Реалиялардың берілу тәсілдері

1. Транскрипция – аудару тілінен аударма тіліне фонетикалық форма жағынан механикалық түрде ауыстырылуы, яғни дыбыстар деңгейінде. Мысалы: Soviet, sputnik

2. Транслитерация – реалиялардың графем деңгейінде берілуі. Мысалы: Lincoln - Линкольн

3. Транскрипция амалы жарақсыз болған кезде аударма тіліне реалияларды беру амалы ретінде аударманы орынбасу, субституцияны қолданамыз. Реалияларды аударудың бірнеше түрлері бар: Неологизмдерді еңгізу (калька және жартылай калькап түрінде)

А) калька сөздің немесе айналымның сөзбе сөз аударма жолыю

Мысалы: victory day – жеңіс күні

Б) жартылай калька жаңа сөз және сөз тіркесі. Мысалы: desembrist - декабрист

В) шамамен аудару : 1. түрдің орын басу принципі (реалия бірліктерінің мазмұнын кең түрде беру)

Мысалы: Нарзан, Боржоми – минералды су, үйшік, коттедж- үй. 2. функционалды аналог (реалия - өлшемдердің берілуіне өте қолайлы)

Мысалы: Орыс тілінде ни копейки – ешқандай, ешқандай ақша жоқ, сто пудов - өте ауыр. 3. Суреттеу, түсіндіру ( түсінікті берудің басқа амалы қалмаған кезде тек ғана түсіндіріп қоямыз). Мысалы: two boys were playing flys a soft ball- Балалар доп ойнады

4. Контексттік аударма – контексттің мағынасын беру. Мысалы: How much are accomadations at health resorts?

Демалыс орнына жолдама қанша тұрады.

Транскрипция және функционалды аналог жолымен тарихи және ұлттық түрдегі реалия өлшем аудармасы. Мысалы: миля, фут, фунт, бушель.

Транскрипция және калька амалдарымен жасалатын русизмдер мен советизмдер аудармасы. Мысалы: vodka, ataman

Реалия – ақшалардың аудармасын транскрипция және функционалды аналог көмегімен береді. Мысалы: франк, доллар, фунт.

Практикалық тапсырма

1 жаттығу

Мына реалияларға сәйкес реалияларды табыңыз:

Ale

Whisky

To carry coals to Newcastle

What will Mrs. Grundy say?

Businessman

Tory

Labour

Sir

Skinheads

Franc

Lend-lease

Blues

Road Company

Flop

Traffic court

Kitchen- cabinet

Mp- Member of parliament

The White house

To make hay while the sun shines

The Gordian knot

An apple of discord/ a bone of contention

Red Army men

Official family

Squatter

Stars and Stripes

Canyon

2 Жаттығу

Мына терминдерді қазақ тіліне аударыңыз:

Arabesque, anode, cathode, quantity of formation, redundancy, feedback, frame, quantum, cyclotron, bionics, microfilm, supersonic, sedative, academic aptitude, duel personality, mental abilities, maintenance and operation instructions, customs duty, cash delivery, deflation, devaluation, loan capital, zero option.

§ 20. Фразеологиялық бірліктердің аудармасы

Фразеологиялық бірліктер немесе тұрақты сөз тіркестері ең басты ерекшелігі – олардың компоненттерінің мағынасын біріктіре отырып бір мағынаға ие болу. Сондықтан аудармашы оларды аударғанда компоненттерінің бөлек мағыналарына емес, жалпы сөз тіркестің біртекті мағынасына үлкен назар аудауы қажет. Тұрақты сөз тіркестері образды және образды емес болып екіге бөлінеді. Образды емес тұрақты сөз тіркестеріне мысал келтірелік: to make a sacrifice – құрбандық ету, to have a good sleep – ұйқыны жақсылап қандыру, to pay attention – назар аудару.

Ағылшын фразеологиясының өзіне тән стилистикалық және мағыналық қасиетін айта кеткен жөн. Мысалы: the hell of a time – қатты көңілді немесе зая кеткен уақыт деп аударылады.

Образды тұрақты сөз тіркестерін аудару тәсілдері:

1. Фразеологиялық баламалылық. Егер белгілі бір фразеологиялық бірлік түпнұсқа және аударма тілдерінде толығымен мағыналық және стилистикалық жағынан сәйкес келсе, оны фразеологиялық баламалылық тәсілімен аударамыз. Баламалар толық және толық емес болып екіге бөлінеді. Толық балама мысалы: to cast a glance – көз тастау, the bitter truth – ащы шындық, to play with a fire – отпен ойнау. Толық емес балама мысалы: to kill the goose that lays the golden eggs – алтын жұмыртқа туатын тауықты өлтіру, a bird may be known by its song – құс ұшқанымен көрінеді, to fish in triobled waters - лай суда балық аулау.

2. Фразеологиялық нұсқаны қолдану. Мұндай тұрақты сөз тіркестер мағынасы жағынан ұқсайтын тұрақты сөз тіркестеріне аударылады. Мысалы: to work one’s fingers to be bone – қол үзбей жұмыс жасау, to hit the bird in the eye – дәл табу.

3. Фразеологиялық бірліктерді немесе тұрақты сөз тіркестерін калькалау. Аударма тілінде баламасы немесе нұсқасы жоқ тұрақты сөз тіркестерін аударғанда аудармашы түпнұсқа мағынасын сақтап қалу мақсатында сөзбе-сөз аударады. Мысалы: liars must have good memories – өтірікшілерге жақсы есте сақтау қабілеті қажет, to keep a dog and bark oneself – ит ұстағанымен өзің абалайсың.

4. Бейнелеп аудару. Егер аудармашы тұрақты сөз тіркес мғынасынан ауытқып кетсе, ол сол тұрақты сөз тіркес мағынасын суреттепнемесе бейнелеп аудара алады. Мысалы: And it is from this that we shall arrive at some particulars regarding the Newcome family which will show us that they have a skeleton or two in their closets, as well as their neighbors – Бұл адамдардан біз Ньюкомов жанұясына тиесілі олардың көршілерінде сияқты жанұялық құпиялары бар екендігі туралы кейбір жаңалықтарды біле аламыз.

Практикалық тапсырма:

Төменде берілген фразеологиялық бірліктерді қазақ тіліне аударыңыз:

1. out of the blue

2. to spread like wildfire

3. to turn back the clock

4. Caeser’s wife is above suspicion

5. to leave much to be desired

6. to work one’s fingers to the bone

7. a hard nut to crack

8. by fair means or foul

9. to sleep like a log

10. a fly in the ointment

11. a mare’s nest

12. a rolling stone gathers no moth

13. never look a gift horse into the mouth

14. if you lose, don’t lose the lesson

15. to bite the hand that feeds you

16. to fall between two stools

17. a storm in a tea-cup

18. to come off with flying colours

19. a small fry

20. to win with a narrow margin

21. to kick the bucket

22. a snake in the grass

23. let sleeping dogs lie

24. a blind date

25. an apple of discord

26. a bed of roses

27. elbow room

28. to talk shop

29. to kick two birds with one stone

30. time and again.