9 Сынып

Казакстан биринши дуниежузилик согыс жылдарында.

Себеби:

1914 жылы жазда Сараево каласында серб ултшылдарынын Австрия-Венгрия империясы тагынын мурагери эрцгерцог Франц Фердинандты олтиру болды.

1914 жылы 28 шилдеде Австрия-Вегрия Сербияга согыс жариялады.

1914 жылы 30 шилдеде 2 Николай патша жалпыга бирдей мобилизация жониндеги Жарлыкка кол койды. Германия Автрия-Вегриянын одактасы ретинде Ресейге карсы 1 тамызда согыс жариялады.

Антанта курамында : Ресей, Англия, Франция.

Уштик Одак : Германия, Автрия-Венгрия, Италия.

1917 жылы сауирде согыска араласып, дуние жузине АКШ империализми устемдигин орнатуга киристи.

Согыска катысушы елдердин максаты:

Германия: 1. Франция мен Ресейди, Улыбританияны талкандау.

2. Ресейден Балтык жагалауы жане поляк жерлерин тартып алу.

3. Африкадагы француз отарларына иелик ету.

4. Таяу Шыгыска орныгу.

Улыбритания : 1. Басты карсыласы Германияга куйрете соккы беру.

2. Империялык отарлык жуйени сактап калу.

Австрия-Венгрия: 1. Сербияны багындыру.

2. Ресейдин батыс болигин кол астына карату.

Франция: 1. Эльзас пен Лотарингия жерин кайтару.

2. Саар комир бассейнин косып алу.

Ресей: 1. Кара тениздин бугаздарына оз бакылауын орнату.

2. Галицияны Ресей курамына косып алу.

1915 жылдын сонына карай Ресей женилис тауып Польша, Литва, галиция, Белоруссия жане Прибалтиканын биркатар жеринен айырылып калды. Орыс армиясы 3,5 млн адамынан айырылып, 100 мындайы туткынга тусти.

Биринши дуниежузилик согыс : 1.08.1914 - 11.11.1918

Мемлекет пен армияны кайта курудын батыл ари шешимди кадамдарын жасаудын орнына, Николай Романов патша министрлерди кайта тагайындап, окимет курамын озгертуге киристи.

Ресей 1915-1916 жылдары батыс аумактарынын аукымды болигинен айырылып калды.

1879 жылы Германия Автрия-Венгрия согыс одагын жасасып, буган 1882 жылы Италия косылган еди.

1907 жылы Улыбритания, Франция жане Ресейдин катысуымен Антанта курылды.

Казакстанда биринши дуниежузилик согыс кезинде 10 – га тарта салык енгзилди.

Согыстын 3 жыл ишинде Туркистанан 70 мын жылкы, 12,7 мын кой, 13 мыннан аса кииз уй акетилди. Жетису олкесинен 34 млн сомнын малы мен мал шаруашылыгы онимдери жиналды. 474 мын пут балык, 299 мын пут сабын, 70 мын жылкы, 13 мынга жуык туйе, 38 мын шаршы метр кииз, 441 кииз тасып акетилген.

1913-1917 жылдар аралыгында казак халкынын тартып алынган жайылымдык жерлердин жалпы колеми 764,4 мын десятинага жетти.

1914-1916 жылдары Жетисуда ар уйден алынатын салык колеми 3 сомнан – 8 сомга дейн ости.

1915 жылы жазда Екибастуз жане Караганды комир кендери мен Спасск зауытынын казак жумысшылар ереуили отти.

1916 жылы Риддер тусти металл кеништерин, Спасск кеништеринде, Емби, Екибастуз, Байконыр, Орынбор-Ташкент ереуил болды.

1917 жылы 18 акпанда Путилов зауыты шеберханаларынын жумысшылары жумыска шыкпады.

1917 жылы 25 казанда (7 карашада) Петроградта Казан революциясы жениске жетип, Уакытша окимет кулатылды.

1917 жылы 25 казанда ашылган Кенестердин 2 Букилресейлик съезинде В.И. Ленин баскарган Халык Комиссарлары Кенеси курылды. Съезде билим туралы декрет кабылданды.

1918 жылы 3 наурызда Ресей Германиямен Брест битимин жасасты. Сол Ресей биринши дуниежузилик согыстан шыкты.

Биринши дуниежузилик согыс 4 жыл, 3 ай, 10 кунге созылды. Оган алемнин 1,5 млрд халкы бар 33 мемлекет катысты.

Согыс жылдары 10 млн-га жуык адам опат болды, 20-млннан астам жараланды. 10-млнга жуыгы индет пен аштыктан кырылды, тениздерде 6 мындай сауда кемеси, 630-га жуык аскери корабль, 1 мыннан астам комекши кемелер жойылды.

Брест битими:

1. Ресей Эстония мен Латвия аумагынан бас тартады.

2. Ресей аскерлери Финляндия мен Украинадан шыгарылады.

3. Туркияга Карс, Ардаган, Батум камалдары кайтарылады.

4. Орыс армиясы мен флоты тугелдей карусыздандырылады.

5. 6 млрд марка контрибуция толенеди.