Сырым Датулы бастаган казактардын улт-азаттык козгалысы

Сырым Датулы ел ишинде Бала би атанган.

Д.Ч. Бульжер ; «... Сырым батыр-жигерли, терен ойлы, кайратты,батыл, тапкыр,айлалы ерекше тулга. Ол халыкты суйиспеншилигине боленген, халык оган табынган десе де болады.»

Сырым Датулынын сериги Айшуак султаннын улы Жанторе болды.

1782 жылдын аяк кезинде патша укиметинин жарлыгы шыгып, онда казактардын Жайыктын он жагалауындагы аймактарга кыс мезгилинде жайылымдык жерлерди жалга алу аркылы гана уакытша отуине руксат етти.

1782-1783 жылдын кысында шекара шебинин ишки жагында казактар казактардын 4 мыннан астам жылкысын кушпен тартып алды. 1783 ж коктеминде казактар Орал шекара шебине шабуыл жасады. Казак жасагы Гирьял бекинисиндеги солдаттарды туткынга алып, малдарын айдап кетти. Орынбор коменданты казак даласына Орынбор казактарынын жазалаушы аскерлери мен башкурттардын 1500 сарбазын жиберди. Туткынга алынган 56 адам казыналык жумыстарды аткаруга жиберди. 1785 ж. казак жасактары томенги Орал шекара шебинин аймагында патша окиметинин аскерлеримен кескилескен шайкаска тусти. С.Датулы 2700 сарбазы бар жасакка, старшын Барак 2000, Тиленши 1500 сарбазы бар жасактарга басшылык етти. Нуралы хан 1786 ж. Киши жузден бир жолата куылды. 1790 ж. Уфага жер аударылган Нуралы хан сонда кайтыс болды. 1784 ж. Орынбор Губерниясынын бастыгы болып О.Г. Игельстром келди. 1786 ж. О.Игельстром хан билигин реформалаудын жобасын усынды. 1786 ж. старшындардын съезди отти. Онда тек кана шекаралык сот куруга келисим берилди. 1786-1787 ж. кысында казактардын Едил мен Жайык аралыгына жаппай кошу басталды. 1789 ж. Игельстром Киши жуз казактарын баскарудын жана жобасын усынды. Хан баскаратын Бас баскарма курылды. Сырым батырга прокурор кызмети усынылды. 1791 ж. Ералы султан Киши жуздин ханы болып сайланды. Нуралы ханнын улы Есим султан хан болды. 1792 ж. С. Датулы курамында 1000 сарбазымен Елек корганысына шабуыл жасады. 1797 ж. коктеминде С.Датулынын жасактары хан ордасына шабуыл жасап, Есим ханды олтирди. 1797 ж. тамыз айынан бастап хан кенеси жумыс истей бастады. 1797 ж. Айшуак султан хан болып сайланды. С.Датулы 1802 ж. каза тапты. С.Датулынын асына 2000 жылкы, 2500 кой сойылган деседи. 1801 ж. Жайык озенин он жак жагалауында Ишки орда курылды. Айшуак хан (1720-1810) Киши жузди 1797-1805 жылдары билеген хан, Абилкайыр ханнын улы. Каратай султан – патша акимшилигине карсы шыккан Киши жуз султаны.

