
- •I тарау.Кіріспе
- •§ 1. Жазбаша аударма тәжірибесі.
- •§ 2. Мәтіннің мағыналық және тілдік құрамына бүтіндей жол табу коммуникативті жағдайлардың экстра-лингвистикалық факторлардың тізімі.
- •Bolashak
- •II тарау. Аударманың грамматикалық мәселері
- •§ 3. Сөйлемдерді талдау. Ағылшын, қазақ тілдеріндегі сөйлем түрлері
- •French Jazz Band Arrived in Almaty.
- •§ 4. Ырықсыз етісте жасалатын құрылымдар
- •§ 5. Инфинитивтен жасалатын құрылымдар мен комплекстер
- •2. Nominative with the infinitive айналымы немесе инфинитивтің екінші баяндауыш ретінде қолданылуы
- •4. Адьективті құрылымдардағы инфинитив
- •§ 6. Сөз таптарының орын басуы
- •§ 7. Сөйлем мүшелерінің алмасуы
- •§ 8. Күрделі толықтауыш – Complex Object, күрделі бастауыш – Complex Subject айналымдары
- •§ 9. Ағылшын есімшесінің аударылу жолдары
- •§ 10. Есімшелік айналымдардың аударылу жолдары. Пысықтауышы бар есімшелік айналымдардың аудармасы. Дербес есімше айналымының аудармасы.
- •§ 11. Герундий мен герундиялық айналымдардың аударылу жолдары
- •Infinite doing being done
- •§ 12. Сабақтас құрмалас сөйлемдер
- •§ 13. Модальді етістіктер және олардың баламалары. Модальді сөздер және тіркестер.
- •III тарау. Аударманың лексикалық мәселері
- •§ 14. Аударма кезіндегі лексикалық трансформациялар.Халықаралық сөздер
- •§ 15. Қабылдау, сезіну және ойлау іс - әрекетін білдіретін кейбір етістіктер.
- •§ 16. Үстеулік мағынаға ие етістіктер
- •§ 17. Сөз аудармасы
- •§ 18. Неологизмдердің аудармасы
- •§ 19. Реалиялардың аудармасы
- •Реалиялар және терминдер.
- •Реалиялардың берілу тәсілдері
- •2 Жаттығу
- •§ 20. Фразеологиялық бірліктердің аудармасы
- •Мазмұны
Реалиялардың берілу тәсілдері
Транскрипция – аудару тілінен аударма тіліне фонетикалық форма жағынан механикалық түрде ауыстырылуы, яғни дыбыстар деңгейінде. Мысалы: Soviet, sputnik
Транслитерация – реалиялардың графем деңгейінде берілуі. Мысалы: Lincoln - Линкольн
Транскрипция амалы жарақсыз болған кезде аударма тіліне реалияларды беру амалы ретінде аударманы орынбасу, субституцияны қолданамыз. Реалияларды аударудың бірнеше түрлері бар: Неологизмдерді еңгізу (калька және жартылай калькап түрінде)
А) калька сөздің немесе айналымның сөзбе сөз аударма жолыю
Мысалы: victory day – жеңіс күні
Б) жартылай калька жаңа сөз және сөз тіркесі. Мысалы: desembrist - декабрист
В) шамамен аудару : 1. түрдің орын басу принципі (реалия бірліктерінің мазмұнын кең түрде беру)
Мысалы: Нарзан, Боржоми – минералды су, үйшік, коттедж- үй. 2. функционалды аналог (реалия - өлшемдердің берілуіне өте қолайлы)
Мысалы: Орыс тілінде ни копейки – ешқандай, ешқандай ақша жоқ, сто пудов - өте ауыр. 3. Суреттеу, түсіндіру ( түсінікті берудің басқа амалы қалмаған кезде тек ғана түсіндіріп қоямыз). Мысалы: two boys were playing flys a soft ball- Балалар доп ойнады
Контексттік аударма – контексттің мағынасын беру. Мысалы: How much are accomadations at health resorts?
Демалыс орнына жолдама қанша тұрады.
Транскрипция және функционалды аналог жолымен тарихи және ұлттық түрдегі реалия өлшем аудармасы. Мысалы: миля, фут, фунт, бушель.
Транскрипция және калька амалдарымен жасалатын русизмдер мен советизмдер аудармасы. Мысалы: vodka, ataman
Реалия – ақшалардың аудармасын транскрипция және функционалды аналог көмегімен береді. Мысалы: франк, доллар, фунт.
Практикалық тапсырма
1 жаттығу
Мына реалияларға сәйкес реалияларды табыңыз:
Ale
Whisky
To carry coals to Newcastle
What will Mrs. Grundy say?
