Літаратура

Андреев Ю.А. Движение реализма.— Л., 1978.

Аникст А.А., Мотылева Т.Л. Реализм // Литературный энциклопедический словарь / Под общ. ред. В.М. Кожевникова, П.А. Николаева.— М., 1987.

Борев Ю.Б. Художественные направления в искусстве ХХ века. Борьба реализма и мо­­дернизма.— М., 1986.

Борев Ю. Античный мифологический реализм: героический человек в мире гар­мо­нии и рока; Просветительский реализм: инициативный, авантюрный человек в быстро ме­ня­ю­щем­ся мире // Теория литературы. Том IV. Литературный процесс.— М., 2001.

Борев Ю., Овчаренко О. Глава VII. Эпоха реализма: человек страдает, несет по­те­ри, но вы­стоит // Теория литературы. Том IV. Литературный процесс.— М., 2001.

Волков И.Ф. Теория литературы.— М., 1995.

Гуляев Н.А. Литературные направления и методы в русской и зарубежной ли­те­ра­туре ХVІІ–ХІХ веков. Книга для учителя.— М., 1983.

Дмитриев В. Реализм и художественная условность.— М., 1974.

Днепров В. Проблемы реализма.— Л., 1961.

Зарубежная литература ХІХ века: Реализм: Хрестоматия историко-литературных ма­­те­риалов.— М., 1990.

Лявонава Е.А. Плыні і постаці: З гісторыі сусветнай літаратуры другой паловы ХІХ–ХХ стст.— Мн., 1998.

Мотылёва Т.Л. Достояние современного реализма.— М., 1973.

Николаев П.А. Реализм как творческий метод. Историко-теоретические очерки.— М., 1975.

Основы литературоведения / Под. ред. В.П. Мещерякова.— М., 2000.

Петров С.М. Реализм.— М., 1964.

Петров С.М. Критический реализм.— М., 1980.

Проблемы реализма в мировой литературе.— М., 1959.

Проблемы становления реализма в литературах Востока. Материалы дис­кус­сии.— М., 1964.

Проблемы типологии русского реализма.— М., 1969.

Рагойша В. Метад літаратурны // Рагойша В. Тэорыя літаратуры ў тэрмінах: Дапа­можнік.— Мн., 2001.

Реализм и его соотношения с другими творческими методами.— М., 1962.

Реализм как творческий метод.— М., 1975.

Реализм и художественные искания ХХ века.— М., 1969.

Руднев В.П. Словарь культуры ХХ века.— М., 1997.

Современные проблемы реализма и модернизм.— М., 1986.

Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Реализм // Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Новей­ший ли­­тературоведческий словарь-справочник для ученика и учителя.— Мозырь, 2003.

Сучков Б. Исторические судьбы реализма.— М., 1978.

Хализев В.Е. Теория литературы.— 2-е изд.— М., 2000.

7.5.2. Рэалізм у беларускай літаратуры

Рэалістычныя тэндэнцыі ў беларускай літаратуры ўпершыню да­лі аб сабе моцна знаць яшчэ ў пачатку XVI ст. у паэме М. Гусоў­ска­га «Пес­ня пра зубра». Затым яны ў той альбо іншай ступені вы­яў­ляліся ў па­ле­міч­най літаратуры канца XVI — пачатку XVII стст., беларускіх ін­тэр­ме­ды­ях, «Камедыі» К. Марашэўскага, бур­лес­к­­ных паэмах «Энеіда на­вы­ва­рат», «Тарас на Пар­на­се», «Два д’яб­лы». Парэформенная творчасць В. Ду­ніна-Марцінкевіча пазна­чана іс­­тотным развіццём і ўзмацненнем рэа­­лістычнага пачатку ў нашай лі­­таратуры.

Першым жа беларускім пісьменнікам, які практычна поў­на­сцю пе­рай­шоў на рэалістычныя пазіцыі ў мастацкім адлюстраванні рэ­­чаіснасці, стаў Ф. Багушэвіч. Творчасць яго, і гэта заканамерна, вы­значаецца моц­ным крытычным пафасам. Такім чынам, Ф. Багу­шэ­віч поўнасцю ішоў у на­гу са сваім часам. Мастацкія заваёвы Ф. Ба­гушэвіча ў плане рэа­ліс­тыч­на­га адлюстравання жыцця пэўным чы­нам працягнулі і замацавалі Я. Лу­чына і А. Гурыновіч.

У першыя тры дзесяцігоддзі ХХ ст. рэалізм атрымаў у бела­рус­кай лі­таратуры сваё далейшае развіццё. Заўважым, што ён цесна су­да­кра­на­ец­ца з рамантызмам і сімвалізмам (творчасць Цёткі, М. Баг­дановіча, Я. Ку­палы, М. Гарэцкага, З. Бядулі, М. Чарота, У. Жыл­кі, М. Зарэцкага і не­кат. інш. пісьменнікаў), а таксама з на­ту­ра­лістычнымі (творчасць Яд­ві­гі­на Ш., Ц. Гартнага і інш.) і дэ­ка­дэн­цка-мадэрнісцкімі (творчасць Я. Пу­шчы, Я. Скрыгана, Т. Кляш­тор­на­га, А. Бабарэкі, П. Шукайлы і інш.) па­ве­вамі ў нашай лі­таратуры. Некаторыя, найбольш характэрныя праявы та­кога ўзаемадзеяння, і асабліва паміж рэ­алізмам і неа­ра­ман­тызмам (ра­ман­тыкай), назіраюцца ў пасля­ваеннай бела­рускай лі­таратуры, аб чым свед­чыць творчасць У. Караткевіча, М. Страль­цо­ва і некат. інш. аўтараў.

Пераважная большасць беларускіх даваенных, пасляваенных і су­час­ных пісьменнікаў (за выключэннем заходнебеларускіх літара­та­раў, а так­сама пісьменнікаў, якія апынуліся ў эміграцыі) павінна бы­ла спа­вя­даць аж да канца 1980-х гг. прынцыпы г. зв. «сацы­я­ліс­тыч­нага рэалізму», пры­чым у самых што ні на ёсць яго кананічных фор­мах, у выніку чаго на­ша нацыянальная літаратура сыйшла са свай­го ў цэлым нармальнага шля­ху развіцця і ў выніку вельмі шмат згу­біла. Разам з тым найбольш та­ле­­­навітыя, аўтары, такія, на­прык­лад, як І. Мележ, А. Макаёнак, В. Быкаў, У. Ка­­раткевіч і некат. інш., усё-такі здолелі пэўным чынам узняцца над не­спры­яльным ча­сам і эпохай і далі на­ша­му народу і сусветнаму су­поль­ніцтву сап­раўды рэа­лістычныя, глы­бока праўдзівыя і вартыя ўвагі творы.