2 Николай (1868-1918) – Ресейдин сонгы императоры.

Улттык- демократиялык козгалыстын орлеуи.

1907 жылы Оку-агарту министри бекиткен ережеде казак тилинин мартебеси томендетилди.

1909 жылы Дала облысытарынын аскери губернаторлары орыс тилин билмейтин адамдардын болыс, ауыл старшыны болып сайлауына тыйым салынатыны туралы жарлыкка кол койды.

1909 жылы сауирде Костанайга Пермь каласынан патша окиметинен коныс аудару саясатына карсы шыккан казактардын наразылыгын басу ушин казак жуздиги жиберилди.

Казак халкынын улттык-демократиялык козгалысынын журт кенинен таныган кошбасшысы Алихан Нурмухамедулы Бокейханов болды. Ол 1870 жылы Семей облысындагы Каркаралы уезинин Токырауын болысына карасты №7 ауылда дуниеге келген. 1890 жылы ол Омбы техникалык училишесин, 1894 жылы Санкт-Петербург Императорлык Орман шаруашылыгы институтынын экономика факультетин битирген. 19 гасырдын соны мен 20 гасырдын бас кезинде А. Бокейханов ауели Тобыл губерниясын зерттейтин, кейн Ф. Щербинанын статистикалык экспедициясынын жумысына белсене катысты. 1903 жылы Петербургте « Ресей. Олкемиздин толык географиялык сипаттамасы» деген ортак атпен осы басылымнын он сегизинши томы жарык корди. Авторларынын бири А. Бокейханов.

1905 жылы Алихан Бокейханов Ресейдин земство жане кала кайраткерлеринин Маскеуде откен съезине делегат болып катысты.

1905 жылы А. Бокейханов Ресей конституциялык демократтар партиясына мушеликке кабылданды. 1905-1907 жылдары кадеттердин « Степной пионер», « Спетной край » , « Иртыш», « Омич», « Голос» газеттерине макала жазып турды.

А. Бокейхановтын « Кыргыздар», «Султан Кенесары Касымовтын тарихына катысты материалдар», « Каркаралы уезиндеги кыргыздардын рулык курылымы», « Абай ( Ибраһим) Кунанбаев» атты зерттеулери жарык корди. А. Бокейханов 1917 жылдын 21-26 маусымында Орынборда 1 букилказак съезинде откизип, « Алаш» партиясы аткару комитетинин торагалыгына сайланды. 1937 жылы ату жазасына кесиледи. 1989 жылы акталды.

Ахмет Байтурсынов Торгай облысындагы Торгай уезинин Сатытубек деген жерде туган. 1895 жылы Орынбордагы мугалимдер мектебин битиреди. 1913-1918 жылдары « казак» газетинде редактор болады.

Ахмет Байтурсынов озинин бир макаласында « Менин максат-муратым – казак халкынын материалдык жагдайын жаксарту, мумкин болганынша мадениетин котеру. Мен осы максатты камтамасыз ететин укиметти колдауга аркашан азирмин».

Миржакып Дулатов ( 1885-1935) ол Торгай облысы Торгай уезинин Кызылбел атырабында туган. 1909 жылы « Оян, казак!» жинагы жарык корди.

Мухаметжан Тынышбаев ( 1879-1937) ол Жетису облысына карасты Лепси уезинин Садыр болысында дуниеге келген. 1900 жылы Верный гимназиясын алтын медальмен аяктады. 1906 жылы Санкт-Петербург транспорт инженерлери институтын битирген. 1905 жылдан аягында Оралда откен Казакстаннын бес облысынын съезине катысты.

Мустафа Шокай ( 1890-1941) Сырдария облысында туган. Санкт-Петербург университетинин зан факультетин де алтын медальмен битирген.

Бактыгерей Кулманов 1859 жылы дуниеге келген.

Колбай Тогысов Семей облысы зайсан уезинин Шорга болысында туган. К. Тогысов « Биздин оз ана тилимизде китаптар басып шыгаруымыз, сондай-ак мектептер, ауруханалар салуымыз керек. Биз сауатты аои билимди халык болуга тиистимиз».

