1931-1933 Жылдардагы аштык

1929-1930 Жылдын кысында жут болды.

1931-1933 Жылдары аштыктан, суыктан жане озге де аурулардан 2 млн-дай казактар мен 200-250 мындай баска улттардын окилдери каза тапты.

Республика халык комиссарлары Кенесинин торагасы О. Исаев казак халкынын мушкил жагдайы жонинде Салинге жазаган хатында хабарлады. О. Исаев оз хатында Казак олкелик партия комитетинин биринши хатшысы Ф.И. Голощекинди орнынан босатуды усынды. 1933 жылы Ф.И. Голощекин кызметинен босатылып, онын орнына Казак олкелик партия комитетинин биринши хатшысы болып Л.И. Мирзоян сайланды.

1932 жылы Т. Рыскулов та Сталинге хат жазган болатын.

1932 жылы «Бесеудин хаты» Г. Мусирепов, М. Гатаулин, М. Даулеткалиев, Е. Алтынбеков, К. Каунышевтер Сталинге хат жолдады.

Аштык, Аштыктан 1 млн 750 мын казак кырылды.

Геноцид – халыкты тупкиликти жою

«Киши казан» идеясына карсылардын устанымы : «туйеден социализмге кошу » мумкин емес.

Султанбек Кожанов ( 1894-1938)

Халел Досмухамедов ( 1883-1939)

Сейткали Мендешев ( 1882-1937)

Филипп Исаевич Голощекин ( 1876-1941)

Левон Исаевич Мирзоян ( 1897-1939)

1929- 1931 Жылдардагы шаруалар котерилистери

1929-1931 жылдаргы халыктын барлык бой корсетулери женилиске ушырады.

Сырдария округы, Бостандык ауданындагы котерилис киян-кески сипат алды. 1929 жылы 27 кыркуйекте оздеринин басшысы етип Талип Мусабаевти сайлаган Некем ауылынын тургындары котерилиске шыкты. 500-ге жуык мушелери бар котерилисшилер отряды курылды.

1929 жылы кузде Костанай округинде котерилис бурк ете тусти. Котерилис Батпаккара ауданында 1 карашада басталып, котерилисти А. Бекежанов, С. Кадиев, А. Смагулов, баскарды.

Созак котерилиси.

1930 жылы коктемде Онтустик Казакстанда Созак котерилиси басталды. Котерилиске 5 мындай адам катысты.

Акпан айында Созактын тонирегине 400-дей адам жиналды. Болыс кызметин аткарушы С.Шолаков хан болып сайланды.

Созак котерилиси Сырдын бойындагы Туркистаннан Жанакорганга дейн аумакты камтыды.

Котерилисшилер мен ОГПУ отрядынын арасында алгашкы кактыгыс 1930 жылы 12 акпанда Созактын жанында болды.

Жетису котерилиси .

Жетисудагы Аксу деген жерде тагы сол жылы котерилис болды.

1930 жылы 27 наурызда 200 котерилисши Абакумовканы басып алды.

Орталык штаб Аксуда орналасты. Штабтын курамында Е. Жанбаев, К. Калиев жане Г. Сатырбаевтар болды.

ОГПУ отрядымен ен алгашкы шайкас 28 наурызда отти.

Актобе, Костанай жане Кызылорда округындагы котерилистер.

Кыска мерзим ишинде хан болып сайланган А. Канаев, Ж. Байимбетов, М. Саматов, И. Сатыбалдин баскарган 6 котерилисшилер отряды курылды.

Котерилисшилердин негизги куштери Костанай округынын Жетигара ауданынын онтустигинде орналаскан.

20 наурызда жазалаушылар Айжаркын хан мен М. Саматовтын отрядын талкандады. Хан каза тапты, М. Саматов берилди.

Каракумга А. Жангелдин бастаган окимет комиссиясы келди. Келиссозди Ж. Бейимбетов, Д. Караев, пен А. Айменовтер жургизди.

1930 жылы 20 акпанда Оскемен мен Зыряновск аудандарынын бес селосынын шаруалары котерилди.

1930 жылы коктемде « Киши казан» саясаты мен ужымдастыру саясатына карсы бой корсетулер Каратал ауданында да орын алды.

Мангыстау котерилиси.

1931 жылы коктем-жазда Мангыстауда болды. Негизги куштери Адайлыктар мен табындар.

1931-1932 аштыктан аман калган адамдар 1 млн 30 мын адам кошип кетти.

Олардын 414 мыны гана кайтып келди, ал 616 мыны кайткан жок. 200 мыны Кытай, Монголия, Ауганстан, иран мен Туркияга кашты.

Голощекинин Сталинге 1931 жылы жазган хатында Казакстан аумагындагы 15 ен ири котерилис туралы айтылды.

ГУЛАГ – лагерьлердин Бас баскармасы.

