Жұмыстың орындалуы

1. Мензуркадағы сүзілген суды 30⁰ С дейін қыздырыңыздар.

2. Дайындалған қаныққан тұздың ерітіндісін таза мензуркаға мақта фильтрі арқылы құйыңыздар.

3. Мензурканы қақпақпен жабыңыздар.

4. Бөлме температурасына дейін ерітінді суығанша күте тұрыңыздар және мензурканы ашыңыздар.

5. Кристаллдану басталғанша күте тұрыңыздар.

Ерітіндіден кристалдардың өсуін бақылау

ФЗ.10-11 02.6

Нәтижелер

1. Тәжірибелердің орындалу әр кезеніңде шыны түтікшелеріндегі ерітінді түрін дәптерге суреттеңіздер.

2. Ерітіндіге тасталған кристаллдармен уақыт өте не болады?

3. Өсу жылдамдығы мен олардың пішініне назар аударыңыздар. Уақыт өте олар қалай өзгереді?

Ерітіндіден кристалдардың өсуін бақылау

ФЗ.10-11. 02.6

Мұғалімдер үшін әдістемелік ұсыныстар Ерітіндіден кристаллдардың өсуін бақылау

Аса қаныққан ерітіндіден кристалладрды өсіру екі жай әдісі бар: қаныққан ерітінділерді салқындату жолы және буландыру. Екі әдістін қайсысы болса да бірінші кезенде қаныққан ерітінді дайындайтын болады. Мектептің физика кабинетінің жағдайында ең қолайлы әдіс алюмакалиев квасцтан кристалл өсіру.

Әр заттың еруі температураға тәуелді. Температура көтерілгенде еру үлкейеді ал төмендегенде азаяды.

Қаныққан 40⁰ С 20⁰ С дейін суығанда онда 100 г суға 15 г квасцтың артық саны табылады. Кристаллданудың орталығы болмаған жағдайда бұл зат ерітіндіде қалады, ерітінді аса қаныққан болады.

Кристаллданудың орталығы пайда болғаннан заттардың артықшылығы ерітіндіден бөлініп және берілген температурада ерітіндіде қалатын зат саны белгілі температурадағы еру коэффициентіне сәйкес келеді. Заттың артықшылығы ерітіндіден кристалл түрінде бөлінеді, олардың саны көп болатын себебі кристаллдану орталығы ерітіндіде көп болғандықтан. Кристаллданудың орталығы болып, ерітінді ыдысының қабырғаларындағы кірлер, шандар, квасцтың ұсақ кристаллдары қызмет етеді. Бір тәулік бойы кристаллдарға өсуге мүмкіндік берсе олар арасында таза, жетілген экземплярлар табуға болады. Ірі кристаллдарды өсіру үшін оларды шүрпі қызметін атқарады.

Есептеулер

1. Тәжірибелердің орындалу әр кезеніңде шыны түтікшелеріндегі ерітінді түрін дәптерге суреттеңіздер

1 сур. 2сур. 3 сур.

Ерітіндіден кристалдардың өсуін бақылау

ФЗ.10-11 02.6

2. Ерітіндіге тасталған кристаллдармен уақыт өте не болады?

Тастаған кристаллдар орталықтар болады, олардың жан-жағында жаңа кристаллдардың жаңа бастауы пайда болады.

3. Өсу жылдамдығы мен олардың пішініне назар аударыңыздар. Уақыт өте олар қалай өзгереді?

Кристаллдың мөлшері үлкен еместігі кішкене және қаныққан градиенттері, кристалл әдетте жалпақ қырлы болады. Кристаллдардың өсуімен қаныққан градиенттер қыр бойымен өседі және кристалл бүкіл алан бойынша өседі.

Ескертпе

Алынған нәтижелерден келесі қорытынды жасауға болады, кристалл атомдары дұрыс геометриялық пішінге ие, және олар бір кристаллға өскенде ол да дұрыс пішінге сәл ғана ауытқумен кездеседі.