« Туркистан уалаяты » газети 1870 жылы Ташкент каласында казак жане озбек тилдеринде шыга бастады.

« Дала уалаяты» 1888 жылы Омбыда Дала генерал-губернаторлыгы шыгара бастады.

1911 жылы Орынбор губерниясынын Троицк каласында алгашкы казак газети « Айкап» жарык корди. Онын редакторы Мухамеджан Сералин. 1915 жылы « Айкап» жабылып калды.

1914-1918 жылга дейн Омбыда казактардын « бирлик » уйымы жумыс истеди. Жумыс жасаган Кошке Кеменгеров.

1915-1918 жылдары « Садак» журналы шыгып турды.

1907 жылы Санкт-Петербургте « Серке » жарык корди.

1913 жылы жалпыулттык « казак» газети апталык басылым болып жарык корди.

1900-1917 жылга дейн казак тилинде 400-ге жуык китап басылып шыкты, олардын жалпы таралымы 60 мын данага дейн жетти.

1909 жылы Санкт-Петербургте улы Абайдын олендери мен А. Байтурсыновтын « кырык мысал » атты китабы жарык корди.

1911 жылы улы Абайдын шакирти, данышпан Шакаримнин « турик, кыргыз, казак һам хандар шежиреси » деген китабы жарык корди.

1911 жылы А. Байтурсыновтын « Маса » атты олендер жинагы Орынборда жарык корди.

Ахмет Байтурсынов 1912 жылы араб графикасы негизинде « оку куралы» , « Алипби», « жана алиппе» жане « тил куралы» деп аталатын адистемелик оку куралдарын казак тилинде жазып шыкты.

1912 жылы Магжан Жумабаев « Шолпан » атты олендер жинагын шыгарды.

1914 жылы Сакен Сейфуллин « Откен кундер » алгашкы китабын шыгарды.

Реакция – когамдык пргреске белсене карсы курес жургизу саясаты.

Каражуздиктер – патшалык Ресейдеги барып турган реакционер, шовинист ари монархистер тобы.

Гумар карашев ( 1876-1921)

Жусипбек Аймауытов (1889-1931)

Магжан Жумабаев ( 1893-1938)

Мухамеджан Сералин ( 1871-1929)

Отыншы Алжанов ( 1873-1917)

Халел Досмухамедов (1887-1938)

Смагул Садуакасов ( 1900-1933)

Хайретдин Болганбаев ( 1894-1937)

Оку-агарту иси.

1900 жылы Казакстанда ен алгашкы жана адистемелик мектеп ашылды.

1917 жылы Казакстан аумагында 100-ге тарта жана адистемелик мектеп бар еди.

1813 жылы Омбыда, 1825 жылы Орынборда аскери училищелер ашылды.

1841 жылы Бокей хандыгында Жангир ханнын бастамасы бойынша алгашкы казак мектеби ашылды.

1850 жылы Орынборда оку мерзими жетижылдык жана улгиде мектеп ашылды.

1857 жылы осындай мектеп Омбыда ашылды.

1861 жылы Троицкиде, орыс-казак мектеби ашылды.

1879 жылы Ташкентте мугалимдер институты ашылды.

1879 жылы Торгай облысында алгашкы еки сыныптык орыс-казак мектеби пайда болды.

1883 жылы Орынбор губерниясынын Ор каласында казактарга арналган мугалимдер мектеби тунгыш ашылды.

1885 жылдан бастап барлык уездерде ауыл шарушылык мектептери ашыла бастады.

1887 жылы барлык жерде бирдей болыстык орыс мектептери пайда бола бастады.

1891 жылы Торгай, Актобе, Костанай жане баска калаларда кыз балаларга арналган бастауыш мектептер ашылды.

1892 жылдан бастап казак балалары ушин ауылдык кошпели мектептер уйымдастырылды.

