Тэма 16: Першая сусветная вайна і рэвалюцыйныя падзеі 1917 г. На тэрыторыі Беларусі.

1. Беларусь у Першай сусветнай вайне.

2. Лютаўская рэвалюцыя 1917 г. У Беларусі і яе вынікі.

3. Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 г. У Беларусі і яе вынікі.

Беларусь у Першай сусветнай вайне.

На пачатку 20 ст. у свеце склалася складаная геапалітычная сітуацыя. Яна характарызавалася супрацьстаяннем буйнейшых дзяржаў таго часу ў барацьбе сусветныя рынкі збыту прадукцыі і капіталу, за калоніі. Барацьба фактычна адбывалася за перадзел свету. Яе вынікам стала Першая сусветная вайна 1914-1918 гг. У гэтай вайне прымалі ўдзел 33 краіны. У ёй адно аднаму супрацьстаялі краіны ваенна-палітычнага блоку Антанты (Расія, Англія, Францыя) і іх саюзнікі (Італія, Румынія, Сербія, Бельгія, Грэцыя, з 1917 г. ЗША і інш.), з аднаго боку, і краіны т.зв. Чацвярнога саюзу (Германія, Аўстра-Венгрыя, Балгарыя, Турцыя), з другога.

Зачэпкай для пачатку вайны паслужыла забойства паўднёваславянскімі тэратыстамі аўстрыйскага эрцгерцага Франца Фердынанда, пасля чаго 28 ліпеня 1914 г. Аўстра-Венгрыя абвясціла вайну Сербіі. 1-4 жніўня 1914 г. краіны Антанты, з аднаго боку, і Германія і Аўстра-Венгрыя, з другога, абвясцілі адно аднаму вайну. Пачаліся баявыя дзеянні.

Да сярэдзіны 1915 г. баявыя дзеянні паміж рускімі і германскімі войскамі адбываліся на тэрыторыі Польшчы і Усходняй Прусіі. Летам 1915 г. тэатрам баявых дзеянняў становіцца тэрыторыя Беларусі. Германскае войска арганізавала летам – восенню 1915 г. наступленне, у выніку якога заняла тэрыторыі Польшчы, Літвы, Курляндыі і заходняй часткі Беларусі (Гродзенская і большая частка Віленскай губерняў). Да кастрычніка 1915 г. расійска-германскі фронт стабілізаваўся па лініі Дзвінск-Паставы-Баранавічы-Пінск. Дадзеная лінія фронту заставалася нязменнай да пачатку 1918 г. У 1916 г. камандаванне расійскай арміі ажыццявіла дзве наступальныя аперацыі (Нарачанскую і Баранавіцкую), імкнучыся адсунуць лінію фронту на захад, аднак, беспаспяхова.

З пачаткам вайны, 5 жніўня 1914 г., на тэрыторыі беларускіх губерняў уводзілася ваеннае становішча: забараняліся забастоўкі, а таксама вулічныя шэсці і маніфестацыі, акрамя афіцыйна арганізаваных. Царскі ўрад пры дапамозе афіцыйнага друку і праваслаўнага духавенства праводзіў шырокую шавіністычныю прапаганду. У Беларусі, як і ў іншых рэгіёнах імперыі, пракацілася хваля патрыятычных маніфестацый, малебнаў, сходаў. Царскі ўрад у вайне падтрымалі на пачатку не толькі праўрадавыя групоўкі, але таксама ліберальныя і некаторыя левыя партыі і арганізацыі.

З сярэдзіны 1915 г. землі Беларусі былі падзелены лініяй фронту; розныя яе часткі знаходзіліся пад кантролем расійскіх і германскіх улад. Абодва ваюючыя бакі разглядалі тэрыторыі Беларусі як крыніцу для забеспячэння патрэб фронту. Разам з тым у правядзенні палітыкі расійскай і германскай адміністрацыі ва ўмовах вайны існавала некаторая спецыфіка.

Цэнтральная і ўсходняя частка Беларусі. У якасці прыфрантавой тэрыторыі цэнтральная і ўсходняя Беларусь стала месцам канцэнтрацыі расійскіх войскаў: у 1915-1917 гг. тут знаходзілася каля 1,5 млн. расійскіх салдат. Беларусь была месцам размяшчэння Стаўкі Галоўнага Вярхоўнага камандавання Расіі: да лета 1915 г. яна знаходзілася ў Баранавічах, потым была пераведзена ў Магілёў. З беларускіх губерняў у царскае войска было мабілізавана каля 50% мужчын ва ўзросце 18-50 год.

Эканоміка краю перабудоўвалася на патрэбы фронту. Для кіравання эканамічнай дзейнасцю (размеркаванне сыравіны, паліва, транспарту, рабочай сілы, заказаў і г.д.) дзяржава стварала спецыяльныя ваенна-прамысловыя камітэты. На пачатак 1917 г. каля 2/3 буйных прамысловых прадпрыемстваў Беларусі былі пераарыентаваны на ваенны лад. Адбывалася будаўніцтва новых спецыялізаваных ваенных прадпрыемстваў. У сувязі з патрэбамі фронту праводзілася будаўніцтва новых і рэканструкцыя старых чыгунак. Для выкарыстання рэсурсаў сельскай гаспадаркі ў ваенных мэтах ствараліся спецыяльныя цывільныя і ваенныя камісіі для правядзення рэквізіцый збожжа, мукі, фуражу, коней, буйной рагатай жывёлы. Насельніцтва прыфрантавых тэрыторый у масавым парадку прыцягвалася да прымусовых работ па ўмацаванні баявых пазіцый.

Істотным фактарам сацыяльна-эканамічнай сітуацыі ў Беларусі становіцца бежанства, нярэдка прымусовае, з тэрыторый, занятых германскімі войскамі (агульная колькасць бежанцаў дасягнула 1,3 2 млн. чалавек). У выніку гарады цэнтральнай і ўсходняй Беларусі былі перапоўнены бежанцамі, якія знаходзіліся ў цяжкім матэрыяльным становішчы. Гэта выклікала праблемы з харчовым забеспячэннем гарадскога насельніцтва, эпідэміі. Многія бежанцы накіроўваліся ўглыб Расійскай імперыі. У выніку масавых мабілізацый у войска і на прымусовыя работы, бежанства, збяднення значнай часткі сельскага насельніцтва адбыліся істотныя змены ў сацыяльнай структуры грамадства: павялічваецца колькасць маргінальных слаёў грамадства, якія ўключалі ў сябе людзей, якія былі выкінуты са звыклага сацыяльнага асяроддзя, не мелі сталай працы, падрымлівалі існаванне за кошт часовых заробкаў.