18 Гасырдагы сауданын дамуы

Казактардын Ресеймен сауда жасайтын негизги орындары шекара шебиндеги Орынбор, Троицк, Петропавл, Омбы, Семей жане Оскемен бекинистери. Казактар туралы П.Паллас «Кыргыздардын саудага иеби жок. Олар сапасыз тауарларды жане кайдагы бир усак-туйек заттарды айырбас жасау аркылы ала береди. Мунын ози орыс копестерине кыруар мол пайда акеледи.» 1743 ж. Жайыктын сол жак жагалакында Орынбордын тубинде казактармен жане Орта Азия копестеримен сауда жасау ушин арнайы айырбас сарайы салынды. Жергиликти казактар оны «Ак базар» деп атады. Казактардын 1743 ж. Уй шекара бекинисинде, 1745 ж. Орск бекинисинде сауда жасауына руксат етилди. 1745 ж. Абылай султан Сибир окимети билиги орындарынан Жамишев бекинисинде сауда орталыгын ашуды сурады. 1750 ж. казактар Троицкиде сауда жасай бастады. 1759 ж. тагы да Абылай султаннын отиниши бойынша Петроавл бекинисинде кыскы сауда орны ашылды. 1758 ж. Абылай султанны отиниши бойынша Уримши каласында казактардын Кытаймен сауда саттыгы басталды. 1771 ж. «Шанды жорыктан» кейин Едил калмактары катарынан ериксиз кулдарга айналгандары аз болган жок. Коптеген кулдар Ресейдин Ирбит жарменкесинде сатылатын. Ересек кулдардын орташа багасы 25 сомнан 50 сомга дейин, ал балалардын багасы – 10-25 сомга дейин. Г.Н.Потанин «1743 ж. карашада Жуз басы Дорохов 280 адамы бар отрядымен казак ордасына шабуыл жаады... Теке колинин жанында Алимбет батырдын улысына жасаган шабуыл кезинде 42 ер жане айел адам туткынга тусти, коп адам соккыга жыгылып, жаракат алды, 812 бас мал айдап акетти.» 1822 ж. патша окимети шабуыл кезинде Казакстанда кулдыкка адам алуга тыйым салды. 1859 ж. Батыс Сибир генерал губернаторы Г.Х.Гасфордтын бастамасы бойынша Орта Жуз казактарынан алынган 400 ге жуык кул басатылды. Ирбит жарменкеси – Ресейдин сауда айналымы жонинен ири жарменкелеринин бири. (1880 ж. ондагы сауда айналымынын молшери 70 млн сомга жуыктаган) 1643 ж. негизи каланды. Исек 2 жасар токты.

Казакстаннын 8 гасырдагы гылымы мен билими жане

мадениети

1768- 1774 ж. Казакстанга жиберилген алгашкы экспедициялардын бирин академик табигат зерттеушиси П.С.Паллас (1741-1811) баскарды. Экспедиция багыты Солт Батыс, Солтустик жане Солт Шыгыс Казакстаннын жерлерин басып отетин болып белгиленди. Бул экспедиция жумысынын натижеси ретинде П.С.Палластын «Ресей империясынын артурли провинциялары бойынша жасалган саяхат» атты 3 болимнен туратын енбеги шыкты. И.Г.Георги 1796 ж. ол «Ресей мемлекетин мекендейтин барлык халыктардын сондай ак олардын турмыстык адет гурыптарынын...» атты жан-жакты да байсалды енбеги жарык корди. И.К. Кириллов «1689-1737» «Кыргыз-кайсак жане Каракалпак ордалары туралы » енбек жазып калдырды. В.Н. Татищев (1686-1750) ол Орынбор олкесинде озинен бурынгы изашар галымдар бастаган гылыми зерттеу жумыстарын одан ари жалгастырды. П.И.Рычков (1712-1777) «Орынбордын тарихы» жане «Орынбор губерниясынын топографиясы немесе сипаттамасы» деген енбек жазды. Ол «Орынбор олкесинин Колумб » деген данкка боленди. П.И. Рычков Е.Пугачев котерилисин жан-жакты суреттеди. 1759 ж. Г.Ф. Миллердин (1705-1783) «Сибир патшалыгынын тарихы» атты енбеги жарык корди. И.Г. Андреевтин «Кыргыз-кайсактардын Орта жузинин сипаттамасы» (1795 ж енбеги жарык корди.) А.Д.Скалон алгашкылардын бири болыып бирегей орыс-казак создигин жасады. Актамберди жырау Сарыулы (1675-1768 ж.) онын кесенеси Шыгыс Казакстан обылсы Журекжота шокасынын баурайында бой котерип тур. Бухар жырау Калкаманулы (1693-1788) Павлодар обылсынын Баянаул ауданындагы Далба тауынын етегинде туган. «Комекей аулие» атанды. Умбетей Тилеуулы (1706-1778) болды. Канжыгалы карт Богенбайды жоктау жане онын олимин Абылай ханга естирту сиякты жырлары жадында сакталган. Котеш (1745-1818) Шал (Тилеуке Кулекеулы) (1748-1819) Монголдарда «Цэжере» сози «Есте сактау» дегенди билдиреди. Атакты кобызшылардын бири Тилеп Аспантайулы (1757-1820) болды. Ол 13 жасынан кобыз тарта бастады. «Толгау», «Аллам жар», «Баксы» куйлери бар. Керей руынан шыккан домбырашы ари акын. Байжигиттин «Актабан шубырынды, Алкакол сулама» , «Кайын сауган», «Аншынын зары» атты тамаша куйлери бар. 1765 ж. Сибир шекара шебинин бастыгы генерал Шпрингер Омбыда, Петропавлда жане Жамишевте мектептер ашты. 1786 ж. Омбыда Азиялыктарга арналган мектеп ашылды. 1789 ж. Орынборда айырбас сарайы жанынан мектеп ашылды.