Жалау Мынбаев ( 1892-1929 )

Кадыр Куанышев ( 1906-1938)

Мансур Гатаулин ( 1903-1937)

Казакстанын 1920-1940 жылдарындагы когамдык – саяси жагдайы.

1922 жылы басшылык кызметтеги « Алаш » партиясынын барлык бурынгы мушелери куылып, ал 1924 жылы биркатар казак коммунистери республикадан Орталыкка шакыртылып алынды.

1924 жылы коммунистик партия катарына республикадан 7944 адам, онын ишинде 2000 казак мушеликке отти.

1930 жылдары Кенес елинде социалистик катынастар калыптасып, сталиндик жуйе толык орнады.

1925 жылы кыркуйекте Казак олкелик партия Комитетинин биринши хатшылыгы Ф.И. Голощекиннин келуимен катан сипат ала бастады.

1928 жылы сонында «буржуазияшыл ултшылдар» атанган «Алашорданын » бурынгы кайраткерлеринин бари туткындалды.

Жана конституция бойынша 1937 жылы 26 наурызда Казак АКСР-и одактас республика болып кайта курылды.

Казакстан кенесинин тотенше 101 съезде КСР-инин Конституциясын бекитти.

1937 жылы 12 желтоксанда республиканын Жогаргы кенесине сайлау болып отти.

1937 жылы Сталиннин кабылдануымен « Халык жауларын жою» кабылданды.

1928 жылы 44 алашордашы туткындалып, онын ишинде Ж. Аймаутов, А. Байдилдин, Д. Адилев ату жазасына кесилди.

1936-1938 жылдары казакстанда 25833 адам партиядан шыгарылып, олардын 8544-ине «халык жаулары» немесе «халык жауларынын сыбайластары» жане т.б жала жабылды.

Бюрократия - когам мушелерине белгили бир артыкшылыктары бар окимет аппаратынын комегимен иске асырылатын баскару жуйеси, шенеуликтердин билиги.

1938 жылы балкаш мыс корыту зауыты алгашкы онимди берди.

1940 жылы Актобе феррокорытпалар зауытынын курылысы басталды.

1940 жылы Казакстанда 2580 ири касипорын жумыс истеди.

Казакстаннын халык шаруашылыгында онеркасип басым салага айналды, онын улеси 60% болды.

1930 жылдардын сонында республикамызда транспорт жуйеси де жетилдириле тусти.

Акмола-Карталы темир жолынын курылысы 9 ай ишинде битип , онын узындыгы 806 км – ге жетти.

1940 жылы елимизде 1358 км темир жол пайдалануга берилди.

1940 жылы Казакстанда колхоздар саны - 6901 – ге жетти, 194 совхоз болды.

1940 жылы елимиздин колхоздары мен совхоздарынын егис алкаптарында 41 мыннан астам трактор, 11,8 мын астык комбайны, 14 мындай жук автомашинасы жумыс жасады.

1940 жылы егистик колеми 5,8 мле гектарга, ал мал басы саны 3,5 млн-га ости.

Оккупация – карсыластын аумагын карудын кушимен уакытша басып алу.

Ораз Жандосов ( 1889-1937) 1957 жылы акталды.

Санжар Асфендияров ( 1889-1938) 1935 жылы онын елеули енбектеринин бири- « Казакстаннын откени деректер мен кужаттарда» атты китабы жарык корди.

Сталин Иосиф Виссарионович ( Джугашвили) ( 1878-1953)

Казакстан Улы Отан согысы жылдарында (1941-1945)

1941 жылы 22 маусымда фашистик Германия озара шабуыл жасаспау жониндеги кенес-герман шартын бузып, немис армиясы согыс жарияламастан КСРО аумагына баса-коктеп кирди.

И.В. Сталин халыкка 1941 жылы 3 шилдеде радио аркылы ундеу жариялады.

Алгашкы кундердин озинде акын В. Лебедев-Кумач пен композитор А. Александров жауга карсы куресте копке ортак ануранга айналган « Касиетти согыс» анин шыгарды.

1940 жылы жасалган « Барбаросса» жоспарына сай Германия кыска мерзим ишинде ( 6-8 апта ) Архангельск – Едил-Астрахан шебине шыгуды коздеди.

1942 жылдын 1 кантарына дейн казакстанда армия катарына 300 мындай, ал согыс кезинде 1 млн 200 мыннан артык казакстандык аскери миндеттилер шакырылды.

Майданга 14,1 мын жук жане женил автоколик, 1,5 мын шынжыр табан трактор , 110,4 мын жылкы мен 16,2 мын арба жиберилди.

312-аткыштар дивизиясын полковник А.Ф. Наумов баскарды.

316дивизияны И.В. Панфилов баскарды.

Волоколамск ауданында откен согыста Панфилов кайтыс болды.