У 1916 г. эканоміка беларускіх зямель, як і ў цэлым Расійскай імперыі, апынулася ў стане крызісу. Яго прычынамі з’яўляліся:

- масавыя мабілізацыі і выкарыстанне на прымусовых работах насельніцтва, значныя рэквізіцыі сельскагаспадарчай прадукцыі;

- дэфіцыт тавараў масавага спажывання, выкліканы пераарыентацыяй большасці прамысловых прадпрыемстваў на выпуск прадукцыі для патрэб фронту;

- разрыў эканамічных сувязяў з Германіяй;

- неэфектыўнае кіраванне эканомікай з боку дзяржаўных органаў.

Прыкметамі крызісу сталі:

- скарачэнне пасяўных плошчаў у сельскай гаспадарчы на 1/3, пагалоўя жывёлы – на 11%; пераход значнай часткі сялян да натуральнай гаспадаркі;

- скарачэнне аб’ёмаў прамысловай прадукцыі, ліквідацыя многіх прадпрыемстваў (за 1913-1917 гг. колькасць прадпрыемстваў буйной прамысловасці ў цэнтральнай і ўсходняй Беларусі зменшылася з 822 да 297);

- інфляцыя, рост цэн на прадукты харчавання і прамысловыя тавары ў 2-7 разоў, распаўсюджанне спекуляцыі;

- падзенне рэальнай заработнай платы і пагаршэнне матэрыяльнага становішча рабочых.

Ва ўмовах эканамічнага крызісу адбываецца рост незадаволенасці грамадства палітыкай царызму. Хутка развіваюцца антываенныя настроі як сярод грамадзянскага насельніцтва, так і ў войску. Масавы характар набывае дэзерцірства з арміі; вайсковыя злучэнні адмаўляюцца ісці ў наступленне, расійскія і нямецкія салдаты братаюцца. У кастрычніку 1916 г. успыхнула паўстанне салдат на размеркавальным пункце ў Гомелі.

У асноўных прамысловых цэнтрах Расійскай імперыі ў 1915-1916 гг. рэзка ўзмацняецца рабочы рух; актывізуецца дзейнасць рэвалюцыйных і ліберальных партый і арганізацый. У Дзяржаўнай думе большасць дэпутатаў пераходзіць у апазіцыю да царскага ўрада, у тым ліку памяркоўная частка прадстаўнікоў правых партый. Аднак на тэрыторыі Беларусі ва ўмовах прыфрантавой зоны, перанасычанай войскамі, органамі палітычнай бяспекі і ваеннай контрвыведкі, прыкмет рабочага і антыўрадавага руху амаль не назіралася.

Падчас вайны назіраецца некаторае ажыўленне беларускага нацыянальнага руху. Пасля акупацыі германскімі войскамі Вільні і закрыцця газеты “Наша ніва” яго цэнтрамі становяцца беларускія таварыствы дапамогі пацярпелым ад вайны ў Мінску, а таксама некаторых расійскіх гарадах, дзейнасць якіх, аднак, абмяжоўвалася выключна гуманітарнай сферай. З восені 1916 г. да пачатку 1917 г. у Петраградзе выдаваліся штотыднёвыя беларускамоўныя газеты – “Дзянніца” і “Светач”.

Заходняя частка Беларусі. Занятая нямецкімі войскамі тэрыторыя Беларусі разам з землямі Літвы і Курляндыі была ўключана ў склад акругі Обер-Ост. У 1915-1917 гг. тут знаходзілася каля 1 млн. нямецкіх салдат. Прамысловыя і гандлёвыя прадпрыемствы былі абкладзены высокімі падаткамі; у сельскай гаспадарцы шырока практыкаваліся рэквізіцыі, выкарыстанне насельніцтва на прымусовых работах на ваенных збудаваннях. У хуткім часе эканоміка краю апынулася ў крызісным стане.

Таксама як і ўсходняя Беларусь, занятыя нямецкімі войскамі тэрыторыі знаходзіліся на ваенным становішчы. Усялякая палітычная дзейнасць, забастоўкі, дэманстрацыі, мітынгі і сходы забараняліся. Права на функцыянаванне атрымалі толькі грамадскія камітэты дапамогі ахвярам вайны. Яны былі ўпаўнаважаны выказваць уладам прапановы ў сацыяльнай, асветніцкай і культурнай сферы.

Для стварэння сацыяльнай апоры ў краі і аслаблення ў ім расійскага і польскага ўплыву германскія ўлады абвясцілі раўнапраўе ўсіх нацый на занятых тэрыторыях: дазваляліся культурная дзейнасць, навучанне і выданне газет на роднай мове. Гэта прывяло да ажыўлення беларускага нацыянальна-культурнага руху, цэнтрам якога стала Вільня, дзе знаходзіліся многія былыя дзеячы БСГ і “Нашай нівы”. У 1915-1917 гг. узнікае шэраг беларускіх грамадскіх арганізацый; з снежня 1916 г. выходзіла газета “Гоман”. Была створана сетка школ з беларускай мовай навучання (да вясны 1918 г. іх налічвалася 79); з кастрычніка 1916 г. дзейнічала беларуская настаўніцкая семінарыя ў Свіслачы.

Нягледзячы на абмежаванні з боку германскіх улад, дзеячы беларускага нацыянальнага руху ставілі ў сваёй дзейнасці і палітычныя задачы. Утвораны на аснове камітэта дапамогі ахвярам вайны Беларускі народны камітэт (кіраўнікі: І. і А. Луцкевічы) сумесна з адпаведнымі польскімі, літоўскімі і яўрэйскімі арганізацыямі выступіў з ініцыятывай аднаўлення Вялікага княства Літоўскага ў форме дэмакратычнай рэспублікі з соймам у Вільні. Дадзеныя арганізацыі ў снежні 1915 г. утварылі Канфедэрацыю Вялікага княства Літоўскага. Аднак рознагалоссі паміж яе ўдзельнікамі і адсутнасць падтрымкі з боку германскіх улад абумовілі хуткі распад канфедэрацыі. У межах літоўскага нацыянальнага руху фарміруецца ідэя незалежнай літоўскай дзяржавы з цэнтрам у Вільні, якая б уключала ў сябе некаторыя землі заходняй Беларусі. Дзеячы полькага нацыянальнага руху таксама разглядалі землі Віленскай і Гродзенскай губерняў як частку тэрыторыі будучай польскай дзяржавы.