Бокей хандыгынын курылуы

1797 жылы картайган Айшуак султан Киши жуздин ханы болып шыга келди.

1799 жылы Бокей султан Ресей императорынын атына хат жазып озинин кол астындагы казактардын бир болигинин Жайыктын он жак бетине кошип баруына руксат сурап,отиниш жасады.

1801 жылгы 11 наурызда Ресей монархы I Павелдин жарлыгы шыгып,Бокей султан мен онын кол астындагы казактардын Жайыктын он жак бетине кошуине руксат етилди.

Бокей султаннын кол астындагы казактар орналаскан бул аймак Ишки Орда деп аталды.Ишки Орда батысында Астрахан,солтустиги мен шыгысында Саратов жане Орынбор губернияларымен шектести ,онтустиги мен онтустик –шыгысында Каспий тенизи мен Жайык шекара шебине барып тирелди.

1801 жылы Жайыктын он жагасына 5 мынга жуык отбасы кошип барды.

1897 жылгы Ресей империясынын Жалпыга бирдей алгашкы халык санагынын корсеткен натижеси бойынша,Ишки Ордада 207 мын казак болды.

1812 жылы Бокей султанга хан лауазымы берилди.

Бокей хан 1815 жылгы 12 мамырда кайтыс болады.

Жангир ер жетип камелеттик жаска толганша Астрахан губернаторы Андреевскийдин

уйинде турды.

Жангир 1824 жылы Орал каласында хан болып жарияланды жане хандыкты 20 жыл бойы баскарды.

1827 жылы ол хандыктын орталыгы –Хан ордасынын негизин калады.Хан ордасы Нарын кумынын батыс болигинде салынды.

Жангир хан билер сотынын окилдигине едауир шек койды.

Жангир ханнын озинин жеке меншигинде 400 мын десятинага жуык жери болды.

Би Балкы Кудайбергенулынын жери де 300 мын десятинага жетти.

1832 жылы Жангир хан Бокей хандыгынын оз жарменкесин уйымдастырды.

1835 жылы Жангир ханнын тикелей нускауы бойынша мусылман мешити ашылды.

А.Алекторовтын айтуына караганда ''хан бирде-бир рет намазын каза кылмаган жума сайын султандармен бирге мешитке барып турган рамазан айындагы ораза кезинде онда тан атканша болып журген ''

1841 жылы Жангирдин оз бастамасы бойынша алгашкы зайырлы мектеп ашылды.