Businessman
Tory
Labour
Sir
Skinheads
Franc
Lend-lease
Blues
Road Company
Flop
Traffic court
Kitchen- cabinet
Mp- Member of parliament
The White house
To make hay while the sun shines
The Gordian knot
An apple of discord/ a bone of contention
Red Army men
Official family
Squatter
Stars and Stripes
Canyon
2 Жаттығу
Мына терминдерді қазақ тіліне аударыңыз:
Arabesque, anode, cathode, quantity of formation, redundancy, feedback, frame, quantum, cyclotron, bionics, microfilm, supersonic, sedative, academic aptitude, duel personality, mental abilities, maintenance and operation instructions, customs duty, cash delivery, deflation, devaluation, loan capital, zero option.
§ 20. Фразеологиялық бірліктердің аудармасы
Фразеологиялық бірліктер немесе тұрақты сөз тіркестері ең басты ерекшелігі – олардың компоненттерінің мағынасын біріктіре отырып бір мағынаға ие болу. Сондықтан аудармашы оларды аударғанда компоненттерінің бөлек мағыналарына емес, жалпы сөз тіркестің біртекті мағынасына үлкен назар аудауы қажет. Тұрақты сөз тіркестері образды және образды емес болып екіге бөлінеді. Образды емес тұрақты сөз тіркестеріне мысал келтірелік: to make a sacrifice – құрбандық ету, to have a good sleep – ұйқыны жақсылап қандыру, to pay attention – назар аудару.
Ағылшын фразеологиясының өзіне тән стилистикалық және мағыналық қасиетін айта кеткен жөн. Мысалы: the hell of a time – қатты көңілді немесе зая кеткен уақыт деп аударылады.
Образды тұрақты сөз тіркестерін аудару тәсілдері:
1. Фразеологиялық баламалылық. Егер белгілі бір фразеологиялық бірлік түпнұсқа және аударма тілдерінде толығымен мағыналық және стилистикалық жағынан сәйкес келсе, оны фразеологиялық баламалылық тәсілімен аударамыз. Баламалар толық және толық емес болып екіге бөлінеді. Толық балама мысалы: to cast a glance – көз тастау, the bitter truth – ащы шындық, to play with a fire – отпен ойнау. Толық емес балама мысалы: to kill the goose that lays the golden eggs – алтын жұмыртқа туатын тауықты өлтіру, a bird may be known by its song – құс ұшқанымен көрінеді, to fish in triobled waters - лай суда балық аулау.
2. Фразеологиялық нұсқаны қолдану. Мұндай тұрақты сөз тіркестер мағынасы жағынан ұқсайтын тұрақты сөз тіркестеріне аударылады. Мысалы: to work one’s fingers to be bone – қол үзбей жұмыс жасау, to hit the bird in the eye – дәл табу.
3. Фразеологиялық бірліктерді немесе тұрақты сөз тіркестерін калькалау. Аударма тілінде баламасы немесе нұсқасы жоқ тұрақты сөз тіркестерін аударғанда аудармашы түпнұсқа мағынасын сақтап қалу мақсатында сөзбе-сөз аударады. Мысалы: liars must have good memories – өтірікшілерге жақсы есте сақтау қабілеті қажет, to keep a dog and bark oneself – ит ұстағанымен өзің абалайсың.
4. Бейнелеп аудару. Егер аудармашы тұрақты сөз тіркес мғынасынан ауытқып кетсе, ол сол тұрақты сөз тіркес мағынасын суреттепнемесе бейнелеп аудара алады. Мысалы: And it is from this that we shall arrive at some particulars regarding the Newcome family which will show us that they have a skeleton or two in their closets, as well as their neighbors – Бұл адамдардан біз Ньюкомов жанұясына тиесілі олардың көршілерінде сияқты жанұялық құпиялары бар екендігі туралы кейбір жаңалықтарды біле аламыз.
Практикалық тапсырма:
Төменде берілген фразеологиялық бірліктерді қазақ тіліне аударыңыз:
out of the blue
to spread like wildfire
to turn back the clock
Caeser’s wife is above suspicion
to leave much to be desired
to work one’s fingers to the bone
a hard nut to crack
by fair means or foul
to sleep like a log
a fly in the ointment
a mare’s nest
a rolling stone gathers no moth
never look a gift horse into the mouth
if you lose, don’t lose the lesson
to bite the hand that feeds you
to fall between two stools
a storm in a tea-cup
to come off with flying colours
a small fry
to win with a narrow margin
to kick the bucket
a snake in the grass
let sleeping dogs lie
a blind date
an apple of discord
a bed of roses
elbow room
to talk shop
to kick two birds with one stone
time and again.