1902 жылы Далалкы олкеде осындай 14 мектеп ашылган.

1904 жылы болыстык жерлерде бир сыныптык жане еки сыныптык училищелер жумыс истей бастады.

1789 жылы Омбыда Азия мектеби ашылды.

1827 жылы Уали ханнын улы Шынгыс султан ?аза? аскерлеринин Сибир шебиндеги училищесине тусти.

1865 жылы Казак олкесин шаруашылык тургысынан игеру кажеттигинин тууына байланысты жергиликти акимшилик алгашкы казак мектеби ашылды.

1872 жылы Омбыда мугалимдер семинариясы ашылды.

1877 жылы Омбыда, сондай-ак Кокшетау мен Акмола казак балалары ушин жатып окитын интернат ашылды.

1882 жылы Омбыда тезникалык училище ашылды.

1852 жылы негизи каланган Омбы мал-даригерлик фельдшерлик мектебинде коптеген казак балалары окыды.

Динмухамед Султангазин ( 1867-1918) оте сирек кездесетин талантты студент болды. Ол 1890 жылы Томск университетинин медицина факультетин, ал 1895 жылы Санкт-Петербург университетинин шынгыстану факультетин, 1897 жылы зан факультетин битирип шыкты.

1908 жылы Петербург айелдер медицина институтын Асфендиярова Гулсим Жагыпаркызы ( 1880-1941), одан кейн Асфендиярова Мариям Сейитжагыпаркызы ( 1887-1937) битирди.

Айдархан Турлыбаев ( 1879-1937)

Алекторов Александр Ефимович ( 1861-1919)

Гаспринский Ысмайыл ( 1851-1914)

Ныгмет Нурмаков ( 1895-1937)

Ыбырай Алтынсарин

Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы казирги Костанай облысынын аумагында дуниеге келген.

Ыбырай Алтынсарин Балкожа Жанбыршин колында тарбиеленди.

1857 жылы Ы.Алтынсарин Орынбор шекара комиссиясы жанындагы мектепти алтын медальмен битирди.

Ы. Алтынсарин В. Шекспир, И.Гете, Д.Байрон, А.Пушкин, Н.Гоголь, М.Лермонтов, Г. Низами, А. Фердоуси, А. Науаи шыгармаларын окыды. Жане К. Ушинский жане Я. Коменский.

1860 жылы Алтынсаринге Торгай каласында казак балалары ушин мектеп ашуды тапсырды.

1864 жылы интернаты бар мектеп салтанатты турде ашылды.

1879 жылы Ы. Алтынсарин Торгай облысы мектептеринин инспекторы болып тагайындалды.

1886 жылы мектеп-интернатта 211 кыз бала окыды.

Ы. Алтынсарин орыс тилинен казак тилине И.А. Крыловтын, жане Л.Н. Толстойдын ангимелерин аударды.

Ы. Алтынсарин « Азган елдин билери», « Ай достарым», « Ай, жигиттер», « Ана» т.б

1868 жылы Алтынсарин Торгай уездик баскармасына ис жургизуши ретинде кызметке орналасты.

1868 жылы Алтынсаринди « Уакытша ереже» бойынша сайлау тартибин бузды деген айып тагылды.

Алтынсарин гумырынын сонына дейн « Мен тубегейли терен сениммен туган халкыма шамамнын келгенише пайдамды тигизсем деген ниетимнен ешкашан бас тартпаймын».

Алматы каласындагы казак мемлекеттик Билим академиясы Ыбырай Алтынсариннин атымен аталган.

Кредо – биреудин камил сеними, дуниеге козкарасы.

Ыбырай (Ибраһим) Алтынсарин ( 1841-1889)

Григорьев Василий Васильевич ( 1816-1881)

Крылов Иван Андреевич ( 1769-1844)

Толстой Лев Николаевич ( 1828-1910)

Ушинский Константин Дмитриевич ( 1824-1870)

Гылыми мекемелер мен гылыми-зерттеу жумысы.