У той жа час дзеячы беларускага нацыянальнага руху рабілі некаторыя захады, накіраваныя на стварэнне беларускай дзяржаўнасці. У красавіку і чэрвені 1916 г. прадстаўнікі Беларускага народнага камітэта ўдзельнічалі ў канферэнцыях народаў Расіі, якія праходзілі ў Стакгольме і Лазане, дзе ставілі пытанне аб сваёй будучай палітычнай самастойнасці і выказалі рашучае жаданне пазбавіцца ад прыгнёту расійскіх улад. У 1916 г. узнікае групоўка “Сувязь незалежнасці і непадзельнасці Беларусі” на чале з Вацлавам Ластоўскім. Яна адмаўлялася ад усялякіх саюзаў з літоўскім і польскім нацыянальным рухамі і выступала за поўную дзяржаўную незалежнасць Беларусі ў яе этнаграфічных межах.

Такім чынам, Першая сусветная вайна прывяла да вялікіх людскіх (загінула каля 1,2 млн. чалавек) і матэрыяльных страт на тэрыторыі Беларусі, істотнага пагаршэння жыццёвага ўзроўню народа. З сярэдзіны 1915 г. беларускія землі аказаліся падзеленымі паводле лініі фронту паміж двума ваюючымі бакамі, якія эксплуатавалі рэсурсы краю ў сваіх інтарэсах.

Лютаўская рэвалюцыя 1917 г. у Беларусі і яе вынікі.

У 1916 – пачатку 1917 гг. у Расійскай імперыі склалася рэвалюцыйная сітуацыя. Прычынамі рэвалюцыі сталі сацыяльныя праблемы, якія не былі ў поўным аб’ёме вырашаны ў ходзе рэвалюцыі 1905-1907 гг.: дзяржаўна-палітычнага ўладкавання, аграрная, нацыянальная, рабочая. Ва ўмовах вайны, якая суправаджалася вялікімі людскімі стратамі і вострым эканамічным крызісам, яны асабліва абвастрыліся.

На пачатку 1917 г. у гарадах Расійскай імперыі значна ўзрастае рабочы рух, які вылучае палітычныя лозунгі, галоўным з якіх становіцца “Далоў самадзяржаўе!”. 23-28 лютага 1917 г. усеагульная палітычная забастоўка ў Петраградзе, да якой далучыліся сканцэнтраваныя там войскі, прывяла да звяржэння царскага ўрада. Гэтая падзея атрымала назву Лютаўская рэвалюцыя. 2 сакавіка 1917 г. цар Мікалай ІІ адрокся ад трона.

У выніку рэвалюцыі ў Петраградзе ўзніклі новыя органы ўлады: Часовы ўрад, які складаўся пераважна з прадстаўнікоў ліберальнай апазіцыі ў Дзяржаўнай думе, на чале з Г. Львовым і Петраградскі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў, які складаўся з выбарных прадстаўнікоў ад рабочых калектываў і вайсковых частак, у яім пераважалі дзеячы левых палітычных партый. Часовы ўрад выступаў у якасці афіцыйнай улады. Аднак рэальнае ажыццяўленне ім улады было магчымае толькі дзякуючы падтрымцы Петрагарадскага Савета. Апошні прызнаў Часовы ўрад, аднак у той жа час кантраляваў яго дзейнасць, ставячы падтрымку ўрада ў залежнасць ад выканання шэрагу палітычных умоў. Такая сітуацыя атрымала назву двоеўладдзя.

У сакавіку 1917 г. царская адміністрацыя была ліквідавана ва ўсіх рэгіёнах Расійскай імперыі пры падтрымцы абсалютнай большасці насельніцтва. Ва ўсіх буйных гарадах прайшлі мітынгі і дэманстрацыі ў падтрымку рэвалюцыі, распускаліся органы царскай улады, раззбройваліся паліцыя і жандармерыя, вызваляліся палітычныя вязні.

У выніку рэвалюцыйных падзей у губернскіх і павятовых цэнтрах склаліся новыя органы ўлады па аналогіі з тымі, што ўзніклі ў Петраградзе – грамадскія камітэты парадку і Саветы рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў. Грамадскія камітэты парадку фарміраваліся з дзеячоў земстваў і гарадскіх дум, а таксама прадстаўнікоў ад Саветаў. На чале іх станавіліся губернскія і павятовыя камісары, якія прызначаліся Часовым урадам. Саветы ўтвараліся з ліку прадстаўнікоў прадпрыемстваў і вайсковых гарнізонаў. На працягу сакавіка-красавіка 1917 г. на тэрыторыі Беларусі ўтварылася 37 Саветаў. Саветы бачылі сваю галоўную задачу ў арганізацыі рабочых, салдат і сялян, абароне іх эканамічных і палітычных правоў. У розных рэгіёнах адбываліся з’езды Саветаў, якія ўтваралі каардынацыйныя органы. У чэрвені 1917 г. прайшоў І Усерасійскі з’езд Саветаў рабочых і сялянскіх дэпутатаў, а ў маі – І Усерасійскі з’езд Саветаў сялянскіх дэпутатаў, якія абралі адпаведныя цэнтральныя выканаўчыя камітэты. У складзе Саветаў пераважалі прадстаўнікі левых партый сацыялістычнага кірунку (РСДРП, Бунд, ПСР).

Вынікам Лютаўскай рэвалюцыі стала шырокая дэмакратызацыя грамадска-палітычнага жыцця, якая выяўлялася ў наступных з’явах:

1) Увядзенне свабоды слова, друку, сходаў. У паслярэвалюцыйны перыяд узнікае вялікая колькасць перыядычных выданняў рознага накірунку, бесперашкодна адбываюцца шматлікія палітычныя дэманстрацыі, мітынгі.

2) Свабода дзейнасці палітычных партый і грамадскіх арганізацый. Адбываецца аднаўленне дзейнасці ранейшых і фарміраванне новых палітычных партый. Масавымі становяцца партыі кадэтаў, ПСР, РСДРП, Бунд. У той жа час страчваюць уплыў крайне правыя манархічныя партыі; многія з іх распускаюцца.

3) Ліквідацыя ўсіх саслоўных, нацыянальных і рэлігійных абмежаванняў. На тэрыторыі Беларусі былі адменены дыскрымінацыйныя законы ў адносінах да каталіцкага насельніцтва, ліквідавана мяжа яўрэйскай аседласці.

