўвесці дзяржаўны інстытут і скасаваць яго, прызначыць на пасаду. уключаючы і вышэйшыя, і зняць з яе. У пры-ватнасці, прызначае 6 суддзяў Канстытуцыйнага Суда і яго старшыню (з 13 членаў, г.зн. больш паловы), гтрызначае 8 членаў Савета Рэспублікі.

Замест Вярхоўнага Савета з 260 дэпутатаў утвораны парла-мент - Нацыянальны Сход, які складаецца з дзвюх палат: палаты прад-стаўнікоў з 110 дэпутатаў і Савета Рэспублікі - палаты тэрытарыя-льнага прадстаўніцтва. Ад кожнай вобласці і Мінска тайным галаса-ваннем выбіраюцца на паседжэннях дэпутатаў мясцовых Саветаў па 8 членаў Савета Рэспублікі. Усяго - 64 сенатары. Тэрмін паўнамоцтваў -4 гады. Палаты збіраюцца на 2 сесіі ў год: 2 кастрычніка на не больш 80 дзен і 2 красавіка на не больш 90 дзён. Галасаванні ў парламенце ад-крытыя, акрамя кадравых пытанняў.

Такія асноўныя палажзнні першай Канстытуцыі Рэсгпблікі Беларусь 1994 г. з дапаўненнямі 1996 г.