Маскеу ушин согыста – Малик Габдуллин, Бауыржан Момышулы, , Пашид Жангозин, Толеген Токтаров, Рамазан Елебаев, Тилеугали Елебековтар шайкасты.

238-аткыштар дивизиясын баскарган Г.П. Коротков болды.

Алексин каласы ушин шайкастарга казак халкынын аты анызга айналган батыры Амангелди Имановтын улы, катардагы аткыш рамазан Амангелдиев катысты.

1943 жылы Орал облысынан майданга 24 казак кыздары аттанды.

Алия Молдагулованы 3 дарежели данк орденимен марапаттады, ал каза болганнан кейн оган 1944 жылы Кенес одагынын батыры атагы берилди.

З. Онгарбаева 24-аткыштар дивизиясында болды.

Мындаган казакстандыктар Едил бойы мен Дон далаларында корсеткен ерликтери ушин ордендер мен медальдармен марапатталды. Ушкыш Н. Адбиров, танкист Тимофей Позолотинге, аткыш Гияз Рамаевка, минометши Карсыбай Спатаев Кенес одагынын батыры атагына ие болды.

Согыс жылдары партизан козгалысына катынаскан казакстандыктар саны 3,5 мын –га жеткен.

Партизандык козгалыстын Галым Ахмедияров, Галым Омаров, Нурым Садыков, Касым Кайсенов, Нурым Сыздыков, Ади Шарипов, Тажигали Жангелдин.

Согыска казакстандык 12 дивизия катысты. Олардын 5 – бир орденмен, 4 – еки орденмен , 2 – уш орденмен марапатталды.

497 казакстандык Кенестер Одагынын батыры аталды. Бул атакты 97 казак иеленди. Олардын ишинде казак кыздары Алия Молдагулова, Маншук Маметова. Торт казакстандык ушкыш – Талгат Бегелдинов, Леонид Беда, Иван Павлов, Сергей Луганский Кенес Одагынын батыры атагына 2 рет ие болды.

1990 жылы 11 желтоксанда корнекти колбасшы Бауыржан Момышулына да Кенес одагынын батыры атагы берилди. 1941 жылы Байыржан Момышулы полковник шенинде батальонды баскарып, Маскеу тубиндеги шайкастарда оз курамасын жау коршауынан уш рет алып шыкты. Согысты Б. Момышулы полковник шенинде аяктады. Адилеттилик тек 45 жылдан сон, казактын улттык батыры омирден кайтканнан кейн гана калпына келтирилди.

«Данк орденинин толык иегери » атагына 110 казакстандык ие болды.

1941 жылы 26 маусымда ауеде от-жалынга оранып бара жаткан бомбалаушы ушагын жау танкиси колоннасы устине шуйилтип, жандарын пида еткен казактын баһадур ушкышы Бактыораз Бейсекбаев пен ушак экипажына 1996 жылы 2 мамырда Ресей Федерациясынын Батыры атагы берилди.

Рейхстагка тикелей шабуыл жасап, оган Женис туын тиккендердин катарында казакстандык Р. Кошкарбаев, капитан Б.В. Чупрета, минометши А. Бактыгереев, пулеметши А.Е. Вицко, байланысшы К.М. Волочаевтар болды.

Согыстын алгашкы бир жарым жылынын ишинде Казакстанда 25 кениш, шахта, тусти жане кара металлургиянын 11 байыту фабрикалары , 19 жана комир шахталары, 4 жана мунай касипшилиги, Гурьевте мунай ондеу зауыты иске косылды.

1941-1945 жылдары жалпы колеми 3317 мын шаршы метр тургын уйлер пайдалануга берилди.

1943 жылы Казак (Караганды) металлургиялык зауыты алгашкы 200 тонна колеминдеги жогары сапалы болат корытып шыгарды, бул корсеткиш 1945 жылы 4,6 мын тоннага жетти.

Казакстан колхоздары мен совхоздары елимизге 56 млн пут астык, 733,9 мын тонна ет, 1142 мын тонна сут, 62,4 мын тонна жун откизди. Тары осирудин шебери Шыганак Берсиев ( ар гектардан 202 центнер ), атакшы куришшилер Ы.Жакаев, Ким Ман Сам, данди дакылдардан мол оним алгандар М. Сатыбалдин, А. Дацкова, Н. Алпысбаевалар .

Казакстан енбекшилери оздеринин жеке каражаттарынан майдан корына 4,7 млн сом акша, 2 млн дана жылы киим, 1600 вагон сыйлык жонелтти.

Согыс жылдары жалпы 460 зауыт, онын 300-дей эвакуацияланган касипорындар салынды.

Согыс жылдары Казакстан халкы аскери техника жасауга 480,3 млн сом каржы косты.

Согыс жылдары тыл жумысшылары 11 сагаттык 6 кундик жумыс аптасы енгизилип, косымша демалыс жойылды.