4) Дэмакратызацыя войска. Вайскоўцы атрымалі ўсе палітычныя і грамадзянскія правы нароўні з цывільнымі жыхарамі; дазвалялася дзейнасць палітычных партый і грамадскіх арганізацый у войску; адмяняліся ваенныя чыны і званні; ліквідавалася адзінаначалле; у вайсковых гарнізонах уводзіліся элементы салдацкага самакіравання, органамі якіх станавіліся выбарныя салдацкія камітэты (у канцы жніўня 1917 г. на Заходнім фронце налічвалася звыш 7 тыс. салдацкіх камітэтаў). У красавіку 1917 г. адбыўся у Мінску І з’езд ваенных і рабочых дэпутатаў армій і тылу Заходняга фронту, які абраў каардынацыйны орган – Франтавы камітэт.

5) Арганізацыя прафесійных саюзаў рабочых і служачых, легалізацыя забастовак і стачак, стварэнне фабрычна-заводскіх камітэтаў на прамысловых прадпрыемствах. Рабочыя, аб’яднаныя ў прафсаюзы, пасля рэвалюцыі выстаўлялі патрабаванні аб паляпшэнні свайго эканамічнага становішча, скарачэнні працоўнага дня, павелічэнні зарплаты і г.д. Наймальнікі, як правіла, задавальнялі патрабаванні прафсаюзаў і Саветаў. Фабрычна-заводскія камітэты, якія складаліся з выбарных прадстаўнікоў працоўных на канкрэтных прадпрыемствах, змагаліся за ўдзел рабочых у кіраванні прадпрыемствамі і ў некаторых выпадках уводзілі рабочы кантроль над вытворчасцю.

6) Увядзенне элементаў самакіравання ў вёсцы. Пасля рэвалюцыі быў ліквідаваны інстытут земскіх ураднікаў; адбываліся перавыбары валасных упраў; ствараліся сялянскія камітэты і Саветы сялянскіх дэпутатаў. У красавіку-маі 1917 г. прайшлі губернскія з’езды сялянскіх дэпутатаў, на дзейнасць якіх вялікі ўплыў мела ПСР.

7) Адмена смяротнага пакарання на фронце і ў тыле; амністыя ўсіх палітычных зняволеных.

Ва ўмовах усеагульнай дэмакратызацыі адбываецца абуджэнне беларускага нацыянальнага руху. Узнікае шмат нацыянальных арганізацый, гурткоў і суполак са сваімі перыядычнымі выданнямі як на тэрыторыі Беларусі, так і ў Петраградзе, Маскве, іншых гарадах, дзе знаходзіліся бежанцы, рабочыя і салдаты з Беларусі. У сакавіку 1917 г. аднавіла сваю дзейнасць Беларуская Сацыялістычная Грамада. Разам з тым у нацыянальным руху ўзнікаюць партыі ліберальнай скіраванасці – Беларуская партыя народных сацыялістаў (БПНС), Хрысціянска-дэмакратычная злучнасць (ХДЗ). 25-27 сакавіка 1917 г. у Мінску адбыўся з’езд прадстаўнікоў беларускіх нацыянальных арганізацый, у якім удзельнічала каля 150 чалавек. На з’ездзе быў створаны спецыяльны орган – Беларускі нацыянальны камітэт (БНК) на чале з лідэрам БПНС, былым аўтанамістам памешчыкам Раманам Скірмунтам. Камітэту даручалася дамагацца дзяржаўнай аўтаноміі Беларусі ў складзе дэмакратычнай Расійскай федэрацыі і адкрыцця беларускамоўных школ. Аднак Часовы ўрад адмовіўся разглядаць патрабаванні БНК. Амаль усе расійскія палітычныя сілы адмаўляліся прызнаваць факт самастойнага існавання беларускай нацыі.

Памяркоўныя пазіцыі кіраўніцтва БНК выклікалі незадаволенасць з боку БСГ. На ІІІ з’ездзе БСГ (чэрвень 1917 г.) была прынята праграма, якая прадугледжвала ўвядзенне сацыялістычнага ладу шляхам рэвалюцыі, шырокія дэмакратычныя свабоды, дзяржаўную аўтаномію Беларусі, перадачу ўсёй памешчыцкай і дзяржаўнай зямлі сялянам, развіццё беларускай культуры і г.д. Пад яе уплывам прайшоў з’езд беларускіх нацыянальных арганізацый у ліпені 1917 г., які на змену БНК утварыў Цэнтральную раду беларускіх нацыянальных партый і арганізацый (з кастрычніка 1917 г. – Вялікая Беларуская рада), у склад якой уваходзілі толькі прадстаўнікі левых беларускіх арганізацый на чале з адным з лідэраў БСГ Язэпам Лёсікам. Восенню 1917 г. ствараліся беларускія арганізацыі ў войску. Для каардынацыі іх дзейнасці ў кастрычніку 1917 г. ўтварылася Цэнтральная вайсковая беларуская рада (ЦВБР). Да восені 1917 г. у склад БСГ уваходзіла каля 10 тыс., а ў склад усіх беларускіх нацыянальных арганізацый каля 23 тыс. чалавек. Аднак уплыў беларускага нацыянальнага руху на шырокія народныя масы заставаўся ў цэлым на нізкім узроўні.

Нягледзячы на сур’ёзныя змены, якія адбыліся ў грамадскім жыцці ў выніку Лютаўскай рэвалюцыі, галоўныя сацыяльныя праблемы заставаліся нявырашанымі. Такія пытанні як вызначэнне асноў дзяржаўна-палітычнага і прававога ладу, узаемаадносіны паміж цэнтрам і рэгіёнамі, аўтаноміі нацыянальных ускраін, адносіны ў аграрнай сферы, увядзенне рабочага заканадаўства і г.д., паводле пазіцыі Часовага ўрада, якую ў цэлым падзяляла кіраўніцтва Саветаў, павінен вырашыць Устаноўчы сход – усерасійскі парламенцкі орган, выбраны на дэмакратычных прынцыпах, для прыняцця дзяржаўнай канстытуцыі. Аднак выбары ў яго пастаянна адкладваліся. Працягвалася вядзенне вайны: новыя ўлады сцвярджалі, што пасля рэвалюцыі яе характар карэнным чынам змяніўся – яна пераўтварылася ў рэвалюцыйную вайну супраць германскай манархіі. Працягваў паглыбляцца эканамічны крызіс, які прыняў разбуральныя формы.