Белгілер үшін

Электрлік кедергіні омметрмен өлшеу

ФЗ.10-11. 03.1

Деңгей: негіздік ( 10 сынып)

Оқу үшін тақырып: электр кедергі, омметр

Мақсаты: мультиметр көмегімен әр түрлі физикалық мөлшерлерді өлшеу дағдыларына үйрену.

.Қолданылған ұғымдар: электр кедергі, мультиметр

Жабдықтар:

№	Атауы	коды	Мөлшері
1	Жұмыс егістігі	06033.00	1
2	Резистор 47 Ом	39104.62	1
3	Резистор 100 Ом -	39104.63	1
4	Резистор 470 Ом-	39104.15	1
5	Резистор 1 кОм-	39104.19	1
6	Резистор 10 кОм-	39104.30	1
7	Санды мультиметр		1

санды мультиметрге қысқаша сипаттама

1. 1 сур. көрсетілгендей (1) санды мультиметр, ауыспалы және тұрақты тоқ пен кернеуді өлшеуге арналған, омметр ретінде жұмыс істей алады.

Дисплейде (2) санды түрде өлшеу мөлшері туралы ақпарат беріледі. Тәртіптерді ауыстырып қосқыш (3) мультиметрдің қолдануын милиамперметр тәртібінде, микроамперметр ( ауыспалы және тұрақыт тоқта), вольтметр және омметр мүмкіндік береді.

Қондырғының тәртіпті ауыстырып қосу бет панеліндегі МОDЕ (4) баспа арқылы болады, үндемеу бойынша АС тәртібі ауыспалы тоқ және кернеу жұмысы үшін).

Нақты мағынаны бекітуі дисплейдағы жарқырап шыққан бет панеліндегі HOLD (5) баспа арықылы болады.

2. Қондырғы көмегімен өлшеуге болатын шекті мағыналар:

• АС және DС тәртібіндегі 200 мА дейін

• АС және DС тәртібіндегі 600 В дейін

• 1 Мом резистор номиналдардың кедергілерін анықтау үшін және мультиметрге бірнеше секунд тұрақтандыруға қажет.

3. санды мультиметр бұл физикалық шамалардың нақты санды кең диапазонды өлшеуіш, өткізу және кедергі өлшеуге де қолданылады. Мультиметр екі ААА батарейкадан қоректенеді.

Тәжірибелі қондырғыны құрастыру

Жұмыс егістігінде резисторларды орнатқанда, олар екі өткізу сектордың арасына сиып, бірақ бір-бірімен қосылмау керек.

Тәжірибені өткізу тәртібі

Мультиметрдің бет панелін мұқият оқыныздар. Функционалдық арнауымен өлшеу шегімен және электр тізбенің әр түрлі элементтерін қосу мүмкіндігімен танысу. Мультиметрдің функцияларды ауыстырып қосуды «кедергіні өлшеуіш» күйіне қойыныздар. Зерттелетін резисторлардың кедергі өлшеуіне кірісіңіздер. Ол үшін ең кіші өлшеу мүмкіндігін тандаңыздар және біртіндеп оны үлкейтіңіздер, таблода бірліктің орнына кедергі өлшеу нәтижесі болып табылатын нәтижелер сандар болады.

Электрлік кедергіні омметрмен өлшеу

ФЗ.10-11 03.1

Нәтижелерді өндеу

өлшеу нәтижелерін кестеге жазыңыздар. Өлшенген кедергі мағыналарын номиналдылар мен салыстырыңыздар. Құралдың әр түрлі шектерінде олардың өлшемдерінің дәлдігін бағалаңыздар.

Кедергінің өлшенген мағынасы	Кедергінің номиналды мағынасы	Кедергінің өлшенген қателігі

1 сур. жұмыс егістігі, кедергі және мультиметр

Сұрақтарға жауап беріңіздер:

1. Өткізгіштің электр кедергісі неден тәуелді?

2. Металлды өткізгіштің негізгі қасиеттерін атаңыздар?

3. Температурадан өткізгіштің кедергісі қалай тәуелді?

Шамдар қосу сәтінде неге жанып кетеді?