Жангир хан ан аулауды оте жаксы корди.\Жангир агаш отыргызу исине коп конил болди.Онын тикелей нускауы бойынша 50 мын гектар жерге агаш отыргызылып,когалдандырды.Агашты кескен сындырып булдирген айыпты адамга 25 рет дуре согылган.

Жангир хан 42 жасында генерал-майор шенине ие болды,43 жасында Казан университети Гылыми кенесинин курметти мушеси болдып сайланды.

Жангир хан 1845 жылы кайтыс болды.

Онын отбасында еки айели алты улы уш кызы калды.Жангирдин торт улы Ресей императорлык паж корпусында арнаулы курстарда окып,сол кездеги ен тамаша билим алып шыкты.

1846 жылы Ишки Орданы баскару ушин Адил султан(Бокейдин улы)торагасы болып тагайындалган Уакытша Кенес курылды.

1872 жылы Ишки Орда Астрахан губерниясынын курамына берилди.

Зайырлык-дини емес азаматтык омир салты.

Казактардын 1812 жылгы Ресеймен отан согысына катысуы

1808 ж 23 мамырда Орынбордын аскери губернаторы князь Г.С. Волковскийдин атына жолданган жолданган жарлык шыкты. Ол жарлык « Орынбор шекара шебине таяу кошип коныа журген кыргыздарды ишки жакка жиберу таралы.»

1820 ж шекара шебинин ишки жагына откен казактардын жалпы саны 20 мын адамга жуыктады.

Хиуалыктар казак балаларын 25 сомнан 50 сомга дейн багамен сатып алады екен. Кеденшилер бир жолы оларды 100 казак баласын алып бара жаткан жеринен устаган болатын.

1808 ж 23 мамырда патшанын Орынбор аскери губернаторынын атына жеке жолдаган жарлыгы шыкты. Ол жарлык «Ресейдин кол астындагы жагдайы еркин котеретиндердин кыргыз балаларын сатып алуына не айырбас жасап алуына руксат ету туралы.»

1812 ж 1 Наполеоннын армиясы Ресей аумагына басып кирди.

Ресей мемлекетин коргау ушин Орынбор олкеси согыска 31 атты аскер полкин аттандырды. Олардагы солдаттар ар турли хылыктардын окилдери: Орынбор ?аза?тарынын 5 полки, Жайык ?аза?тарынын 5 полки , башкурттардын 19 полки, тептярлардын 2 полки еди. Казактардан жасакталган жок.

Генерал М:И: Платовтын ?аза? корпусынын 1 Тептяр полкинин курамында казактар француз баскыншыларына карсы атакты Бородино шайкасы кезинде ерекше ерликпен согысты.

Осы шайкаста жауынгер Майлыбайулы кумис медальмен марапатталды. Ал старшин Карынбай Зындагулулы когилдир лентага тагылган медаль алды. Ер журек жауынгерлер Мурат Кулшаранулы мен Еркин Азаматулына хорунжий шени берилди.

Вьязма тубиндеги шайкаста корсеткен ерлиги ушин 1 Тептяр полкинин жасауылы Сагит Хамитулы ушинши жарежели Касиетти Анна орденимен марапатталды.

Бащкурт курамаларынын катарында согыскан Нарынбай Жанжигитулы Георгий орденине ие болды.

Яков Беляков орыстын атакты аскери колбасшысы , генерал –фельдмаршал М.И. Кутузовтын оз колынан награда алган болатын.

Ишки Орда казактары 1804 жылдан 1815 жылга дейн 47,2 мын жылкы жонелтти.Шыгыс Казакстандагы Риддер, Зырян кеништеринде жумыс истейтин казактар Ресейди баскыншылардан коргау ушин 22 мын сом акша жинады.

1810 ж казактардын Елек калашыгы манындагы жалпы колеми 600 мын десятина келетин кыруар коп жкрлерин тартып алган.

1 Наполеон Бонапарт (1769-1821) аскери колбасшы. 1812 ж Ресейге жорык жасаган Франция императоры.