Усё гэта прывяло да хуткага росту незадаволенасці грамадства дзейнасцю Часовага ўрада, садзейнічала зніжэнню папулярнасці ліберальных партый. У войску імкліва нарасталі антываенныя настроі, масавым стала дэзерцірства, абвастрыліся адносіны паміж салдатамі і афіцэрамі. У дадзеных умовах дзейнасць Часовага ўрада была вельмі нестабільнай, суправаджалася шматлікімі крызісамі. У чэрвені 1917 г. у яго склад з мэтай павелічэння папулярнасці ўвайшлі шэраг прадстаўнікоў Петраградскага Савета, у выніку чаго Часовы ўрад стаў уяўляць з сябе кааліцыю ліберальных і левых партый. У ліпені 1917 г. на чале кааліцыйнага ўрада стаў прадстаўнік ПСР А.Ф. Керанскі. Аднак дадзеныя мерапрыемствы не здолелі спыніць эканамічны і палітычны крызіс у дзяржаве і абумовілі далейшае развіццё рэвалюцыйных падзей.

Такім чынам, Лютаўская рэвалюцыя ў хуткія тэрміны ліквідавала манархічную сістэму дзяржаўнай улады ў Расійскай імперыі. Яна садзейнічала імклівай дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця, развіццю беларускага нацыянальнага руху. Аднак працяг удзелу Расіі ў Першай сусветнай вайне, адкладванне вырашэння асноўных сацыяльных праблем, паглыбленне эканамічнага крызісу абумовілі крызіс новых інстытутаў улады і абвастрэнне грамадскіх супярэчнасцяў.

Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 г. у Беларусі і яе вынікі.

Летам – восенню 1917 г. землі Беларусі, як і ў цэлым Расійскай дзяржавы, знаходзіліся ў стане глыбокага сацыяльна-эканамічнага і сацыяльна-палітычнага крызісу. Працягваўся спад вытворчасці ва ўсіх галінах эканомікі; пагаршалася матэрыяльнае становішча насельніцтва. Адзнакай крызісу стаў хуткі рост рабочага і сялянскага руху. Сяляне, не чакаючы абвяшчэння рэформы, самавольна захоплівалі памешчыцкія землі. Паглыбляліся працэсы разлажэння войска.

Сацыяльна-палітычныя сілы ў гэты час падзяляліся на тры блокі:

1) Правацэнтрысцкі блок утваралі кансерватыўныя і ліберальныя партыі і арганізацыі, буйнейшай з якіх з’яўлялася партыя кадэтаў. Прадстаўнікі дадзенага блоку выступалі супраць далейшага развіцця рэвалюцыі, за ўстанаўленне моцнай дзяржаўнай улады, захаванне Расійскай імперыі як унітарнай дзяржавы. Правядзенне сацыяльна-эканамічных рэформ дакускалася толькі пры захаванні асноў існуючага грамадскага ладу. Лічыўся неабходным працяг вядзення вайны. Дадзены блок падтрымлівалі пераважна дваранства, гандлёва-прамысловая буржуазія, вышэйшы камандны састаў войска, частка інтэлігенцыі.

2) Левацэнтрысцкі блок утваралі партыі і арганізацыі сацыялістычнага кірунку: ПСР, РСДРП, яўрэйскія сацыялістычныя партыі (Бунд, Паалей-Цыён і інш.), большасць арганізацый беларускага нацыянальнага руху і г.д. Прадстаўнікі дадзенага блоку лічылі сваёй канечнай мэтай пабудову сацыялістычнага грамадства. Аднак у актуальных умовах галоўнымі задачамі лічыліся рэфармаванне дзяржаўна-палітычнага і прававога ладу ў накірунку парламенцкай дэмакратыі, пашырэнне дэмакратычных свабод, пераўтварэнне Расійскай імперыі ў дэмакратычную федэрацыю, правядзенне аграрнай рэформы шляхам сацыялізацыі (абагульнення) або нацыяналізацыі (адзяржаўлення) зямлі і яе размеркавання паміж асобнымі сялянскімі дварамі паводле ўраўняльнага прынцыпу, забеспячэнне саўдзелу рабочых у кіраванні вытворчасцю і паляпшэнне іх матэрыяльнага становішча. Вырашэнне гэтых задач дапускалася толькі прававымі сродкамі праз Устаноўчы сход. Дэкларавалася неабходнасць завяршэння вайны шляхам дэмакратычнага міру паміж усімі ваюючымі бакамі; аднак нязгода на такі крок з боку краін Чацвярнога саюзу абумоўлівала неабходнасць працягу супраць іх “рэвалюцыйнай” вайны. Дадзены блок падтрымлівалі пераважна значная частка сялянства, частка рабочых і служычых, сярэднія слаі гарадскога насельніцтва, частка інтэлігенцыі.

Леварадыкальны блок утваралі перадусім бальшавікі – фракцыя ўнутры РСДРП, якая ў 1917 г. канчаткова вылучылася ў самастойную партыю РСДРП(б) (з 1918 г. – Расійская Камуністычная партыя (бальшавікоў), і левыя эсэры, якія ў канцы 1917 г. стварылі самастойную Партыю левых сацыялістаў-рэвалюцыянераў, а таксама анархісты, эсэры-максімалісты і інш. Прадстаўнікі дадзенага блоку лічылі неабходным ажыццяўленне новай рэвалюцыі, якая б стварыла падмурак для пераходу да сацыялістычнага грамадства, у кантэксце сусветнай сацыялістычнай рэвалюцыі. Уся ўлада павінна была перайсці да Саветаў, на якія ўскладалася задача правядзення карэнных пераўтварэнняў грамадскага ладу: сацыялізацыя або нацыяналізацыя зямлі, нацыяналізацыя буйной прамысловасці і фінансава-крэдытнай сістэмы, увядзенне рабочага кантролю над вытворчасцю і г.д. Роля Устаноўчага сходу ў фарміраванні новай сацыяльна-палітычнай сістэмы дапускалася толькі пры ўмове прызнання ўлады Саветаў. Левыя радыкалы выступалі за неадкладнае спыненне вайны і заключэнне міру паміж ваюючымі дзяржавамі. Дадзены блок падтрымлівалі пераважна салдаты і радыкальна настроеная частка рабочых, служачых і бяднейшага сялянства.

Сацыяльна-палітычная сітуацыя ў дадзены перыяд была вельмі нестабільнай. 3-5 ліпеня 1917 г. радыкальна настроеныя салдаты і рабочыя Петраграда спрабавалі скінуць Часовы ўрад і абвясціць уладу Саветаў, аднак пацярпелі паражэнне. Напрыканцы жніўня 1917 г. адбыўся ваенны мяцеж правых сіл на чале з Л.Карнілавым. Мяцеж быў задушаны Часовым урадам пры падтрымцы леварадыкальных сіл. У дадзеных умовах настроі рабочых і салдацкіх мас значна пахіснуліся “ўлева”. На перавыбарах у Саветы ў верасні 1917 г. у буйных прамысловых цэнтрах і большасці вайсковых гарнізонаў перавагу атрымалі бальшавікі і левыя эсэры.

