Літаратура

Арапова Н.С. Герой // Русская словесность.— 1995.—№3.

Бахтин М.М. Эстетика словесного творчества.— М., 1979.

Бочаров С.Г. Характеры и обстоятельства // Теория литературы: Основные проб­ле­мы в историческом освещении. Образ. Метод. Характер.— М., 1962.— Кн. 1.

Гальцева Р.А., Роднянская И.Б. Антигерой // Литературный энциклопедический сло­варь / Под общ. ред. В.М. Кожевни­кова, П.А. Николаева.— М., 1987.

Гинзбург Л.Я. О литературном герое.— Л., 1979.

Гніламёдаў У.В. Літаратурны герой // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Бела­русі: У 5 т.— Мн., 1986.— Т.  3.

Мартьянова С.А. Образ человека в литературе: От типа к индивидуальности и лич­но­сти.— Владимир, 1997.

Персонаж // Литературный энциклопедический словарь / Под общ. ред. В.М. Ко­жев­ни­­кова, П.А. Николаева.— М., 1987.

Рагойша В. Вобраз літаратурны // Рагойша В. Тэорыя літаратуры ў тэрмінах: Дапа­можнік.— Мн., 2001.

Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Антигерой; Персонаж; Характер литературный // Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Новейший литературоведческий словарь-справочник для уче­ни­ка и учителя.— Мозырь, 2003.

Теория литературы: Учебное по­со­бие для студентов филологических факультетов выс­ших учебных заведений: В 2 т. / Под. ред. Н.Д. Тамарченко.— Т. 1: Тамарченко Н.Д., Тю­па В.И., Бройт­ман С.Н. Теория художественного дискурса. Теоретическая поэтика.— М., 2004.

Толчикова Л.И. Характеры и обстоятельства // Толчикова Л.И. Судьбы людские – судьбы народные.— Мн, 1990.

Федотов О.И. Основы теории литературы: В 2 ч.— Ч. 1: Литературное твор­че­с­тво и ли­те­ратурное произведение.— М., 2003.

Хализев В.Е. Теория литературы.— 2-е изд.— М., 2000.

Чернец Л.В. Персонаж // Введение в литературоведение. Литературное произве­дение: Основные понятия и термины / Под ред. Л.В. Чернец.— М., 2000.

Чернец Л.В. Персонажей система // Введение в литературоведение. Литературное про­из­­ведение: Основные понятия и термины / Под ред. Л.В. Чернец.— М., 2000.

Энциклопедия литературных героев. Русская литература второй половины ХІХ века / Под общ. ред. Е.А. Шкловского.— М., 1997.

3.2.2. Персанаж і аўтар

Адносіны аўтара да свайго героя могуць быць ці адчужанымі (у пе­ра­важнай большасці выпадкаў), ці мець прыкметы пэўнай унут­ранай род­наснасці. Аўтар (хоча ён таго ці не) заўсёды выражае праз мастацкую тка­ніну твора свае адносіны да персанажа: да яго па­зіцыі, светапогляду, каш­тоўнасных арыентацый і г. д. Нейтраль­ным аўтар, нават у сітуацыях, калі падкрэсліваецца непрадузятасць і аб’ек­тыўнасць абмалёўкі пер­са­на­жаў (асабліва гэта практыкавалі пісь­меннікі-натуралісты другой паловы ХІХ ст. — Э. Заля, Г. Фла­бэр, Г. дэ Мапасан і інш.), быць не можа.

Паміж пісьменнікам і яго персанажамі заўсёды існуе пэўная ды­стан­цыя, нават у творах аўтабіяграфічнага жанру, таму што пісь­мен­­нік асэн­соў­вае ўласны жыццёвы вопыт, як правіла, з пэўнай ча­са­вай адлегласці.

Персанажы знаходзяцца і дзейнічаюць у мастацкіх творах «па за­ко­нах жыцця» пад непасрэдным «наглядам» аўтара. Яны — аў­тар­скія ства­рэн­ні. Разам з тым некаторыя героі пры ўсёй цеснай су­вя­зі з творамі, дзе яны «нарадзіліся» (і адпаведна з аўтарам, што «вы­веў» іх на свет), здоль­ныя пакідаць гэтыя творы і пачынаць «жыць» самастойным жыццём, не­па­дуладным аўтарскай волі. Яны на­бы­ваюць статус свайго роду сім­ва­лаў пэўнага светасузірання, за­ста­ю­­чыся пры гэтым непаўторнымі як ін­ды­відуальнасці. Такімі ге­ро­ямі з’яўляюцца, напрыклад, Гамлет, Дон Кі­хот, Тарцюф, Фауст і не­кат. інш. для культуры сусветнай; Чацкі, Тац­ця­на Ларына, На­тал­ля Растова, Абломаў і інш. для культуры рускай; Паў­лін­ка, Пі­са­рэ­віч («Жартаўлівы Пісарэвіч» М. Гарэцкага), Саўка («Збян­тэ­жа­ны Саў­­ка» Л. Родзевіча) і некат. інш. для беларускай культуры.

Папулярнасць і высокі сацыяльны статус такога роду перса­на­жаў ча­сам падштурхоўваюць некаторых пісьменнікаў да ўнясення сва­ёй ўлас­най лепты ў грамадска-культурнае «жыццё» чужых сла­ву­тых лі­та­ра­тур­ных герояў. Ёсць такія факты і беларускай лі­та­ра­ту­ры. Так, у пачатку 1920-х гг. вядомы беларускі драматург Ф. Алях­но­віч узяўся «дапра­ца­ваць» быццам бы сюжэтна незавершаную «Паў­лінку» Я. Купалы і на­пі­саў аднаактоўку «Заручыны Паўлінкі», у якой даволі хутка на­ме­ціў шлях да шлюбу галоўнай ге­раі­ні з яе ка­ха­ным — Якімам Сарокам. Сам жа пяс­няр на гэта не ад­ва­жыў­ся, бо пай­шоў бы супраць жыццёвай праўды.

Знакамітыя літаратурныя персанажы могуць жыць са­мас­той­ным жыц­цём, незалежна ад іх стваральнікаў, не толькі ў літа­ра­тур­ных тэкстах (ма­юцца на ўвазе творы-наследаванні, дапрацоўкі, рэ­мі­ніс­цэнцыі і г. д.) і пуб­ліцыстыцы, але і ў творах іншых відаў мас­тац­тва: у музыцы, жы­ва­пі­се, скульптуры і г. д. У свеце існуе нават прак­­тыка ўзвядзення помнікаў лі­таратурным героям (напрыклад, Дон Кіхоту і Санча Пансе ў Мад­ры­дзе, купалаўскім русалкам і Сы­мо­ну-му­зы­ку ў Мінску, дзеду Талашу ў Пет­­ры­каве).