Казакстанда хандык биликтин жойылуы

1812 ж Киши жуздин Жайыктын он жак бетиндеги казактарга Бокей султан хан болды.

1815 ж Орта жузде Уали ханмен катар жане Бокей султан да хан болып тагайындалды.

1788 ж Ертис бойындагы казактырдын султан Султанбек баскарган бир болиги Ертис озенинин он жагында «мангилик кошип-конып журу» кукыгына ие болды.

1801 ж Жайыктын он жагалауында Киши жузден болинген Ишки Орда курылды.

1808 ж ашаршылык кезинде Киши жуздин 20 мынга жуык казагы башкурт кантондарынын аумагына уакытша кошти.

1817 ж Бокей хан, 1819 ж Уали хан кайтыс болды. (содан кейн хан сайлап кереги жок деп шешти)

1822 жылы Батыс Сибир генерал-губернаторы М.М. Сперанский жасаган жане Ресей императоры 1 Александрдин жарлыгымен бекитилген «Сибир кыргыздары туралы жаргы» шыкты.

Округ 15-20 болыс (ага султандар )

Болыс 10-12 ауыл ( болыстар )

Ауыл 50-70 уй (ауыл старшындары)

1854 ж бастап ага султандыкка шыккан теги Шынгыс аулети емес адамдар да сайлана алатын болды.

1822 ж Жаргы 60-жылдардын ортасына дейин колданылды.

1824 ж Каркаралы жане Кокшетау округтары, 1831 жылы Аягоз, 1832 ж Акмола, 1833 ж Баянауыл жане Ушбулак , 1834 ж Аманкарагай (кейин Кусмурын аталды), 1844 ж Кокпекти округтары курылды.

1854 ж Ертистин он жагалауындагы казактар ушин Семей ишки округы ашылды.

1856 ж Жетису жеринде Алатау ерекше округы ашылды.

1838ж патша окимети Сибир кыргыздарын шекаралык баскару баскармасы курылды.

1822 жылы Орынбор олкесинин губернаторы П.К. Эссен Ресей астанасына «Орынбор кыргыздары жониндеги жаргынын» жобасын жонелтти.

Жаргынын тупкиликти жобасын Ресей патшасы 1 Александр 1824 ж коктемде биржолата бекитти.

Бул реформа бойынша Киши жуз аумагы Жайыктын сырт жагындагы уш округке болинди.

1828 ж ондагы акимшилик бирликтеринин аттары озгертилип Батыс, Шыгыс, Орта округтери деп болинди.

1831 ж шекара шебине жакын туратындар дистанцияларга, ал олар старшындыктар мен ауылдарга болинди.

1850 ж олардын саны Киши жуз жеринде 57-ге жетти.

1844 жылы «Орынбор кыргыздары туралы ереже» шыкты.

1844 жылы Киши жуз жериндеги шекара шебине жакын туратын казактар ушин камкоршы деген кызмет пайда болды.

Немис зерттеушилеринин бири Ф. Фон Шварц былай жазды: « Округ басшылары негурлым тимди де пайдалыболыс лауазымын параны ким коп берсе, соган сатудан типти де тартынбайды».

Кантон – Башкуртстанда 1917 ж дейинги акимшилик-аумактык бирлик.

Баж салыгы – мемлекеттик органдар алып туратын акшалай салык туриндеги ерекше толем тури.

Бөкей Баракулы (1735-1819) султан Орта жузди катар билеген еки ханнын бири.

Сперанский Михаил Михайлович (1772-1839) орыстын белгили мемлекет жане когам кайраткери. Ол 1822 жылы бекитилип, омирге енгизилген «Сибир кыргыздары » туралы жаргынын жобасын жасаган.

Эссен Петр Кириллович (1772-1844) Орынбордын аскери губернаторы (1817-1829). Ол «Орынбор кыргыздары » туралы жаргыны жазуга катыскан (1824 ж)

Акмола бекинисинин салынуы мен дамуы.