1830 жылы « Отечественные записки » журналында орыс офицери Б.С. Броневскийдин « Орта жуз кыргыз-кайсактары туралы жазбалар» атты жумысы жарияланды.

А.И. Левшин (1799-1879) «Кыргыз-казак, немесе кыргыз-кайсак ордалары мен далаларынын сипаттамасы» деген уш болимнен туратын зерттеу жумысы жарык корди. Сол ушин « Казак тарихынын Геродоты» деген атакка ие болды.

П.П. Семенов-Тян-Шанский ( 1827-1914) . Ол Алтай мен Жетисудын жане Казакстаннын онтустик онирин зерттеуге катысты. Енбектери: « Ресей. Толык географиялык сипаттамасы», « Кыргыз олкеси», « Туркистан олкеси».

В.В. Вельяминов-Зернов енбектери : « Касымов патшалары мен ханзадалары туралы зерттеу», « Кыргыз-кайсактар туралы тарихи деректер»

А.И. Добросмыслов енбектери : «Торгай облысы. Тарихт очерк»

Л.Ф. Беллюзек « Киши кыргыз ордасындагы орын алган, казир де ишинара орын алып келе жаткан халыктын адет-гурыптар»

М.М. Красовский « Сибир кыргыздарынын аймагы»

Н.Н. Аристов « Турки тайпаларынын этностык курамы туралы жазбала», « Улкен орда кыргыз-казактарынын жане кыргыздардын этностык аныктау таририбеси».

Г.Н. Потанин ( 1835-1920) Жамишев селосында Сибир ?аза?тарынын отбасында дуниеге келген. Макалалары : « Кыргыз жарменкесинде», « Кыргыздардын сауда-саттыга», « Шон би», « Казак-кыргыз урпактары туралы», « ен сонгы кыргыз ханзадаларынын отауында»

1915 жылы казак зиялыларынын кошбасшылары Потаниннин 80 жаска толуын Орынборда атап отти.

Абубакир Диваев ( 1856-1933) Орынбор каласында дуниеге келди, улты башкурт. Макалалары : « Кыргыздардын ауру-сыркаулары мен оларды емдеу тасилдери», « Аспан денелери кыргыздардын козкарасы бойынша»

Александр Сергеевич Пушкин 1833 жылы Е. Пугачев котерилиси болган жерлерге сапар шекти. Сол жылы Орал класында « Козы Корпеш – Баян сулу» эпосынын бир нускасын жазып алды. Ол « Капитан кызы» атты айгилиповесинде Е. Пугачев котерилисин сипаттады.

Владимир Иванович Даль Казакстанда 8 жыл турды (1833-1841) жылдары. Ол казактар омиринен « Майра», « тунги кузетши», « Бикен мен Маулана» атты повесть жазды. 1845 жылы « Бикен мен Маулана» повеси Парижде француз тилинде жарияланды.

А.Н. Плещеев 1850-1859 жылдары Казакстанда айдауда болды. Ол казактар туралы « Казактарга кызыга караудан коз тоймайды. Жаркын жузди, жомарт журекти жандар. Оларды сыйламау мумкин емес...»

Польшанын революционер – демократы Адольф Янушкевич 19 гасырдын 40-жылдарында Орталык Казакстанга жасалагн гылыми экспедицияга белсене катысты. Ол казактар туралы « Кудирети кушти кудай осыншама кабилетти етип жараткан бул халыктын адамзат оркениетине тыс калып коюы мумкин емес... жергиликти кошпели номадтардын куткен куни ертен-ак туады, сойтип олар оздерине казир жогарыдан менсинбей карайтын озге халыктардын арасынан лайыкты да курметти орнын ойып турып алатын болады».

Северин Гросс « Казактардын турмыстык зандарын окып уйренуге арналган материалдар » деген китап шыгарды.