24-25 кастрычніка 1917 г. створаны Петрагарадскім Саветам Ваенна-рэвалюцыйны камітэт з дапамогай петраградскіх салдат і маракоў Балтыйскага флота ўзняў узброенае паўстанне, у выніку якога быў скінуты Часовы ўрад. У той жа час ІІ Усерасійскі з’езд Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў, які праходзіў 25-27 кастрычніка 1917 г. абвясціў пераход усёй улады ў межах Расійскай Рэспублікі да Саветаў. Быў створаны новы ўрад – Савет народных камісараў (СНК), які ўяўляў з сябе кааліцыю бальшавікоў і левых эсэраў, на чале з лідэрам бальшавікоў У.І. Леніным. Дадзеныя падзеі ўвайшлі ў гісторыю пад назвай Кастрычніцкай рэвалюцыі.

Пераход улады да Саветаў у Петраградзе выклікаў аналагічныя падзеі і ў рэгіёнах, у тым ліку і ў Беларусі. Галоўную ролю ва ўстанаўленні Савецкай улады адыгралі ваенна-рэвалюцыйныя камітэты, створаныя з прадстаўнікоў леварадыкальных сіл, якія абапіраліся на ўзброеную сілу рэвалюцыйных салдат. 2 лістапада 1917 г. была ўсталявана ўлада Саветаў у Мінску. 20 лістапада левыя радыкалы захапілі Стаўку галоўнакамандавання ў Магілёве. Там, дзе ў Саветах колькасна пераважалі бальшавікі і левыя эсэры, дзейнасць ваенна-рэвалюцыйных камітэтаў ініцыіравалася самімі Саветамі (Мінск, часці і злучэнні Заходняга фронту). У тых мясцовасцях, дзе ў Саветах левыя радыкалы знаходзіліся ў меншасці, ваенна-рэвалюцыйныя камітэты, абапіраючыся на ўзброеную падтрымку, дамагаліся перавыбараў у Саветы пад іх непасрэдным кантролем, у выніку чаго ў новых Саветах перавагу атрымлівалі бальшавікі і левыя эсэры, якія абвяшчалі пераход улады да Саветаў (Магілёў, Віцебск, Гомель). На працягу лістапада 1917 – лютага 1918 гг. Савецкая ўлада была ўстаноўлена ва ўсіх губернях, паветах і валасцях цэнтральнай і ўсходняй Беларусі. На тэрыторыі Мінскай вобласці і Заходняга фронту выканаўчая ўлада належала Аблвыканкамзаху (Абласному выканаўчаму камітэту Заходняй вобласці і фронту); у Віцебскай і Магілёўскай губернях – адпаведным выканкамам пры губернскіх Саветах. Ранейшыя органы мясцовай улады – земствы і гарадскія думы – былі ліквідаваны. Была знішчана старая судовая сістэма, на месца якой ствараліся рэвалюцыйныя трыбуналы.

12-19 лістапада 1917 г. адбыліся выбары ва Устаноўчы сход Расійскай Рэспублікі шляхам усеагульнага, прамога, роўнага і тайнага галасавання. На тэрыторыі Беларусі большасць галасоў выбаршчыкаў атрымалі бальшавікі і левыя эсэры, галоўным чынам, дзякуючы знаходжанню тут вялікай колькасці радыкальна настроеных салдат Заходняга фронту. Аднак у цэлым большасць дэпутацкіх месцаў ва Устаноўчым сходзе атрымалі прадстаўнікі ПСР. 5 студзеня 1918 г. на сваім першым пасяджэнні Устаноўчы сход адмовіўся прызнаваць Савецкую ўладу, што выклікала яго хуткі разгон паводле загаду Савецкага ўрада. Дадзеныя дзеянні былі ўхвалены скліканым праз некалькі дзён ІІІ Усерасійскім з’ездам рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў, які канчаткова замацаваў Савецкую ўладу. Гэтыя падзеі выклікалі вострую палітычную канфрантацыю ў расійскім грамадстве. У 1918 г. у Расіі пачалася грамадзянская вайна, у ходзе якой супрацьстаянне паміж вышэй рознымі грамадска-палітычнымі сіламі прыняло ўзброеную форму.

Устанаўленне Савецкай улады суправаджалася звужэннем дэмакратычных свабод у грамадстве: увядзенне цэнзуры, абмежаванні ў правядзенні палітычных сходаў, дыскрымінацыя антыўрадавых партый і арганізацый. Для барацьбы з антыўрадавымі выступленнямі, а таксама са спекуляцыямі і сабатажам на вытворчасці стваралася Надзвычайная камісія па барацьбе з контррэвалюцыяй і сабатажам (ЧК). У той жа час, згодна з дэкрэтам аб міры, новы ўрад спыніў вядзенне баявых дзеянняў на фронце і пачаў перамовы з краінамі Чацвярнога саюзу.

У выніку Кастрычніцкай рэвалюцыі на тэрыторыі Беларусі былі праведзены наступныя сацыяльныя мерапрыемствы:

1) Зямельная рэформа, праведзеная паводле дэкрэту аб зямлі: была ажыццёўлена нацыяналізацыя зямлі, адменена прыватная ўласнасць; нацыяналізаваная зямля размяркоўвалася паміж сялянскімі дварамі паводле ўраўняльнага прынцыпу. У выніку было ліквідавана памешчыцкае землеўладанне; сялянскія надзелы павялічыліся прыблізна на 1/3.

2) Увядзенне рабочага кантролю на прамысловых, гандлёвых, банкаўскіх прадпрыемствах; была створана сістэма кантролю ад камітэтаў ці ўпаўнаважаных на прадпрыемствах да саветаў кантролю пры Саветах рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў.

3) Нацыяналізацыя крэдытна-фінансавай сістэмы і прадпрыемстваў буйной прамысловасці. На тэрыторыі Беларусі да лютага 1918 г., аднак, было нацыяналізавана толькі 11 прадпрыемстваў.

4) Пашырэнне рабочага заканадаўства: увядзенне 8-гадзіннага рабочага дня, сістэмы страхавання ад няшчасных выпадкаў, інспекцый працы для нагляду за ўмовамі працы, біржаў працы для барацьбы з беспрацоўем і г.д.

5) Увядзенне бясплатнага школьнага навучання і медыцынскага абслугоўвання, барацьба з непісьменнасцю.

6) Перасяленне рабочых, што жылі ў падвалах і бараках, у шматкватэрныя дамы, канфіскаваныя ў багацеяў (камунальныя кватэры).