1824 ж еки округтик приказ- Кокшетау жане Каркаралы приказдары ашылды

Дербес Сибир корпусы штабынын бастыгы генерал-майор С.Б.Броневский 1829 ж кыркуйекте озинин Омбыга жолдаган рапортында «султан Коныркулжа Кудаймендиулы баскаратын Карпык болысы Акмола шаткалында округ ашуды сурайды » деп жазды

Батыс Сибир генерал губернаторынын буйрыгы бойынша Петропавл бекинисинин коменданты подполковник Ф.К.Шубин 1830 ж жазда курамында 200 ??аза отрядын бастап ,кажетти жуктери мен азык-тулик коры тиелген керуенмен болашак бекинис салынатын жакка бет алды

1830 ж ол болашак округтык приказ Есилдин он жак бетине салына бастады

1832 ж 9 кантарда ресей императоры 1 Николай сырткы жана округтын ашылуына руксат етти

Акмола сырткы округынын ресми ашылуы 1832 ж 22 тамызда салтанатты жагдайда ашылды Акмола округыннын ага султаны болып осы аймактагы ыкпалды султан Коныркулжа Кудайменди улы сайланды

1838 ж тамыз айында Кенесары Касымулы 80 ??аза коргап турган Акмола бекинисине шабуыл жасады котерисшилер. Коныркулжа Кудаймендиулынын 12мын жыкысын айдап кетти

1838 ж округтык приказдын орталыгында агаштан курастырылган мешит ашылды.(Карабек Байбеков молда болып балаларга ислам динин уйретти)

1845 ж Акмола бекинисине ащы су шекара шебинен 100 ге жуык казактын отбасы коширилди

1852 ж Акмола станисасында еки жарменке ашылды.Онын биреуи Константинов жарменкеси 21мамырдан-10маусымга дейин ,екинши Дмитриев жарменкеси(19 гасырдын сонына карай жылдык сауда айналымы 4 миллион ) 26 казан-10карашага дейин жумыс истейтин болды

1862 ж 26 кыркуйекте Акмоланы ресми турде округтык кала деп жарияланды

1868 ж каланын Акмола уезимен осы аттас аймактын орталыгына айналды

1870ж Акмолада калалык дума жане онын аткарушы органы калалык баскарма курылды

1875 ж Акмолада полиция баскармасы курылды

1876 ж Акмолада казак балаларына арналган интернат ашылды

1880ж Акмолада казактарга карыз беретин каржы кассасы ашылды (карыздын молшери 10 сомнан 300 сомга дейин жетти)

1893 ж уезд бастыгы подполковник Тройцкийдин тикелей ыкпалымен калалык бак отыргызылды

Акмолага жер аударылгандар М.Кутневский ,П.Румянцев ,Б.Ендрущек,Ф.Иваницкий ,А.Богомолец,А.Уфимский т.б

Акмолада 1902-1906 ж болган А.Уфимцев белигили онертапкыш ари авиаконструктор еди

1890 ж Акмолада 5640 адам турды

1914 ж тургын саны 16,5 мын адамга жуыктады

Исатай Тайманулымен Махамбет Отемисулы бстаган халык-азаттык котерилиси

1836-1838 жылдары Бокей хандыгында аса ири улт-азаттык котерилис болды онын басты себеби жердин жетиспеуи

Ресей помещиктери Юсупов пен Безбородконын Каспий тениз жагасында колеми орасан зор жер телимдери болды

Патша укимети ханнын ози жасап алган фескалдык каржы жуйесине араласпады

Исатай Тайманулы(1791-1838) мен Махамбет Отемисулы(1802-1847) бериш руынын Жайык атасынан болатын

Исатай Тайманулы 1791 ж дуниеге келген

Исатай 21 жасында оз руына старшын болды

Махамбет Отемисулы орыс жазушысы этнографы В.И.Дальмен жаксы таныс

Махамбет саяхатшы галым Г.С.Карелинмен араласкан

1836 ж акпанда котерилисшилер Жангир ханга шабуыл жасады

1836 ж коктемде Исатай Тайманулы 200 жигитпен Карауылкожа Бабажанулына карсы шыкты