ЭДС және тоқ қайнарының ішкі кедергілерін өлшеу

ФЗ.10-11. 03.2

Деңгей: негіздік ( 10 сынып)

Оқу үшін тақырып: ЭДС, қорек көзінің ішкі электр кедергісі

Мақсаты: ЭДС көзін және оның ішкі кедергісін өлшеу дағдыларына үйрену.

.Қолданылған ұғымдар: электр кедергі, электрқозғалыс күші, мультиметр

Жабдықтар:

№	Атауы	коды	Мөлшері
1	Жұмыс егістігі	06033.00	1
2	Кілт	39139.00	1
3	Қосатын секция	39120.00	1
4	Қосатын сымдар	07313.01	1
5	Шам ұстағышы	17049.00	1
6	Резистор 100 Ом – 39104.63	39104.63	1
7	Санды мультиметр		2
8	Батарей ұстағышы	39115.01
9	Қорек көзі	13505.93

санды мультиметрге қысқаша сипаттама

2. 1 сур. көрсетілгендей (1) санды мультиметр, ауыспалы және тұрақты тоқ пен кернеуді өлшеуге арналған, омметр ретінде жұмыс істей алады.

Дисплейде (2) санды түрде өлшеу мөлшері туралы ақпарат беріледі. Тәртіптерді ауыстырып қосқыш (3) мультиметрдің қолдануын милиамперметр тәртібінде, микроамперметр ( ауыспалы және тұрақыт тоқта), вольтметр және омметр мүмкіндік береді.

Қондырғының тәртіпті ауыстырып қосу бет панеліндегі МОDЕ (4) баспа арқылы болады, үндемеу бойынша АС тәртібі ауыспалы тоқ және кернеу жұмысы үшін).

Нақты мағынаны бекітуі дисплейдағы жарқырап шыққан бет панеліндегі HOLD (5) баспа арықылы болады.

2. Қондырғы көмегімен өлшеуге болатын шекті мағыналар:

• АС және DС тәртібіндегі 200 мА дейін

• АС және DС тәртібіндегі 600 В дейін

• 1 Мом резистор номиналдардың кедергілерін анықтау үшін

• және мультиметрге бірнеше секунд тұрақтандыруға қажет.

3. санды мультиметр бұл физикалық шамалардың нақты

санды кең диапазонды өлшеуіш, диодтардың

өткізу және кедергі өлшеуге де қолданылады.

. .

ЭДС және тоқ қайнарының ішкі кедергілерін өлшеу

ФЗ.10-11 03.2

Тәжірибелі қондырғыны құрастыру

Резистор (потенциометр) қыздыру шамы, кілт және амперметр көмегімен өткізетін секторларды қосыңыздар. Сосын резисторға параллельді вольтметрді қосыңыздар. соңғы кезекте қорек көзін қосыңыздар. Бұл жүйеде потенциометр тізбедегі тоқ күшін және кернеуді реттейтін мүмкіндігі бар құрал (1 сур.).

Тізбені жинағанда қыздыру шамын 100 Ом резисторға

Айырбастау мүмкіндігін қарастырыңыздар.

ЕСКЕРТПЕ

Құралын көпшекті тілді аналогты өлшеуіш

Құралына айырбастауға болады 07028.01 (2 сур.).

Тәжірибені өткізу тәртібі

3 сур. көрсетілгендей тізбені жүйе бойынша жинаңыздар. Кілтті

тұйықтап және ажыратып, шам жанып сөнетіне көз жеткізіңіздер.

2 сур. Нәтижелер үшін кестені дайындаңыздар. Потенциометр

тұтқасының әр түрлі күйіндегі потенциометрдегі кернеу және тоқ күшінің мағынасын өлшеңіздер. Осы кернеу мағыналарын салыстырыңыздар. Кестеге барлық өлшенген мағыналарды жазыңыздар.

3 сур.

№№	Жүктемедегі кернеу	Тізбедегі тоқ күші	Жүктеменің кедергісі	Көздің ішкі кедергісі	ЭДС көзі
п/п

Қыздыру шамын 100 Ом резистерге айырбастаңыздар. Дәл осындай өлшеулер жасаңыздар және алынған нәтижелерді кестеге жазыңыздар.