7) Аддзяленне царквы ад дзяржавы і школы ад царквы; нацыяналізацыя зямельных угоддзяў, грашовых капіталаў і каштоўнай маёмасці, якая належала рэлігійным арганізацыям.

Разам з тым ажыццяўленне пераўтварэнняў ускладнялася слабасцю заканадаўчай базы і адсутнасцю дастатковай колькасці кваліфікаваных кадраў новай улады, паглыбленнем эканамічнага крызісу, ростам злачыннасці. Агульная сітуацыя ўскладнілася таксама ў выніку мяцяжу польскага корпусу на чале з генералам Доўбар-Мусніцкім у Мінскай і Магілёўскай губернях у студзені-лютым 1918 г.

Супярэчлівы характар мелі адносіны Савецкай улады да беларускага нацыянальнага руху. З аднаго боку, згодна з Дэкларацыяй правоў народаў Расіі, абвешчанай Савецкім урадам, 2 лістапада 1917 г. сцвярджалася права ўсіх народаў на самавызначэнне, аж да аддзялення ад Расіі і стварэння незалежных дзяржаў (у адпаведнасці з ім Савецкая Расія прызнала незалежнасць Фінляндыі). З другога боку, на тэрыторыі самой Беларусі новая ўлада ажыццяўлялася пераважна вайсковымі прадстаўнікамі, што паходзілі з розных рэгіёнаў Расійскай імперыі (К. Ландар, А. Мяснікоў, В. Кнорын), якія лічылі беларускае нацыянальнае пытанне штучным, а факт існавання самастойнай беларускай нацыі – сумніўным. Да таго ж ва ўмовах арыентацыі на сусветную рэвалюцыю стварэнне новых нацыянальных дзяржаў нярэдка ўяўлялася непажаданай з’явай.

Дзеячы беларускага нацыянальнага руху пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі настойвалі на стварэнні дзяржаўнай аўтаноміі Беларусі. Са згоды Савецкага ўрада 14-17 снежня 1917 г. быў праведзены ў Мінску Усебеларускі з’езд. Галоўную ролю ў яго арганізацыі адыгралі Вялікая беларуская рада і Беларускі абласны камітэт, створаны ў Петраградзе пры Усерасійскім Савеце сялянскіх дэпутатаў, што падтрымліваў пераважна левых эсэраў. У з’ездзе ўдзельнічалі 1872 дэлегаты, сярод якіх былі прадстаўнікі ад Саветаў, земстваў, зямельных камітэтаў, беларускіх нацыянальных арганізацый. Большасць дэлегатаў з’езда выступілі за дзяржаўную аўтаномію Беларусі і стварэнне органа краёвай улады ў выглядзе Усебеларускага Савета сялянскіх, рабочых і салдацкіх дэпутатаў да склікання Усебеларускага Устаноўчага сходу. У адказ Аблвыканкамзах у ноч з 17 на 18 снежня 1917 г. разагнаў з’езд. Абраная з’ездам Рада і яго рабочы орган – Выканаўчы камітэт Рады з’езда працягвалі дзейнічаць у нелегальных умовах.

У беларускім нацыянальным руху пасля разгону з’езда адбылося палітычнае размежаванне. Нацыянальныя арганізацыі ў расійскіх гарадах, у першую чаргу ў Петраградзе, працягвалі арыентавацца на Савецкі ўрад з мэтай стварэння дзяржаўнай аўтаноміі Беларусі. Іх цэнтрамі з’яўляліся Беларуская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя, утвораная на аснове Петраградскай арганізацыі БСГ (потым далучылася да бальшавіцкай партыі), і Беларускі нацыянальны камісарыят (Белнацкам) на чале з Аляксандрам Чарвяковым, створаны 31 студзеня 1918 г. пры Народным камісарыяце па справах нацыянальнасцей Савецкага ўрада. У той жа час нацыянальныя арганізацыі ў самой Беларусі на чале з БСГ, якія адыгрывалі кіруючую ролю Радзе і Выканаўчым камітэце Усебеларускага з’езда, лічылі магчымым дасягненне дзяржаўнай аўтаноміі Беларусі толькі пры супрацьдзеянні Савецкай уладзе; у дадзеных акалічнасцях яны актыўна супрацоўнічалі з левацэнтрысцкімі расійскімі і яўрэйскімі партыямі.

Такім чынам, у выніку Кастрычніцкай рэвалюцыі на тэрыторыі Беларусі была ўстаноўлена новая сістэма ўлады, аснову якой складалі Саветы рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў і створаныя пры іх выканаўчыя камітэты, у якіх пераважалі прадстаўнікі агульнарасійскіх леварадыкальных партый. Дадзеная ўлада абапіралася перадусім на салдат і радыкальна настроеных рабочых і ажыццявіла істотныя сацыяльна-эканамічныя пераўтварэнні, накіраваныя на вырашэнне карэнных грамадскіх праблем. У ацэнцы характару рэвалюцыі сярод гісторыкаў існуюць розныя падыходы:

1) сацыялістычная рэвалюцыя: адбыліся пераўтварэнні, накіраваныя на пераход ад капіталізму да сацыялізму (панаванне дзяржаўнай уласнасці, грамадскі кантроль за вытворчасцю, ураўнанне матэрыяльнага становішча розных слаёў насельніцтва);

2) буржуазная рэвалюцыя: адбыліся пераўтварэнні, накіраваныя перадусім на ліквідацыю перашкод для капіталістычнай мадэрнізацыі грамадства – ліквідацыя памешчыцкага землеўладання, змяншэнне сялянскага малазямелля і г.д.; дзяржаўная ўласнасць пры гэтым разглядаецца як адзін з відаў уласнасці ва ўмовах індустрыяльнага капіталістычнага грамадства, пры якім захоўваюцца характэрныя для яго вытворчыя адносіны паміж кіруючай адміністрацыяй і рабочымі;

3) рэвалюцыя, якая абумовіла спецыфічны “ўсходні” варыянт мадэрнізацыі грамадства з уласцівымі для яго панаваннем дзяржаўнай уласнасці і моцным кантролем органаў дзяржаўнай улады над рознымі сферамі сацыяльна-эканамічнага жыцця.

