4. Адьективті құрылымдардағы инфинитив

Бұл функциядағы инфинитивті қарастырмас бұрын атауына назар аударайық. «Адьектив» сөзі ағылшын тілінің «adjective» - «сын есім» деген мағынаны білдіреді. Сондықтан бұл құрылымды сын есімді құрылымдардағы инфинитив деп атауға болады. Бұл құрылымдағы инфинитив өздік және ырықсыз етістерде қолданылады. Ағылшын тілінде өздік етіс active voice, ал ырықсыз етіс passive voice деп аталады. Мұндай құрылымдағы инфинитив көбіне «қажеттілік» деген мағынаны береді. Мысалы: New zoo for children at Victoria Park London to be opened in 1966 is proposed by the Greater London Council’s Park Comitee – Үлкен Лондонның муниципалитетіндегі саябақ комитеті 1966 жылы ашылуға тиісті Виктория паркінде балаларға арналған жаңа хайуанаттар бағын құруға ұсыныс жасады. Дәл осы сөйлемді басқаша етіп аударуға болады. Мысалы: New zoo for children at Victoria Park London to be opened in 1966 is proposed by the Greater London Council’s Park Comitee – Үлкен Лондонның муниципалитетіндегі саябақ комитеті 1966 жылы Виктроия саябағында балаларға арналған жаңа хайуанаттар бағын ашуды ұсынды. Бұл сөйлемнен біз инфинитивтің адьективті немесе сын есімді құрылымында кейбір жағдайда модальдік мағынадан ауытқитынын көреміз.

Практикалық тапсырма

Берілген сөйлемдерді инфинитивтің қолданудың ерекшеліктеріне назар аудара отырып, қазақ тіліне аударыңыз:

1. For the second day in succession, the Zambian President today warned of drastic steps to be taken against white racialists in the Zambian copperbelt.

(M. S., 1968)

2. The T.U.C. decision to oppose new laws against strikes made by a unanimous general purposes committee is certain to be backed by the movement. (M. S., 1969)

3. Yesterday’s Cabinet was the first of a series which are concentrating on deciding the amount of money to be allocated to the various Government departments for the financial year starting in April. (M. S., 1967)

4. There was an old saying in the socialist movement that “the only class in Britain never to lose an election is the ruling class.” (L. M., 1970)

5. Giraffe Born

The first giraffe to be born at Belle Vue Zoo, Manchester, in 20 years, was seen running around with father Addi and mother Norma yesterday, a few hours after its birth. (M. S., 1968)

6. The Assembly in overwhelming majority will doubtless agree that South Africa has violated its obligations and deserves to be stripped of its mandate over South West Africa “to promote to the utmost the material and moral wellbeing of the native inhabitants.” (The N. Y. T., 1966)

7. The Sudanese Government has announced plans to nationalize ten companies and confiscate 13 others. The Revolution Council has decided to nationalize the marketing of cotton and set up a national organization to undertake this task. A State- owned organization to monopolize the import and distribution of films will also be established. (M. S., 1970)

§ 6. Сөз таптарының орын басуы

Сөз таптарының орын басуы әдетте ағылшын және орыс тілдерінде сөз қолданулары және сәйкестік нормаларына байланысты болды. Кейде сөз таптарының орын басуы орыс тілінде сәйкес мағынасы бар сөз табының жоқ болуынан да пайда болады. Мысалы: The actions of Congress and North Carolina and Tennessee statesmen aided by gifts of wise conservationists, have set his land aside as Great Smoky National park – Тенесси және Солтүстік каралина штаттарының мемлекеттік қызметкерлерімен конгрестік және табиғатты сүйіп, оны сақталуының барлық маңыздылығын түсінетін адамдардың зор еңбектерінің арқасында Смоки – Хилл өзенінің жағасындағы бұл алқап ұлттық саябаққа айналды. Салыстырмалы түрде қарағанда conservationists – сөзі орыс тіліне лексикалық сәйкестікке ие болмағандлықтан ондағы айтылып тұрған мағынан толық ашып көрсетуді талап етеді. Сонымен қатар артық сөз қосу және есімшені қосу сияқты грамматикалық өзгертулерді орындауға тура келді.

Көбіне біз зат есімді етістік қылып, сын есімді үстеу қылып немесе үстеуді сын есім қылып және сын есімді зат есім қылып аударуға мәжбүр боламыз. Мысалы: The Tomes yesterday warned editorially…- кеше өзінің кезекті мақаласында Таимс газеті ескертті... Аударма editorially үстеуі сын есімді зат есім болып тұр.

Келесі мысалда зат есім етістік болып аударылады. Мысалы: You give food and drink and I’ll tell you how to sail the ship - Сіз мені тамақтандырып, шөлімді қандырасыз, ал мен есесіне кемені қалай жүргізетінін көрсетіп берем.

