Літаратура

Драздова З.У. Майстэрства слова: Моўна-стылявыя асаблівасці «Палескай хронікі» Івана Мележа.— Мн., 1993.

Есин А.Б. Психологизм русской классической литературы.— М., 1988.

Есин А.Б. Психологизм // Введение в литературоведение. Литературное произ­ве­­де­ние: Основные понятия и термины / Под ред. Л.В. Чернец.— М., 2000.

Матрунёнак А.П. Псіхалагічны аналіз у сучасным беларускім рамане.— Мн., 1972.

Матрунёнак А.П. Псіхалагічны аналіз і станаўленне беларускага рамана.— Мн., 1975.

Матрунёнак А.П. Псіхалагічная проза: Традыцыі і час.— Мн., 1988.

Пяткевіч А.М. Псіхалагічны аналіз // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т.— Мн., 1987.— Т.  4.

Рагойша В. Псіхалагізм // Рагойша В. Тэорыя літаратуры ў тэрмінах: Дапа­можнік.— Мн., 2001.

Страхов И.В. Психологический анализ в литературном творчестве: В 2 ч.— Сара­тов, 1973.— Ч. 1–2.

Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Психологизм // Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Но­вей­ший литературоведческий словарь-справочник для ученика и учителя.— Мозырь, 2003.

Хализев В.Е. Теория литературы.— 2-е изд.— М., 2000.

3.2.4. Партрэт персанажа

Пад партрэтам персанажа падразумяваецца апісанне яго знеш­на­сці (рыс тва­ру, фігуры, позы, мімікі, асаблівасцей жэстыкуляцыі, адзен­ня і г. д.).

«Месца і роля партрэта ў творы, як і прыёмы яго стварэння, роз­няц­ца ў залежнасці ад роду, жанру літаратуры. Аўтар драмы, як пра­віла, аб­мя­жоўваецца ўказаннем на ўзрост персанажаў і агуль­ны­мі ха­рак­та­рыс­ты­камі ўласцівасцей паводзін, што даюцца ў рэ­мар­ках; усё астатняе ён вы­мушаны прадставіць клопатам акцёраў і рэ­жы­сёра. ... У вершаванай лі­рыцы важным з’яўляецца не столькі ўзнаў­ленне парт­рэтуемага твару ў кан­к­рэтнасці яго рыс, колькі паэ­тыч­на абагуленае ўражанне аўтара. ... Лі­рыка максімальна вы­ка­рыс­тоўвае прыём за­мены апісання знешнасці ўра­жаннем ад яе» ¹. У эпіч­ным родзе таксама ёсць свае нюансы парт­рэт­най характа­рыс­ты­кі. Самае ж галоўнае, што партрэт персанажа ў творах гэ­тага роду мож­на абмаляваць надзвычай шматпланава і ўсебакова.

Для «высокіх» жанраў, і ў першую чаргу для твораў народна-ге­­ра­іч­на­га эпасу, з’яўляюцца характэрнымі ідэалізуючыя парт­рэты, у якіх аб­ма­­лёўка знешнасці персанажаў надзвычай моцна працуе на вы­яўленне іх ду­хоўнай сутнасці. У такіх творах, як правіла, вельмі мно­га метафар, па­раў­нанняў, эпітэтаў, узятых з арсенала фальк­лор­най паэтыкі.

У гратэскавых партрэтах, уласцівых творам камедыйна-фар­са­вага ха­рактару, асноўная ўвага скіроўваецца на перадачу не ду­хоў­нага, а ма­тэ­рыяльна-цялеснага пачатку ў чалавеку.

Як зазначае В. Халізеў, «пры ўсёй іх супрацьлегласці ідэа­лі­зу­ю­чыя і гра­тэскавыя партрэты валодаюць агульнай уласцівасцю: у іх гі­пер­ба­ліч­на адлюстравана адна чалавечая якасць: у першым вы­пад­ку — цялесна-ду­хоўная дасканаласць, у другім — ма­тэрыяльна-ця­лесны пачатак у яго ма­гутнасці, кажучы сучаснай мо­вай — ві­таль­ная энергія» ¹.

Хоць гратэскавыя партрэты знаходзяць выкарыстанне і ў но­вай лі­та­ра­туры, у тым ліку і ў сучаснай, вытокі і асноўнае месца іх пры­мя­нення (як, дарэчы, і ідэалізуючых партрэтаў) — творы ранніх эта­паў і стадый у раз­віцці сусветнага прыгожага пісьменства. З ця­гам часу «ў літаратуры ста­лі пераважаць партрэты, што рас­кры­ва­юць склада­насць і шмат­пла­на­васць аблічча персанажаў. Тут жы­ва­пі­санне знеш­насці нярэдка спа­лу­ча­ец­ца з пранікненнем пісьменніка ў ду­шу героя і псіхалагічным ана­лі­зам» ². У такіх партрэтных ха­рак­та­рыстыках увага аўтара больш скан­цэн­троўваецца на тым, «што вы­ражаюць фігуры ці твары, якое ўра­жан­не яны пакідаюць, якія па­чуцці і думкі выклікаюць, чым на іх саміх як жы­вапісуемай да­на­сці» ³.

Партрэт персанажа падаецца, як правіла, у адным месцы ў тво­ры. Час­цей за ўсё ён малюецца тады, калі герой з’яўляецца ў першы раз. Та­кая падача партрэта называецца экспазіцыйнай. Выка­рыс­тоў­ва­ец­ца ў лі­та­ратуры і лейтматыўны прыём партрэтнай харак­та­рыс­ты­кі, пры якім на адну з рыс знешнасці персанажа, што пера­дае важ­ную ўнутраную якасць яго характару, неаднаразова звяртаецца ўва­га ў творы.

Літаратура

Галанов Б. Живопись словом. Портрет, пейзаж, вещь.— М., 1974.

Драздова З.І. Моўна-стылёвыя праблемы эпічнага жанра: Партрэт. Пейзаж.— Мн., 2001.

Наумова Н.Н. Искусство портрета в романе «Война и мир» // Толстой-художник / Ред. кол.: Благой Д.Д. и др.— М., 1961.

Портрет // Литературный энциклопедический словарь / Под общ. ред. В.М. Ко­жев­ни­кова, П.А. Николаева.— М., 1987.

Пяткевіч А.М. Партрэт // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т.— Мн., 1987.— Т.  4.

Рагойша В. Партрэт // Рагойша В. Тэорыя літаратуры ў тэрмінах: Дапаможнік.— Мн., 2001.

Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Портрет // Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Новейший ли­­те­ратуроведческий словарь-справочник для ученика и учителя.— Мозырь, 2003.

Федотов О.И. Основы теории литературы: В 2 ч.— Ч. 1: Литературное твор­че­с­тво и ли­те­ратурное произведение.— М., 2003.

Хализев В.Е. Теория литературы.— 2-е изд.— М., 2000.

Юркина Л.А. Портрет // Введение в литературоведение. Литературное произ­ве­де­ние: Основные понятия и термины / Под ред. Л.В. Чернец.— М., 2000.