Асноўныя паняцці:

Першая сусветная вайна, Антанта, Чацвярны саюз, бежанства, Обер-Ост, Беларускі народны камітэт, Канфедэрацыя Вялікага княства Літоўскага, Лютаўская рэвалюцыя, Часовы ўрад, Саветы рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў, двоеўладдзе, грамадскія камітэты парадку, дэмакратызацыя грамадска-палітычнага жыцця, салдацкія камітэты, прафсаюзы, фабрычна-заводскія камітэты, рабочы кантроль, сялянскія камітэты, Беларускі нацыянальны камітэт, Вялікая беларуская рада, Цэнтральная вайсковая беларуская рада, сацыялізацыя, нацыяналізацыя, Расійская камуністычная партыя (бальшавікоў), Партыя левых сацыялістаў-рэвалюцыянераў, карнілаўскі мяцеж, Кастрычніцкая рэвалюцыя, Савет народных камісараў, Аблвыканкамзах, Устаноўчы сход, ЧК, дэкрэт аб зямлі, Усебеларускі з’езд, Беларускі абласны камітэт, Беларуская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя, Беларускі нацыянальны камісарыят, Рада і Выканаўчы камітэт Усебеларускага з’езда.

Кантрольныя пытанні і заданні:

1. Вызначце асноўныя прычыны Першай сусветнай вайны. Якія ў ёй удзельнічалі ваенна-палітычныя блокі?

2. Калі тэрыторыя Беларусі становіцца тэатрам ваенных падзей Першай сусветнай вайны? Якая частка Беларусі была занята германскімі войскамі?

3. Якія палітычныя і эканамічныя мерапрыемствы праводзіліся царызмам на тэрыторыі Беларусі падчас Першай сусветнай вайны?

4. Растлумачце прычыны эканамічнага крызісу, які пачаўся падчас Першай сусветнай вайны? Якія можна вылучыць прыкметы дадзенага крызісу?

5. Які ўплыў на грамадскае жыццё цэнтральнай і ўсходняй Беларусі мела бежанства з заходніх тэрыторый?

6. Якім чынам змяняецца сацыяльная структура беларускага грамадства падчас Першай сусветнай вайны? Падумайце, да якіх гэта магло прывесці сацыяльна-эканамічных і сацыяльна-палітычных вынікаў?

7. Якім чынам змяняліся настроі грамадства ў адносінах да вайны? Падумайце, чым тлумачацца такія змены?

8. Растлумачце, чаму ва ўмовах ўздыму рабочага і рэвалюцыйнага руху ў Расійскай імперыі напярэдадні Лютаўскай рэвалюцыі, на тэрыторыі Беларусі ён амаль зусім адсутнічаў?

9. Якія спецыфічныя рысы мела палітыка германскіх улад у заходняй частцы Беларусі?

10. Параўнайце ўмовы дзейнасці беларускага нацыянальнага руху на тэрыторыях, падкантрольных расійскім і германскім уладам?

11. Якія вынікі прынесла Беларусі Першая сусветная вайна?

12. Якім чынам адбывалася Лютаўская рэвалюцыя на тэрыторыі Беларусі? Паспрабуйце растлумачыць, чаму рэвалюцыя мела пераважна мірны характар і амаль не сустрэла супраціўлення з боку старой улады?

13. Якія новыя органы ўлады ўзніклі на тэрыторыі Беларусі ў выніку Лютаўскай рэвалюцыі? Што такое двоеўладдзе?

14. Назавіце асноўныя накірункі дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця пасля Лютаўскай рэвалюцыі?

15. Якія новыя формы грамадскіх арганізацый узніклі на тэрыторыі Беларусі і на Заходнім фронце пасля Лютаўскай рэвалюцыі?

16. Дайце характарыстыку дзейнасці беларускага нацыянальнага руху пасля Лютаўскай рэвалюцыі. Якія ў яго межах дзейнічалі партыі і арганізацыі?

17. Які характар мела стаўленне да беларускага нацыянальнага руху з боку расійскіх палітычных эліт у 1917 г.? Наколькі рэальнымі былі ў дадзеных умовах надзеі на рэалізацыю беларускай дзяржаўнасці?

18. Якія асноўныя сацыяльна-палітычныя блокі дзейнічалі ў палітычным жыцці Беларусі ў 1917 г.? Якія сацыяльныя сілы іх пераважна падтрымлівалі?

19. Якія падзеі ўвайшлі ў гісторыю пад назвай Кастрычніцкай рэвалюцыі? Якім чынам Кастрычніцкая рэвалюцыя перамагла на тэрыторыі Беларусі?

20. Падумайце, якія фактары абумовілі хуткую перамогу леварадыкальных палітычных сіл напрыканцы 1917 г.? На якія сацыяльныя групы абапіралася пераважна Савецкая ўлада?

21. Якім чынам адбывалася перабудова сістэмы ўлады на тэрыторыі Беларусі ў выніку Кастрычніцкай рэвалюцыі?

22. Ахарактарызуйце вынікі выбараў і дзейнасць Устаноўчага сходу. Падумайце, чаму, нягледзячы на перамогу на выбарах левацэнтрысцкіх сіл, ім не ўдалося замацаваць за сабой уладу?

23. Якія сацыяльна-эканамічныя мерапрыемствы былі праведзены Савецкай уладай у Беларусі ў кастрычніку 1917 – лютым 1918 гг.?

24. Растлумачце сутнасць праводзімай Савецкім урадам зямельнай рэформы паводле дэкрэта аб зямлі.

25. Які характар мела стаўленне Савецкай улады да беларускага нацыянальнага руху?

26. Калі адбыўся Усебеларускі з’езд? Якія ён прыняў рашэнні? У чым прычыны яго разгону?

27. Якія плыні ўтварыліся ў межах беларускага нацыянальнага руху пасля разгону Усебеларускага з’езду? Якім было іх стаўленне да Савецкай улады?

28. Якія Вам вядомыя гістарычныя канцэпцыі, якія тлумачаць характар кастрычніцкай рэвалюцыі? Якая з іх падаецца Вам найбольш слушнай і чаму?

29. Падумайце, ці былі якія-небудзь рэальныя гістарычныя альтэрнатывы Кастрычніцкай рэвалюцыі ва ўмовах 1917-1918 гг.? Растлумачце сваю пазіцыю.

Тэмы дакладаў і рэфератаў:

1. Баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусі падчас Першай сусветнай вайны.

2. Бежанства на беларускіх землях ва ўмовах Першай сусветнай вайны.

3. Нацыянальная палітыка германскіх улад у заходняй Беларусі ў 1915-1917 гг.

4. Дэмакратызацыя войска на Заходнім фронце ў 1917 г.

5. Дзейнасць прафсаюзаў пасля Лютаўскай рэвалюцыі ў Беларусі.

6. Станаўленне органаў Савецкай улады на тэрыторыі Беларусі.

7. Выбары ва Устаноўчы сход на тэрыторыі Беларусі і іх вынікі.

8. Усебеларускі з’езд: перадумовы, ход, вынікі.