Баяндауышты аудару кезінде де өте көп рет грамматикалық өзгертулерге тап боламыз, өйткені ол үнемі сөз таптарын талап етеді. Баяндауыштардың түрлері және қолданнылу жолдары екі тілде көп бірдей бола бермейді: етістікті баяндауыш көбіне атаулы баяндауыш болып аударылады. Мысалы: There was universal relief at the safe return of the three U.S. astronauts from their epic voyage to the moon – Үш Американдық ғарышкерлер өздерінің айға шеккен тарихи сапарынан аман есен оралғанда барлығы рахаттана жеңіл күрсінді. Ағылшын тіліндегі атаулы баяндауыш етістікті баяндауыш болып аударылып тұр. Мысал: Abstentions on, and even votes against the coming anti – union Bill are certain in the commons – Жалпылама палатысында шыққалы жатқан снтипрофодақ заңына байланысты сайлау басталған кезде адамдардың көбі еш күмәнсіз бас тартып тіпті қарсы дауыстар береді. Бұл сөйлемді аударған бірнеше грамматикалық өзгертулерге жүгіндік: Abstentions on, және votes against бастауыштары етістіктен жасалған баяндауыштар болып өзгереді – бас тартып қарсы дауыстар береді; are certain атаулы етістігі еш күмәнсіз үстеулі болып өзгеріп және ағылшынның жай сөйлемі қазақ тіліне сабақтас құрмалас сөйлемі ретінде аударылады.

Практикалық тапсырма

Мына сөйлемдерді сәйкес ережелерді қолданып, қазақ тіліндегі баламаларын табыңыз:

1. "Possibly the most frequent criticism we get in letters from the public is about keeping lights burning all night," a senior U. N. official said this week. (The N. Y, T., 1965)

2. Exhibition Workers for Pay Increase

A Mass meeting of 1,200 exhibition workers in Central Hall, Westminster, yesterday voted overwhelmingly for the pay increase. (M. S., 1970)

3. We who were nurtured on Lenin's ideas have not forgot­ten his description of our Revolutionary War and Civil War. Especially we of the Communist Party of the U. S. A. (J. North, World Magazine)

'4. At the age of eighteen, George earned an honest living. (C. r. Snow, Strangers and Brothers)

5. The managers of the Tory party annual conference are, of course, taking steps to ensure that the party leader emerges triumphant from the clash. (M. S., 1966)

6. Extremely high rates of youth unemployment continue in spite of almost a decade of special youth-work pro­grams. More than a half million job-seeking American youngsters will end up idle this summer. In some crowd­ed cities it is a growing cause for worry. (News Week, 1970)

7. The British, US and French ambassadors to West Ger­many, and the Soviet ambassador to the German Demo­cratic Republic met in West Berlin yesterday for the fifth session of their current series of talks on the West Berlin problem. (M. S., 1970)

8. In the Resistible Rise of Arturo Ui Bertolt Brecht draws a comparison showing how Hitler and his henchmen resembled the American gangster Al Capone and his gang. (L. M., 1969)

9. It has been reliably learned that two-metre-long pikes are caught in numerous lakes of the Tumen region. (M. S., 1970)

10. Rapid thaw succeeded a frost. (M. S., 1969)

11. In 1964 the British electorate showed themselves in search of a change. (The Times, 1966)

12. There have been few recorded cases in history when employers have wanted to pay an increase. They are always reluctant. (M. S., 1968)

13. There will be a Channel tunnel linking England and France by rail by the year 1975. This was the confident prediction made in Paris yesterday by the Transport Minister. (M. S., 1967)

14. So there is a problem. Why are people not paying to see films? (D. W., 1958)

15. He said there had been a very full investigation of the case by a senior officer of the Metropolitan Police. (D. W., 1964)

16. The British Government action is all horribly reminiscent of the era of appeasing the German Nazis, a policy carried out by the Tory Prime Minister, and which encouraged Hit­ler to the moves which led to World War II. (M. S., 1969)

17. The British people's mighty vote for Labour was their endorsement of coexistence abroad and a fair deal at home. (D. W., 1964)

18. The biting, wintry rain falling outside the General Elect­ric Company's Hyde Park, London, offices yesterday was a perfect match for the bitter feelings of the pickets protesting at the firm's closures policy. (D. W., 1964)

19. A professor of Essex University was critical of the Gov­ernment Social security policy and suggested that it catch up with the rest of the world. (M. S., 1967)

20. It is all too clear that the Washington hawks are still reluctant to draw the lessons from the defeats they have suffered. (M. S., 1968)

21. On the whole the "popular" press — with the New York Daily News as its cheer-leader — is vociferous in its support of the President's policies and merciless toward those who attack them. But among the so called "quali­ty papers" led by the New York Times, there is a grow­ing mood of doubt and questioning. (The Observer, 1966)

22. About 3,000 persons work in the big glass U. N. Secre­tariat building and are on duty whether meetings are in progress or not. Typing alone occupies a staff of 32 even when the Assembly is not in session. When the Assembly is meeting, there is a typist "graveyard" shift from midnight to 8 a. m. Like all large buildings, the U. N. Headquarters has a cleaning staff that begins work when the other employees go home. Three hundred of them come streaming at 6 p. m. They take out two million pounds of waste paper every year.

Even as they are emptying the waste baskets and wheeling away their loads of paper, another staff is turning out the next day's working documents. These will be largely waste by evening. (The N. Y. T., 1965)

23. A boy was drowned and another was missing last night after their canoe overturned on the swollen river. (D. W., 3965)

24. After a fruitless day-long search, U. S. Navy authorities feared the missing C 121 Constellation has sunk without trace in the Pacific, (D. W., 1962)

25. Fear of ill-considered foreign adventures obviously ranked high in the thoughts of American voters, (The Guardian, 1964)

26. He took the bell-rape in his hand and gave it a brisk tug. (A. Conan Doyle, The Lost World)

27. Lady Boscastle gave a delicate and malicious smile. (C. P. Snow, The Light and the Dark)

28. I was having a wash and a brush-up before starting out to go, (J. Buchan, The Island of Sheep)