Літаратура

Абрамович Г.Л. Введение в литературоведение.— 7-е изд., испр. и доп.— М., 1979.

Бесклубенко С.Д. Природа искусства.— М., 1982.

Введение в литературоведение / Под. ред. Г.Н. Поспелова.— 2-е изд., доп.— М., 1983.

Волков И.Ф. Теория литературы.— М., 1995.

Волкова Е.В. Произведение искусства – предмет эсте­тического анализа.— М., 1976.

Гачев Г.Д. Жизнь художественного сознания. Очерки по истории образа.— М., 1972.

Горанов К. Художественный образ и его историческая жизнь.— М., 1970.

Гуляев Н.А. Теория литературы.— М., 1985.

Днепров В. Проблемы реализма.— Л., 1961.

Лазарук М.А., Ленсу А.Я. Уводзіны ў літаратуразнаўства.— 2-е выд., дапрац. і дап.— Мн., 1982.

Маймин Е.А. Искусство мыслит образами.— М., 1977.

Марксистско-ленинская эстетика.— М., 1983.

Основы литературоведения / Под. ред. В.П. Мещерякова.— М., 2000.

Поспелов Г.Н. Теория литературы.— М., 1978.

Рагойша В. Вобраз літаратурны; Вымысел мастацкі; Індывідуалізацыя ў літара­туры // Рагойша В. Тэорыя літаратуры ў тэрмінах: Дапаможнік.— Мн., 2001.

Скиба В.А., Чернец Л.В. Образ художественный // Вве­де­ние в литера­туро­ве­де­ние. Ли­те­ратурное произведение: Ос­новные понятия и термины / Под ред. Л.В. Чер­нец.— М., 2000.

Современный словарь-справочник по литературе.— М., 1999.

Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Образ; Тип литературный; Типическое, типичное; Услов­ность // Суслова Н.В., Усольцева Т.Н. Новейший литературоведческий словарь-спра­воч­ник для ученика и учителя.— Мозырь, 2003.

Теория литературы: Основные проблемы в историче­ском освещении. Образ, метод, характер.— М., 1962.— Кн. 1.

Тимофеев Л.И. Основы теории литературы.— 5-е изд.— М., 1976.

Федотов О.И. Основы теории литературы: В 2 ч.— Ч. 1: Литературное твор­че­с­тво и ли­те­ратурное произведение.— М., 2003.

Хализев В.Е. Теория литературы.— 2-е изд.— М., 2000.

Ханеня С.І. Амплітуда мастацкасці: Умоўнасць у беларускай прозе канца ХХ ст.— Гомель, 2001.

Храпченко М.Б. Горизонты художественного образа.— М., 1982.

Эпштейн М.Н. Образ художественный // Литературный энциклопедиче­ский сло­варь / Под общ. ред. В.М. Кожевникова, П.А. Нико­лаева.— М., 1987.

4. Віды мастацтва. Некаторыя асаблівасці класіфікацыі і сістэматызацыі відаў мастацтва

Відаў мастацтва (альбо асобных, прыватных мастацтваў) шмат. Гэта абу­моўлена не толькі разнастайнасцю сродкаў і прыё­маў ства­рэння і па­бу­довы мастацкага вобраза, але і эстэтычнай шмат­гран­насцю свету, а так­сама разнастайнасцю эстэтычных за­пат­ра­ба­ван­няў чалавека.

Гегель вылучыў у свой час і ахарактарызаваў пяць г. зв. «вя­лі­кіх» мас­тацтваў. Да іх вучоны аднёс архітэктуру, скульптуру, жывапіс, му­зы­ку і паэ­зію (літаратуру). Сучасная эстэтычная і мастацтвазнаўчая думка, не дзелячы мас­­тацтвы на «вялікія» і «малыя», вы­лучае ў агульным мас­тац­кім ра­дзе ка­ля паўтара дзесятка асобных, прыватных відаў мастацтва. Най­­больш вя­домыя і распаўсюджаныя сярод іх — літаратура, архі­тэк­тура, дэ­ка­ра­тыў­на-прыкладное мастацтва, скульптура, жыва­піс, гра­фіка, му­зыка, ха­рэа­графія, тэатр, кіно.