Тарас Григорьевич Шевченко 1847-1857 жылдары Казакстанда айдауда болды. 1847 жылы 33 жасында ол Орынбор корпусына солдат болып жиберилди. Ол « Турмеден кашкан » повесть жазды. Кейн « Егиздер » деген повесть жазды. Суреттери: « Бакташы бала», « Салт атты кыргыз», « Кели туйген келиншек», « Боранда» , « Кайыршылар». Суретшинин 450-ге тарта мурасы калды, онын 350-ге жуыгы Казакстан туралы. Оны казактар « Акын Тараз» деп атады. 1895 жылы Казакстанды археологтар зерттей бастады.

Казакстаннын онтустик-шыгыс аймагын агылшын саяхатшысы ари суретши Т. Аткинсон ( 1799-1861) зерттеди. Ол 1848-1855 жылдар Жетисуды аралады.

Ф.фон Хелльвальд ( 1842-1892) « Орталык Азия. Жер бедери мен халкы» енбек жазды.

Француз галымы Ш.Е. Ужвальди де Мезе-Ковез Онтустик Казакстан калаларын зерттеп, едауир материалдар жинап, жариялады.

Шокан уалихановтын акеси Шынгыс Уалиханов ( 1811-1901) оз улынын исин жалгастырды. 1867 жылы Маскеуге кормеге кою ушин казактардын омири мен турмыс-тиршилигин бейнелейтин аукымды экспонаттар кешенин жиберди.

Муса Шорманов ( 1819-1884) . Омбы кадет корпусында окиды. Макалалары: « Батыс Сибир кыргыздарынын мал осиру касиби туралы», « Кыргыздардын улттык дастурлери», « Павлодар уезинин кыргыздар».

Мухаммед-Салык Бабажанов ( 1832-1898). 1862 жылы М.С. Бабажанов орыс географиялык когамынын мушеси болып сайланды жане Улкен кумис медальмен марапатталды. Макалалары: «Нарын кумы туралы географиялык жане этнографиялык деректер», « Ишки Кыргыз ордасындагы саятшылык».

Машһур Жусип Копейулы ( 1858-1931) Семей облысынын Баянауыл сырткы округында дуниеге келген. Олендери : « Исабек ишан», « Муса Шорманулы». 1907 жылы Казак каласында « Хал-ахуал», «Сарыарканын кимдики екени», « Тирликте коп жасаганнан корген бир тамашамыз» деген уш китабы басылып шыкты.

Казактын алгашкы даригери, гылым кайраткерлеринин катарында : Мухамеджан Карабаев (1858-1928), Халел Досмухамедов (1883-1937), агайынды Асылбек жане Мусылманбек Сейитовтар жане баскалары.

М.Карабаев коп жылдар бойы Солтустик Казакстан аймагында жумыс истеди. Ол Костанай уездик даригери кызметин аткарды. 1907 жылы Торгай облысынын Ыргыз уезинде жукпалы бортпе сузек ауруына карсы жургизилген курести баскарды.

Х. Досмухамедов макалалары: «Ауру-сыркаулар жонинде», « Жукпалы аурулар турлери».

Ориенталистер – шыгыстанушы галымдар

Шокан Уалиханов

Шокан Уалиханов 1835 жылы Кусмурын бекинисинде туган. Онын шын аты Мухамедханафия. Онын анасы Зейнеп Шорманкызы. Оган тарбие берген ажеси Айганым.

1847 жылы Шокан Омбы кадет корпусына окуга тусти.

Кадет корпусында Шоканмен бирге окыган С.Я. Капустин оны суреттеп, ол туралы ой калдырган.

Шокан Уалиханов Г.Н. Потанинмен бирге окыган, жане дос болган. Потанин Шоканнын ауылында болганнан кейн « Кыргыздын ен сонгы ханзадасынын отауында» деген енбек калдырды.

Шокан 1853 жылы кадет корпусын корнет офицер шенимен битиргеннен кейн Сибир ?аза? аскерине кызметке жиберилди. Батыс Сибир генерал-губернаторынын адъютанты болып тагайындалды.