Казакстан мен Орта Азия халыктарынын окилдеринен бирнеше батальоннан туратын Туркистан легионы курылды. Фашистер курган .

1937 жылы казакстанга корейлер 100 мындай коныс аударылды.

1941-1942 жылдары республикага 408 мын немис депортацияланды.

1943-1944 жылдары Солтустик Кавказ халкы жер аударылды.

Берлинди алуга 150-ши аткыштар дивизиясы катысты.

Корсеткен батырлыгы мен ерлиги ушин 2027 казакстандык ордендермен , медальдармен марапатталды, олардын ишинде 14 – « кореяны азат еткен ушин», 234-« Жапонияны женгени ушин» медальине ие болды.

1945 жылы 8 мамырда Потсдамда гитлерлик Германиянын созсиз тизе бугу Актисине кол койылды. Сол жылдын 2 кыркуйегинде американдык « Миссури» линкорынын бортында милитаристик Жапониянын созсиз тизе бугуи жониндеги Актиге кол койылды.

Екинши дуниежузилик согыс – адамзат тарихындагы ен ири аскери кактыгыс. Бул согыска букил жер жузи халкынын 80 % туратын 61 мемлекет катысты. Бул согыста шамамен 65-67 млн адам каза тапты.

Потсдам конференциясы 1945 жыл, 17 шилде- 2 тамыз.

Генерал – майор И.В. Панфилов баскарган дивизия жасакталган кала Петропавль.

Талгат Жакыпбекулы Бегелдинов ( 1922 жылы туган.)

Сергей Данилович Луганский ( 1918-1977)

Бауыржан Момышулы ( 1910-1982)

Кажымукан ( 1883 немесе 1871-1948) 1914 жылы Парижде алем чемпионы атагын женип алды. 1927 жылы Казак АКСР Орталык аткару комитетинин Президиумы К. Мунайтпасовка « Казак даласынын батыры» атагы берилди. Ол согыс жылдары 100 мын сом тапсырды.

Бактыораз Бейсекбаев ( 1920-1941) Оган 1996 жылы Ресей Федерациясынын Батыры, 1998 жылы Казакстан республикасынын Халык Каһарманы атагы берилди.

Казакстандагы мадени курылыс ( 1920-1945)

Патша окимети 1906 жылы кабылданган халыкка билим беруди дамыту жониндеги зан бойынша аралас орыс-казак мектептери ашыла бастады.

1918 жылы мектептеги озин-ози баскару туралы «Бирингай енбек мектеби туралы Декларация», « Бирингай енбек мектеби туралы Ереже» кабылданды.

1919 жылы халык Комиссарлары Кенеси сауатсыздыкты жою туралы Декретке кол койды.

1928 жылдын сонына карай казак мектептери ушин 30-дан астам окулыктар жарык корди.

1920-1930 жылдары билим беру жуйесинин манызды курамдас болиги ересектер арасында сауатсыздыкты жою иси болды.

1921 жылы «Казграмчека» курылды. « Мадени жорык», «Кызыл муйистер», «Жумысшы факультеттери» уйымдастырылды.

1918 жылы «Бирингай енбек мектеби туралы Декларация кабылданды» кабылданды.

1920-1921 жылдары 2,5 мын « Сауатсыздыкты жою когамдарында» 70 мыннан астам азаматтар сауаттарын ашты.

1925 жылы республикада 2,7 мын мектеп болды.

1919-1931 жылдар « Сауатсыздыкты жою туралы Декрет». Жалпыга миндетти 7 жылдык билим енгизилди.

1935 жылы мектеп жасындагы балалардын 91% окыды.

1940 жылы енбекке жарамды халык арасында сауатсыздыкты жою иси аякталды.

1946 жылы мамырда Казакстан гылым академиясынын ашылуы. Биринши президенти Каныш Сатбаев болды.

1939 жылгы халык санагы бойынша казакстан халкынын 76,3 % сауатты болды.

1940 жылы республикада 5,3 мын бастауыш, 1,8 мын жетижылдык жане 700-ге жуык орта мектептер болды.

1928 жылы Казак мемлекеттик педагогикалык институты ашылып, 1935 жылы оган Абай есими берилди.

1929 жылы Алматы мал-даригерлик институты, 1930 жылы Казак ауыл шаруашылык институты, 1931 жылы Алматы медициналык институты, 1934 жылы С.М. Киров атындагы Казак мемлекеттик институты ( казирги Аль-Фараби), т.б. ашылды.

1938 жылы КазМУ жанынан Казакстанда алгаш рет аспирантура ашылды.

1939 жылгы санак бойынша Казакстанда 430 мыннан астам адам ой енбегимен айналыскан, олардын 27454 жогары билими болган .

Коммуна – мулик жане енбек болинисине негизделген, биригип омир суретин адамдар ужымы.

Казак кенес адебиети мен онеринин калыптасуы.