Такая шматстайная галерэя асобных відаў мастацтва, якія, зра­зу­ме­ла, знаходзяцца паміж сабой ў цесных узаемасувязях і ўзае­ма­да­чы­нен­нях, патрабуе пэўнай структурна-функцыянальнай упарадкаванасці ўнут­­­ры агульнага мас­тацкага раду.

Найбольш распаўсюджанае размежаванне відаў мастацтва ад­бы­ва­ец­ца на аснове простых, элементарных, а менавіта знешне-фар­маль­ных прык­мет твораў. Яшчэ Арыстоцель адзначаў, што віды мас­тацтва адроз­ні­ваюцца паміж сабой сродкамі пераймання (ад­люст­равання) жыцця. Прык­ладна гэтак жа на дадзеную праблему гля­дзелі Лесінг і Гегель. Боль­шасць сучасных мастацтва­знаўцаў лі­чыць, што межы паміж відамі мастацтва вызначаюцца формамі, спо­сабамі мастацкага выражэння (у слове, у бачных выявах, у гуках і г. д.). Такім чынам, за аснову бярэцца свой, уласны, асаблівы і спе­цы­фічны для кожнага з відаў мастацтва ма­тэ­рыяльны носьбіт воб­раз­насці.

Побач з прыведзенай існуе і іншая, г. зв. «катэгарыяльная» трак­тоў­ка відаў мастацтва. Яна ідзе ад эпохі рамантызму ¹. У гэтай трак­тоўцы не на­даецца асаблівай увагі носьбітам вобразнасці, а на пер­шы план вы­хо­дзяць такія агульнабыційныя і агульнамастацкія ка­тэгорыі, як паэ­тыч­насць, музычнасць, жывапіснасць.

Наогул жа, з улікам і першай, і другой канцэпцый, а таксама на ас­но­ве некат. інш. адзнак і прыкмет, вылучаюць мастацтвы выяў­лен­чыя і экс­прэсіўныя; прасторавыя і часавыя, а на аснове зліцця і сін­тэзу прас­то­ра­вых і часавых характарыстык — прасторава-ча­са­выя; слыхавыя і зро­ка­выя; выканаўчыя і невыканаўчыя; простыя (альбо аднасастаўныя) і сін­тэтычныя (альбо шматсастаўныя); ві­до­вішч­­ныя (ігравыя); прык­лад­ныя (працоўныя) і г. д.

Як бачна, зыходных момантаў, на якіх грунтуецца класіфі­ка­­цый­нае азна­чэнне відаў мастацтва, шмат. Адпаведна і шмат са­міх схем-кла­сі­фі­ка­цый. Толькі ў айчыннай навуцы іх ка­ля дзе­сят­ка. Для прыкладу пры­вя­дзём дзве: так бы мовіць, «уні­вер­­саль­ную» кла­сі­фі­ка­цыю мастацтваў з пад­­ручніка «Марк­сис­т­ско-ленинская эстетика.— М., 1983»; кла­сі­фі­ка­цыю адна­сас­таў­ных мас­тацтваў Г. Паспелава, прыведзеную ў яго кнізе «Ис­­­кус­ство и эсте­тика.— М., 1984».

Схема-класіфікацыя відаў мастацтва

з падручніка «Марксистско-ленинская эстетика»

Прыкладныя (працоўныя) мастацтвы	Архітэктура Дэкаратыўна- прыкладное мастацтва	Прасторавыя мастацтвы
Выяўленчыя мастацтвы	Скульптура Жывапіс Графіка Мастацкая фатаграфія
Мастацтва слова Мастацтва гука	Літаратура Музыка	Часавыя мастацтвы
Відовішчныя («ігравыя») мастацтвы	Харэаграфія Кіно Тэлебачанне Эстрада Цырк	Прасторава-часа­выя мастацтвы

Схема-класіфікацыя аднасастаўных мастацтваў Г. Паспелава

Мастацтвы	Выяўленчыя	Экспрэсіўныя
Часавыя	Эпічная славеснасць	Лірычная славес­насць Музыка
Прасторава-часавыя	Пантаміма	Танец
Прасторавыя	Жывапіс Скульптура	Архітэктура

Унутры відаў мастацтва (практычна ў кожным з іх) існуе свая пэў­ная, часам даволі шматступянёвая і складаная, дыферэнцыяцыя.