1. Прадмет і задачы гісторыі дяржавы і права Беларусі.

Гісторыя і П Бел. вывуч. працесы узнекнення і развіцця Дярж і П на тэр. Бел. у іх цеснай узаемасувязи на розн. этапах жыццядейнасці нашага народа. Яны узаемасвязаны і з умовами матэрыял. жыцця грамацтва. Прадметам гісторыка –прававой навукі зъяуляласяся вывучэнне вядучай роли экан. адносін ва узнікнени і развіці Дярж і П. Нельга адмауляць значэнне Х развіцця ГДіП войнау і рэвалюцый, нацыян-х пачуццяуу, якія не абапіраліся не пасрэдна на матэр. фактар. Перыядызацыяя ГДіПБ грунтуецца на перыяда развіцця вытворчасныхх адносін. асноуным грамад.-эканам. фрмац-м Адпавядаюць і пэуныя тыпы Д і П. у чыстым выглядзе нельга выделіць не рабаулад., не феад, не буржуаз. лад. Эк.-ка любога грам-ва шматукладная, але м. выделіць галоуную ф-му грам-х адносін, тоеж м. сказ. і аб ДіП . як гістар навука ГД і П – частка гіс-і чалавецтва, але яна зъяуляе-а і юр-чнай навукай- адной з фундаме-най прав-вых дысцыплин. Яна вывучае пал-ныя і прававыя інст-ты з моманту іх зъяулення і да цяпер-га часу, выв-чае П, якое дейнічала у мінулым і зараз, прававых галін і інст-тау, якія пастаянна разв-ца. ГДіП занімаецца канкрэтными ДіП сістэмами. галоунай зад.ачы ДіП. – вывучэнне гістарычнага ходу падзей у іх храналагічнай паслядоунасці, выяулення асноуных заканам-цяу струк-ры і дейнасці органау дярж.улады і праваадносін грамадзян, вызнач-не прав-ва станов-шча класау, выяуленне і вывучэннене крыніц П, даследванне развіця асноуных галін П. Вывуч-не ГД і П сваёй краіны неаб-на бел-му народу і Х таго, каб умацаваць уласную нацыянальную годнасць, вызначыць сваё месца сярод народа света.

2. Узнікненне і развіцце навукі гісторыі дзяржавы і права Беларусі.

Грунтоўнае і сістэматычнае вывучэнне гісторыі дзяржа-вы і права Беларусі пачынаецца з 80-х гг. XVIII ст., калі было надрукавана навуковае даследаванне ўраджэнца бе-ларускага Падляшша' Тэадора Астроўскага «Грамадзянскае права або канкрэтна польскага народа са статутаў і зако-наў каронных і літоўскіх сабраныя: рэзалюцыямі пастаян-най рады растлумачаны: прымножана і дапоўнена нормамі з кананічнага, магдэбургскага і холмскага права: і размеш-чаны ў парадку рымскага права». У ім утрымліваліся каштоўныя звесткі пра права Вялікага княства Літоўскага (ВКЛ), асабліва пра многія звычаі і судовую практыку. Прааналізавана агульная сістэма права Вялікага княства Літоўскага: гра-мадзянскае і крымінальнае права, судовы парадак, гра-мадзянскі і крымінальны працэс, асаблівасці разгляду іскаў, заснаваных на вэксалях, выкананне судовых паста-ноў, розныя судовыя выдаткі і выплаты. У дадатку дадзены прыклады розных юрыдычных актаў.

Актыўна развіваюцца гісторыка-прававыя даследаванні феадальнай Беларусі ў XIX ст. У гэты перыяд выдзяляюцца тры асноўныя напрамкі ў даследаванні гісторыі дзяржавы і права Беларусі, якія ўмоўна называюць польскім, расійскім і патрыятычным.

Першы разглядаў права Беларусі як частку права Польш-чы. 3 гэтых пазіцый напісана кніга прафесара Крэмянецка-га ліцэя Тадэуша Чацкага «Пра літоўскае і польскае права, яго дух, крыніцы, сувязі і пра змест першага Статута, вы-дадзенага для Літвы ў 1529 годзе» (1800—1801). Другі кірунак пачаў выразна афармляцца ў 60—70-я гады XIX ст. Большасць расійскіх гісторыкаў, выступаючы са славянафільскіх пазіцый, вывучалі гісторыю дзяржавы і права Беларусі ў цесным кантэксце з агульнарасійскай гі

1 Падляшша — назва зямель у басейне сярэдняга цячэння Заходняга Буга. У складзе Бельскай і Берасцейскай зямель, а затым Падляшскага ваяводства ўваходзіла ў Вялікае княства Літоўскае. сторыяй. Яны крытыкавалі рэакцыйную сутнасць поглядаў польскіх гісторыкаў, якія лічылі права Беларусі, Украіны і Літвы польскім правам. Разам з тым яны адносілі права ВКЛ да агульнарускага права, падтрымлівалі расійскае самадзяржаўе, лічылі яго выразнікам інтарэсаў і абаронцам беларускага і ўкраінскага народаў. Напрыклад, даследаваліся структура і кампетэнцыя цэнтральных і мясцовых органаў улады, сістэма магдэбург-скага права, судовы лад і судаводства, прававое становішча розных груп насельніцтва. Імі была звернута ўвага на не-абходнасць вывучэння гістарычнага развіцця норм крымі-нальнага, грамадзянскага і працэсуальнага права.

XVIII стст. і з іх дапамогаю паказалі гістарычную неабгрун-таванасць польскай шавіністычнай гістарыяграфіі. Выдат-ныя гісторыкі ўнеслі значны ўклад у даследаванне гісторыі дзяржавы і права Беларусі, станаўленне беларускага гіста-рычнага самапазнання і нацыянальнага самавызначэння.

Іх традыцыі былі працягнуты такімі гісторыкамі канца XIX — пачатку XX ст., як М. Доўнар-Запольскі, В. Лас-тоўскі, якія адмоўна ацэньвалі вынікі далучэння Беларусі да Расійскай імперыі ў канцы XVIII ст. Яны, па словах сучаснага гісторыка права Я. Юхо, увогуле не імкнуліся«ўпісацца» ў імперскую канцэпцыю расійскай гісторыі, а глядзелі ў мінулае з пазіцый беларусаў. В. Ластоўскі ў 1910 г. падрыхтаваў на беларускай мове першы падручнік для су-айчыннікаў пад назваю «Кароткая гісторыя Беларусі».

Савецкая гістарыяграфія ўспрыняла ў асноўным славяна-фільскую канцэпцыю расійскай імперскай гістарыяграфіі і некалькі «мадэрнізавала» яе, спалучыўшы з класавай марк-сісцка-ленінска-сталінскай метадалогіяй і фразеалогіяй.

Але і ў савецкі перыяд магчыма выдзеліць некаторыя цікавыя даследаванні па гісторыі дзяржавы і права Беларусі, якія не страцілі і на сённяшні дзень навуковай вагі.

Новы ўсплёск у развіцці гісторыка-прававых даследа-ванняў Беларусі адбыўся пасля абвяшчэння суверэнітэту Рэспублікі Беларусь. У 90-я гг. XX ст. і ў пачатку XXI ст. з'яўляюцца буйныя даследаванні ў галіне дзяржавы і права феадальнай Беларусі — Т. Доўнар, Г. Дзербінай, Я. Юхо', дзяржавы і права савецкай Беларусі — В. Круталевіча, А. Вішнеўскага, М. Касцюка, I. Марціновіч2 і інш.