1926 жылы кантарда Кызылордада тунгыш касиби казак театры ашылды. Онда М. Ауезов, Ж. Шанин, С. Кожамкулов, К. Куанышбаев, К. Жандарбеков, З. Атабаева жумыс истеди.

Казакстан онер шеберлеринин 11 бригадасы майданда 870 концерт койды.

1942 жылы Е. Брусиловскийдин «Гвардия, алга!» , 1944 жылы А. Жубанов пен Л. Хамидидин «Абай» опералары койылды.

1940 жылы «Коктем » атты алгашкы казак балети койылды.

1942 жылы маусымда Галина Уланова Алматыда алгаш рет театр сахнасына шыкты.

1937 жылы Кызылордада Корей музыка-драма театры , ал 1944 жылы Алматыда Балалар мен жасоспиримдер театры уйымдастырылды.

1947 жылы М. Ауезовтин «Абай» романынын 2 –томы басылып шыкты.

1948 жылы С. Мукановтын «Сырдария», Г. Мустафиннин «Миллионер» , 1949 жылы Г. Мусиреповтын «Казак солдаты» романдары жарык корди.

1949 жылы «Абай » романы ушин М. Ауезовка КСРО Мемлекеттик сыйлыгы берилди.

1938 жылы Казакстанда тунгыш коркем фильмдер студиясы ашылды.

1938 жылы Алматы кинохроника студиясы уйымдастырылып сол жылы корерменге « Жамбыл ата» корсетилди.

1945 жылы Алматы коркем фильмдер киностудиясы тунгыш рет оз кушимен «Абай андери » фильм тусирди.

1938 жылы «Ленфильм» киностудиясы тусирген алгашкы казак коркем фильм «Амангелди».

Абилхан Кастеев ( 1904-1973)

Латиф Хамиди Абдулхайулы (1906-1983)

Мукан Толебаев ( 1913-1960)

Жамбыл Жабаев ( 1846-1945)

Габит Мусирепов ( 1902-1985)

Габиден Мустафин ( 1902-1985)

Сабит Муканов ( 1900-1973)

Казакстан согыстан кейинги кезенде ( 1946-1960)

1945-1946 жылдары армия катарындагылардын саны 8,5 млн – га азайды.

1946 жылы Казакстан Компартиясы Ок-нин биринши хатшысы болып Жумабай Шаяхметов тагайындалды.

Қазақстан кавказдары немис аккупатциясынан азат етилген аудандарга комек ретинде 17,5 мын ири кара мал, 22 мын дай жылкы жане 350 мын кой жиберди.

Сталенизм идиологиясы 40 жылдармен 50 жылдар басында озинин шарыктау шегине жетти.

1946 жылгы наурыздагы КСРО жогаргы кенесинин сессиясында бул тезис партиянын жетекшиликке алатын тужырымдамасы ретинде жарияланды.

КСРО мемлекеттик кауипсиздик комиссарияты III баскармасынын 1946 жылгы казан айындагы малиметтери бойынша Казакстанга 2463940 адам куштеп жер аударылган.

1940-1950 жылдары да улт саясатын кудалау саясаты жалгасты.

М. Ауезов, Г. Мусирепов, С. Муканов, « Казирги такырыпка пьесса жазбайтындар» ретинде саналды.

Белгили композитор Жубанов « Феодалдык – байшылдык дастурлерди асыра дариптегени » ушин катан сынга ушырады. Асиресе 1947 жылы Казакстан Компартиясы орталык комитетинин « КазакКСР Гылым академиясынын тил жане адебиет институтынын жумысындагы саяси орескел кателиктер туралы » каулысы жарияланган сон ултшылдыкты айыптау кенинен канат жайылды.

Орталык комитет 1948 жылы тамыз айында « казак совет адебиетинин жагдайы жане оны одан ари дамыту туралы» шешим кабылданды.

1947 жылы жарияланган « Казакстан 19 гасырдын 20-40 жылдарында» атты монографиялык зерттеудин авторы талантты тарихшы галым Бекмаханов жазыксыз кудаланып 25 жылга сотталды.

Тек кана 1956 жылы КОКП –нын 20 съезинде Сталиндик жеке баска табынушылык ашкереленип, айыпталганнан кейн жазыксыз тулгаларды кудалау саясаты токтатылды.

Сталиншилдиктин ауыр кылмыстарынын бири Казакстан аумагында тузеу мекемелеринин тутас жуйесин Степлаг, Карлаг, АЛЖИР лагерьлеринин салынуы болды. Олардын катарында Тохачевскийдин анасы мен карындасы, Гамарниктин отбасы мушелери, Т. Рыскуловтын айели мен кызы, Жургеновтын, Кожановтын айелдери т.б. болды.

1947 жылы желтоксанда карточкалык жуйе мен республика енбекшилерин азык-туликпен жане онеркасип тауарларымен молшерли камтамасыз ету жойылды.