ЭДС және тоқ қайнарының ішкі кедергілерін өлшеу

ФЗ.10-11. 03.2

Толық тізбе үшін Ом заңы

қайда ε – ЭДС қоре көзі; І - тізбедегі тоқ күші; R- жүктеменің кедергісі; r - қорек көзінің ішкі кедергісі; U - жүктемедегі кернеу.

Жүктеменің әр түрлі кедергісі үшін келтірілген екі өлшем араластырамыз.

ЭДС көзі-сипаттама, жүктеменің мөлшерінен тәуелді емес, мына формуланы аламыз Осы формуладан білмейтіңімізді шығарамыз - қорек көзінің ішкі кедергісі

Нәтижелерді өндеу

Тоқ күші және кернеуді өлшеу нәтижелері бойынша көздің ішкі кедергісі мен жүктеменің кедергісін есептеңіздер, алынған нәтижелерді кестеге жазыңыздар. Қорек көзінің ЭДС есептеңіздер. ЭДМ және қорек көзінің ішкі кедергісін - өлшенетін мөлшерлер үшін орта мағыналарды есептеңіздер.

Жұмысқа сұрақтар

1. Тоқ көзінің ішкі кедергісін өлшеу қателіктерін бағалаңыздар.

2. Тоқ көзінің ішкі кедергісін және ЭДС өлшеудің тағы бір нұсқасын ұсыныңыздар.

ЭДС және тоқ қайнарының ішкі кедергілерін өлшеу

ФЗ.10-11 03.2

Белгілер үшін

Қылсым қызу температурасын өлшеу

ФЗ.10-11. 03.3

Деңгей: профильді ( 10 сынып)

Оқу үшін тақырып: Электрлік кедергі, температурадан электрлік кедергінің тәуелдігі

Мақсаты: вольметр және амперметр көрсеткіштері бойынша шамның қылсым қызу температурасын бағалауға дағдыларын қалыптастыру, температурадан қылсым қызу кедергісі тәуелді екеніне көз жеткізу.

.Қолданылған ұғымдар: электр кедергі, қалыпты тоқ тізбегінің вольтампердік сипаттамасы

Жабдықтар:

№	Атауы	коды	Мөлшері
1	Жұмыс егістігі	06033.00	1
3	Кілт	39139.00	1
4	Қосатын сымдар	07313.01	1
5	Шам ұстағышы	17049.00	1
6	Резистор 100 кОм	39104.30	1
7	Санды мультиметр	07127.00	1
8	Қорек көзі	13505.93	1
9	Қызу шамы	06154.03	1

санды мультиметрге қысқаша сипаттама

1.1 сур. көрсетілгендей (1) санды мультиметр, ауыспалы және тұрақты тоқ пен кернеуді өлшеуге арналған, омметр ретінде жұмыс істей алады.

Дисплейде (2) санды түрде өлшеу мөлшері туралы ақпарат беріледі. Тәртіптерді ауыстырып қосқыш (3) мультиметрдің қолдануын милиамперметр тәртібінде, микроамперметр ( ауыспалы және тұрақыт тоқта), вольтметр және омметр мүмкіндік береді.

Қондырғының тәртіпті ауыстырып қосу бет панеліндегі МОDЕ (4) баспа арқылы болады, үндемеу бойынша АС тәртібі ауыспалы тоқ және кернеу жұмысы үшін).

Нақты мағынаны бекітуі дисплейдағы жарқырап шыққан бет панеліндегі HOLD (5) баспа арықылы болады.

2. Қондырғы көмегімен өлшеуге болатын шекті мағыналар:

• АС және DС тәртібіндегі 200 мА дейін

• АС және DС тәртібіндегі 600 В дейін

• 1 Мом резистор номиналдардың кедергілерін анықтау үшін және мультиметрге бірнеше секунд тұрақтандыруға қажет.

3. санды мультиметр бұл физикалық шамалардың нақты санды кең диапазонды өлшеуіш, диодтардың өткізу және кедергі өлшеуге де қолданылады.

Қылсым қызу температурасын өлшеу

ФЗ.10-11 03.3

1 сур. жұмыс егістігі, кедергі және мультиметр