1837 ж котерилисшилерге байбакты руынын старшыны Жунис Жантелиулы косылды

1837 ж котерилисшилер Карауылкожа Бабажанулынын ауылын кул талкан етти

1837 ж 15 карашада Тастобе жеринде канды шайкас болды

1837 ж 13 желтоксанда Баймагамбет Айшуакулы котерисшилерди кудалады

1838 ж Исатай шекти руына косылды

Елек озенинин бойында Жоламан Тиленшиулынын жасагы ис кимыл жасады.Арал-Каспий аралгыгнда Жусип батырдын жасактары пайда болды

Исатай Тайманулы Хиуа хандыгынан болинип шыккан султан Кайыпкали Есимулымен куш бириктирди

1832 ж 2 шилде куни Киылмен Акбулак озендеринин бойында шешуши шайкас болды

1845 ж Баймагамбет Айщуакулы каза болды

1842 ж Жангир ханга карсы Аббас Кошайулымен Лаубай Мантайулы бастаган бас котеру болды

Казакстанда отаршылдык езгинин кушеюи

1810-1822 ж Жанаелек шебинин курылуы.

Жанаелек аймагында тама жане табын рулары мекендеген.

Жанаелек туралы орыс зерттеушиси И.С. Хохлов былай деп жазды «Бул аймакка орыстар келмей турып-ак коп бурын жаздыкундери кыргыздар Електин тузды колдерине тусип, шомылып жататын, онын тузды суынын толып жаткан ауруга шипа болар касиети бар деп билетин.»

Табын руынын батыры Жоламан Тиленшиулы бастаган котерилис (1822-1825)

Жоламан Тиленшиулы( 10 улы, 2 бауыры болды ) Елек бойында котерилиске шыкты (Богенбайдын немереси)

Жоламан батыр кол астында 3 мынга жуык жауынгер болды

Елек бойын тартып алу туралы жазган Орынбор олкесинин зерттеушиси : И.Ф. Бларамберг.

1825 ж жазалаушы экспедиция Булдырты, Шиели жане Тамды озендеринин бойындагы котерилисшилерди басып – жаншыды. (195 сарбаз каза тапты, 125 адам туткынга алынды)

1835 ж киши жузбен Орта жуздердин жагалбайлы, жаппас, алшын, аргын, жане кыпшак рулары котерилиске косылды.

1835 ж 5 наурызда Министрлер кабинетинин «Орынбор губерниясынын кыргыз даласымен шекарасында жана шекара шебин куру туралы » Ереже бекитилди.

1855 ж Жана шекара шебинде казактар саны 28 адамга жакын болган

1891 ж 50 мынга жетти.

1825-1826 ж Касым Абылайулы Сибир мен Орынбор аймактык окиметине ызага толы хаттар жазды.

Уали ханнын улкен улы Губайдулла Тобыл губерниясына Березов каласына жер аударылды. (1840 жылы кайтып келди)

1825 ж Каркаралы округынын баскарушы-султаны Саржан Касымулы баскарды.

1826 ж 31 кантарда Саржан Касымулы ресей окиметине шабуыл жасады.

1831 ж 500 солдаты бар отряд Саржан Касымулынын ауылын жойып кетти. 450 тургын каза тапты.

1836 жылы жазда Ташкенттин билеушилери Саржанды жане онын бауырлары Ержан мен Есенгелдини Кокан хандыгынын буйрыгымен олтирди.

1840 ж Касым султанда каза болды.

Десятина 1,09 гектарга тен жер колеми

Тракт - куре жол

Шергазы (Сергазы) Айшуакулы –Киши жуздин ханы. 1812-1824 жылдары билик етти. 1835 жылы кайтыс болды.