Сталиннин олимимен (1953 жылы 5 наурызда).

Кейинги алгашкы жылдардын озинде когамда мумкин болатын озгеристердин сипаты жониндеги маселеге еки багыт еки козкарас калыптаса бастады.

1953-1954 жылдары озине когамнын копшилик болигинин назарын аударган социалистик когамдагы карама-кайшылыктарыдын сипаты тарихтагы жеке адам мен халык бугарасынын роли теория мен практиканын аракатынасы баршылыктын ужымдылыгы тагы баска сиякты кокей кести проблемалар жонинде пикир-таластар басталды.

Денсаулыгынын курт натижесинде 1953 жылы 1 наурызда Сталиннин миына кан куйылды.

1951 жылдын басында КСРО-дагы турмеде 5,5 мындай туткындар болды.

Сталин кайтыс болганнан кейн партиялык биликке талас басталды.

Берия , Маленковтар женилип , бар билик Хрущевке кошти.

Когамдык ойдагы еки багыттын куреси мен озара бир-бирине асер етуи натижеси 1956 жылгы акпандагы КОКП 20 съезинин шешимдери болды.

Тек КОКПОК-нын «жеке адамга табынушылык жане онын зардаптары» (маусым 1956 жыл) Каулысы дайындалды.

Тек 33 жыл откен сон гана «КОКПОК-нын хабаршысы журналында Хрущевтин съезде хабарланган жарлыгынын толык нускасы шыкты»

1954 жылы ишинде коптеген майдангерлер болган саяси туткындардын Кенгирдеги котерилиси катал басылып тасталынды.

Кенес окимети мен КОКПОК 1954-1956 жылдары шамадан тыс отаршылдыктандыруды жою мен одактас республикалардын кукыгын кенейтуге багытталган шаралардын тутас кешени жургизгенимен кабылданган актилер жарияланган егемендикти ис жузинде жокка тан етти.

Большевизм басшыларынын утопиялык козкарастары жонинде оз уакытында Мустафа Шокай , Смагул Садуакасов айткан еди.

1954 жылдан 1962 жылга дейн тын котеруге КСРО-нын еуропалык болигинен 2 млн-дай адам келди.

1954 -1965 жылдары Казакстан халкына 0,5 млн адам косылды.

1962 жылы Казактар республика халкынын 29% курады. Ал 1897 жылы казак улты елдин 85 % еди.

Алеуметтик проблемаларга осындай селкос козкарас оз изин калдырды.

Улкен наразылыктын бурк етуи 1959 жылы жазда болып отти.

Темиртаудагы толкулардын басталуы ушин сылтау 1 тамыздагы жастар тобынын когамдык тамактандыру нысандарына шабуыл жасау болды.

1951 жылы 12 наурызда КСРО жогаргы кенеси согысты насихаттауды адамзатка карсы ен ауыр кылмыс деп жариялаган бейбитшиликти коргау жониндеги зан кабылдады. Ишинде 4 млн казакстандык болган 118 млн кенес азаматтары улы державалар арасында бейбитшилик пактиси жониндеги ундеуге кол койды.

1955 жылы Казакстанда 185 делегатция, ал 1957 жылы дуние жузинин 23 елинен 500 дей делегация болып кайтты.

1955 жылы бир катар социалистик мемлекеттер оздеринин аскери саяси одагы Варшава шартын курды.

Экономиканы жедел каркынмен мелитарландыру жургизилди. Ол когамдык омирдеги согыс елеси алдындагы коркыныш шексиз коп аскери жиындармен оку-жаттыгулар орасан коп шыгындармен катар журди.

1962 жылы жазда кенес одагы Кубада АКШ аумагына багытталган зымыран кондыргыларын орнатуга шешим кабылдаган сон бурынгыдан ари шиеленесе тусти.

Деревизионизм (кайта куру) кандайда бир теориянын тужырымнын немесе илимнин устанымдары мен шарттарын кайта карайтын идеялык саяси жане гылыми агым.

1962 жылгы Кариб дагдарысы.

Карточкалык жуйенин жойылган жылы 1947

1946 жылы Казакстан Компартиясы ОК-нин биринши хатшысы болып тагайындалды Ж. Шаяхметов

«Баскаша ойлаушылыгы» ушин КОКП катарынан шыгарылган, Шыгыс Казакстан облысынын орыс тили мугалими М. Еликбаев.

1958 жылгы тамызда Темиртау каласындагы енбекшилердин наразылыгы, тартипсиздиги, толкуынын себептери Омир сурудин томен денгеи.

Шаяхметов Жумабай 1906-1966

Хрущев Никита Сергеевич 1894-1971

Согыстан кейнги Казакстан. Онеркасиптин дамуы 1946-1960

1945 жылы 23 маусымда КСРО жогаргы кенесинин сессиясы кабылдаган демобилизация туралы заннан кейн миллиондаган жауынгерлер бейбит тиршиликке кайта оралды.