1855 жылы Шокан Батыс Сибир генерал-губернаторы Г.Х. Гасфорттын Орталык Казакстан, Тарбагатай мен Жетису жерине жасаган сапарына катыскан.

Шокан 1856 жылы белгили географ П.С. Семенов-Тян-Шанскиймен танысты.

1857 жылы П.С. Семеов-Тян-Шанскийдин усынуымен Шокан орыс географиялык когамынын мушеси болып кабылданды.

1857 жылы Шокан Алатау кыргыздарына спар шегип, «Манас» дастанын жазды.

1858-1859 жылдары Шокан атакты Кашгария сапарына барып кайтты. Сол кезде « алтышардын немесе Кытайдын Нан-Лу провинциясынын шыгыстагы алты каласынын жагдайы туралы » деген енбек алдырды.

1860 жылы Шокан Санкт-Петербургте орденмен марапатталып, аскери шени жогарлады. Оны 2 Александр ози кабылдады.

Шоканнын Петербургте болган жылдары 1859-1861 жылдар.

1864 жылы Шокан генерал Черняевтин Онтустик Казакстанга жасаган экспедициясына катысты.

1865 жылы 10 сауирде Тезек султаннын ауылында каза болды. Ескерткишти Лепольд Ластовский жергиликти мармар тастан кашап истеди.

И.Н. Веселовский : « шокан Уалиханов шыгыс тану гылымында аккан жулдыздай жарк етти де, жок болды», - деп жазды.

Енбектери: « Абылай», « Кыргыздар туралы жазбалар», « Ыстыккол кунделиктери», « Улкен Орда кыргыз-кайсактар туралы». Т.б. шоканнын Орта Азия халыктарымен байланысты 150 ден астам суретти калды.

Кокшетау мемлекеттик университети Шоканнын атымен аталган.

Адъютант- аскери бастыктын жанында кызмет бабындагы ар турли тапсырмаларды орындайтын офицер.

Казак поэзиясы мен музыка онери.

Махамбет Отемисулы (1804-1846) поэзиясы Исатай Тайманулы бастаган жылдардагы котерилиспен тыгыз байланысты.

Махамбет 1804 жылы Ишки ордадагы Бекетай кумында дуниеге келген.

Махамбет 1824-1829 жылдар Жангир ханнын улы Зункарнайдын тарбиешиси ретинде Орынборда Махамбет сол жылдары В.И. Даль жане С.Г. Карелинмен достасып кетти.

Исатай Тайманулы 1838 жылы каза болды.

Махамбеттин олендери: « Ереуил атка ер салмай», « Согыс», « Алайма, султан, алайма» , « Баймагамбет султанга айтканы», « Тарланым», « Тайманнын улы Исатай», « Мунар да мунар, мунар кун» т.б.

Шернияз Жарылгасулы ( 1817-1881) казирги Актобе облысынын аумагында туган. Бокей хандыгынын султаны Баймагамбет Айшуакулына арналган олендери бар сын айтып.

19 гасырдын биринши жартысына жататындар: Жанак Сагындыкулы ( 1775-1846), Шоже Каржаубайулы ( 1808-1884), Суйинбай Аронулы ( 1815-1898).

19 гасырдын 40-60 жылдардагы поэзиянын жаркын окилдери : Булат Бабатайулы ( 1802-1871), Шортанбай Канайулы (1818-1881), Мурат Монкеулы ( 1843-1906) онын « Уш киян» деген олени Ресейдин Казакстанды жаулап алганы жайлы.

Биржан сал Кожагулулы ( 1825-1887) казирги Солтустик Казакстан облысынын аумагында дуниеге келген. Андери: « Айбозым», « Ак тентек», « Биржан сал», « Гашыгым», « Айтбай» т.б. 40-ка жуык андери бар.

19 гасырдын екинши жартысындагы акын Жаяу Муса Байжанулы ( 1835-1929) Баянауыл округынын Акшокы деген жерде туган. Ол « кырдаг ы кауипти адам » деген айып тагылып сотталган. Тобыл каласына жер аударылады. Андери: « Ак сиса», « Суйиндик», « Толгау», « Бозторгай», «Жанбота», «Гашыгым » т.б. 70-тен аса андери бар.

Акан сери Корамсаулы ( 1843-1913) Солтустик Казакстан облысынын аумагында туган.

Андери: « Алтыбасар», « Сырымбет», « Макпал», « Актокты», « Еркем», « Аужар», « Айголек», « Гашык жарга » т.б 40- тан астам андери бар.

Балуан Шолак ( Нурмаганбет ) Баймурзаулы ( 1864-1916) казирги Акмола облысында туган. Атак ани « Галия». Андери: « Желдирме», « Кос перне», « Кокшетау».

Домак шешен ( 1850-1918) Акмола облысынын Омбы уезинде туган. Олендери « Оку. Онер. Адалдык»

Мади Бапиулы ( 1880-1921), Кудайберген Алсейитов, Сара Тастанбеккызы (1853-1916), Асет Найманбайулы ( 1867-1922), Иманжусип Кутпанулы ( 1863-1929), Базар жырау Ондасынулы ( 1842-1911), Майлыкожа Султанкожаулы ( 1835-1889), Кемпирбай Богембайулы (1834-1895) т.б.

Курмангазы Сагырбайулы ( 1806- 1879), Бокей ордасынын Жидели деген жеринде туган. Куйлери: « адай», « Балбырауын», « Сарыарка», « Аксак киик», « Турмеденкашкан», « кисен ашкан», « Ертен кетем», « Кайран шешем». «Кишкентай» деген куй Исатайга арналган. Онын 60-ка жуык куйлери бар.

Даулеткерей Шыгайулы ( 1820-1887) Бокей ордасынын Карамола деген жерде, Киши жуздин ханы Шыгайдын отбасында туган. Куйлери: « Жигер», « Булбул», « Тартыс», « Желдирме» т.б. Онын 40-ка жуык куйи бар.

Таттимбет Казангапулы ( 1817-1860) Каркаралы олкесинде туган. Куйлери: « Саржайлау», « Былкылдак», « Сылкылдак», « Сарыозен», « Бес торе», «Косбасар » т.б.

Ыкылас Дукенулы ( 1843-1916) Караганды облысынын аумагында туган. Куйлери: « Жарыс патша», « Бес торе», « Жезкиик», « Кертолгау», « Акку», « Жалгыз аяк », « коркыт сарыны», « Ерден», « Казан» т.б.

Казангап тилепбергенулы ( 1854-1927) Арал тенизинин манында туган. Куйлери: «Ногайлы боскыны», « Окоп », « Журтта калган» т.б.

Абай Кунанбаев

1845 жылы казирги Шыгыс Казакстан облысынын Абай ауданындагы Шынгыс тауында дуниеге келген. Азан шакырып койган аты Ибраһим.

Кунанбай Меккеде Табия конак уй салдырган.

Абай Ахмет Риза медресесинде 3 жыл окып билим алады.

1890-1898 жылдар « Кара олен» жазды.

1903 жылы Абайдын уине тинту жургизди.

Абай 1891 жылы иниси Оспаннан айырылды.

1895 жылы улкен улы Абдрахман кайтыс болды.

1904 жылы коктемде улы Магауия кайтыс болды. Онын олиминен кейин 40 кун откен сон Абай кайтыс болды.

Абайдын ен алгаш олендер жинагы 1909 жылы Какитайдын аркасында Казак каласында басылып шыкты.

1995 жылы Абайдын 150 жылдыгы дуниежузилик ЮНЕСКО колеминде аталып отти.

19 гасырдын ортасында Омбы олкесинде 25 казак, Томск губерниясында 4, Тобыл губерниясында 66 казак шокынган болган.

Вакуф – мешиттер мен медреселердин жери.

Миссионерлер – халык арасына жат динди насихаттайтын адамдар.

Рекрут – революцияга дейнги Ресейде солдатка жанадан алынган адам.

Стан – лагерь, туракты орын.