1946 жылы наурызда КСРО жогаргы кенесинин биринши сессиясында «КСРО халык шаруашылыгын кайта калпына келтируди жане дамытудын 1946-1950 жылдарга арналган тортинши 5 жылдык жоспары туралы» зан кабылданып онда елеули каржыны республиканын ауыр онеркасибин дамытуга, жана темир жол жуйелерин салуга, жумсау карастырылды.

1947 жылы Оскемен коргасын – мырыш комбинаты алгаш рет мырыш шыгарды.

1965 жылга карай 19,5 тонна комир шыгарылатын ондиристик куат иске косылды.

1954 жылдан Екибастуз бассейнинин калын кабаттарынан комир ондириле бастады.

1965 жылы Екибастузда 14,3 млн тонна комир шыгарылды.

Мунайлы, Емби, бассейндерин жане де баска касипкершиликтерди ондириске косу 1950 жылы мунай ондируди согыска дейнги салыстырганда 52 % арттыру мумкиндик болды.

1950 жылы кайта жабдыктаудан Семейдеги май зауыты, Петропавлдагы Комсамол тигин фабрикасы оним бере бастады.

1950 жылы Жамбыл, Кызылорда, Павлодардагы тери зауыттарынын кырылысы аякталды.

Атакты кеншилер Кузембаев, Абдрахманов, Акулов социалистик енбек ери деген жогары атак алды.

1954-1958 жылдары Республикамызда 730 онер касип орындарымен цехтар косылды.

1960 жылдардын ортасына карай республиканын онеркасип алеуети 2 есе ости.

729 ири онер касип орны жане 555 цех катарга косылды.

60 жылдардын сонына карай тагы да 445 ири онер касип орындары мен цехтер косылды.

1945 жылы халык шаруашылыгындагы жумысшы жане кызметкерлер саны 1044 мын адам болса 1950 жылы бул корсеткиш тисинше 1403 мын жане 366 мынга жетти.

1951-1955 жылдары ауыр онеркасип орындарында мамандар саны 1,8 есе ости. Натижесинде кала халкынын саны каркынды турде осип 1959 жылы 44 % жетти.

Осы жылдары Казакстаннын картасында 15 жана кала жане 86 кала типтес кенттер пайда болды.

1950 жылы узындыгы 483 км Мойынты-Шу темир жол тармагы салынды.

1960 жылы темир жол желиси 1945 жылгымен салыстырганда 11,47 мын км-ге жетти.

1958 жылы республика аумагында Казак темир жолы мен курылуымен киындыктар жойылды.

1960 жылдардын сонында казакстанда темир жолдын узындыгы 13120 км – ге жетти. Бул одактык колемдеги темир жолдын 9,3 % еди.

1960 жылы тас тоселген автомобиль жолдардын узындыгы 11,2 мын км жетти.

1949 жылдын коктемине карай Алматыда астананы елдин 56 каласымен байланыстырган автоматтык телефон станциясы жумыс истей бастады.

Радио хабар тарататын станциялар саны 1940 жылмен салыстырганда 2 есе – дей артты.

1945 жылы республикада 1,15 млн кВт саг электр куаты ондирилсе, 1960 жылдын колеми 10,5 млн кВт саг тен болды.

1962 жылы Казакстанда халык шаруашылыгы кенестерин ирилендиру арекети жасалды.

Халык шаруашылыгын кайта калпына келтирудин жане дамытудын 1946-1950 жылдардагы арналган 5 жылдык жоспары мынаны карастырады: ауыр онеркасипти дамытуды.

1960 жылдардагы елдин гылыми-техникалык прогрестин негизги багыты электрлендиру.

1960 жылдары Казакстаннын картасында ири калалардын пайда болу себеби: ири пайдалы кен орындарын пайдалану.

Согыстан кейинги жылдардагы Казакстаннын ауыл шаруашылыгы

(1946-1960)

1949 жылга карай кабылданган каулы бойынша Казакстаннын колхоздарына турли уйымдардын 214 млн сом карызы коп мал техника, 540 мынга жуык зансыз тартып алынган жер кайтарылып берилип акимшилик –шаруашылык баскару аппараты елеули турде кыскарды.

Колхоздарды кыска мерзим ишинде ирилендиру жаппай сипат алды, натижесинде казакстандагы олардын саны 6737 – ден ( 1945 жыл) 2047 – ге ( 1952 жыл ) дейн кыскарды.

Миндеттерди табысты жузеге асыру ушин Н.С. Хрущев республикалык басшылыкты «ныгайту» керек деп шешти. 1954 жылы акпанда Казакстан Компартиясынын ОК-нин биринши хатшылыгына Казакстанда ешкимге белгисиз П.К. Пономаренко сайланды. Ж. Шаяхметовти кызметинен алу маселесин Кремльде шагын топ кана шешти. Шын манинде Н.Хрущев бул кезенде озинин кадрларын турли орындарга коя бастаган болатын, ал Ж. Шаяхметов болса тын жерлерди тез арада менгеру идеясын колдамады.

Жана жерлерди игеру есебинен 1954-1955 жылдарда 13 млн гектар жер жыртылып, 1955 жылы одан 1100-1200 млн пут астык алу жоспарланды.

КСРО-да тын котеруге байланысты белгиленген тапсырма 1954 жылгы иамыздын басына карай орындалды. 13,4 млн гектар жер немесе жоспар бойынша 103,2 %, онын ишинде казакстанда 6,5 млн гектардан аса тын жер жыртылды.

Тамызда « Астык ондируди молайту ушин тын жане тынайган жерлерди одан ари карай инеру туралы» жана каулы кабылданды.

1956 жылы тын жерлердеги данди-дакылдар егуге арналган аудан колемин 28-30 млн гектарга дейн жеткизу миндети койылды.

1955 жылы тын жерлерде жоспарланган 7,5 млн гектардын орнына 9,4 млн гектар жер жыртылды. Тын жерлерди игерудин басым копшилиги негизинен Казакстаннын солтустигиндеги алты облыста – Костанай, Акмола, Солтустик Казакстан, Кокшетау, Торгай жане Павлодар облыстарында жузеге асырылды.

1954 жылдын озинде косымша 636 мын гектар тын жане тынайган жерлер жыртылды. Тек сол жылы гана колхоздар жане МТС – тар 4847 мын, ал совхоздар 3684 мын гектар жана жерлерди игерди.

Коныстандыру исин уйымдастыру 1938 жылы курылган Бас коныстандыру баскармасына жуктелди.

1954 жылы Казак КСР Министрлер Кенесинин Жер халык комиссариатынын курамында миграциялык ундистерди реттеу енгизилди.

1954 жылдын биринши жартысында тек Акмола облысына гана 20 мыннан астам адам тын котеруге келди.

1954-1955 жылдары совхоздарга 4,5 мын маман жиберилсе, 1959 жылы оларда 15 мыннан астам жогары жане орта билимди мамандар енбек етти. Тек 1953-1958 жылдары ауыл шаруашылыгына 266,6 мын механизатор мамандар жиберилди.

Ен танымал тын игерушилердин бири михаил Довжик болды. Ол Казакстандагы 1954 жылы наурызда алгашкы тын игерушилердин катарында келди.

Ынтымакты бригада курган М.Довжик Акмола облысындагы ауыл шаруашылык техникасын пайдалануда жанашыл болды. Ерен енбеги ушин М. Довжик Социалистик Енбек Ери атагына ие болып, жогаргы зан шыгарушы орган – Казакстаннын Жогаргы кенесине депутат болып сайланды.

1954-1959 жылдары Казакстанын тын жерлерин игеруге 20 млрд-тай сом каражат жумсалды.

Жетижылдыкка ( 1959-1965) белгиленген жалпы онимди 70% -га осирудин орнына 15 % гана оним алынды.

Жазылбек Куанышбаев ерен енбеги жане аса корнекти табыстары ушин ол 1958 жылы екинши рет елдин жогаргы наградасы « орак пен балга » алтын медальимен марапатталды.

Танымал механизатор. Тын игеру Камшат Доненбаева ауыл шаруашылыгымен дамытуга елеули улес косты. Ыбырай Жакаев, Камшат Доненбаева, И. Головацких, Я. Геринг т.б. ауыл енбекшилери Социалистик Енбек Ери деген атакка ие болды.

Экономикалык жагынан нашар колхоздар ирилендирилип жаппай совхоздар уйымдастыру 1957 жылдын коктеминен басталды. Осы жыл ишинде 198, ал 1958 жылдын сонына карай 500-ден астам осындай шаруашылык курылды.

Казакстан 1960 жылдардын соны мен 1980 жылдарда

КСРО Министрлер Кенесинин торагасы А.Н. Косыгин бастаган реформашыл куштер экономиканы баскарудагы акимшилдикти сынай отырып, онеркасипти баскаруды салалык кагидамен жузеге асыруды, онеркасип салалары бойынша одактык –республикалык министрликтер куруды усынды.

1965 жылы алтыншы шакырылган КСРО жогаргы Кенесинин сессиясы онеркасипти баскару жуйесине озгеристер енгизу мен биркатар мемлекеттик жоспарлау органдарын кайта куру жонинде зан кабылдады.

Гылымнын ерекше жетистиги – 1961 жылы 12 сауирде Ю.А. Гагариннин адамзат тарихында алгаш рет гарышка сапар шегуи болды. Бул окиганын курметине казактын жас акыны Олжас Сулейменов « Адамга табын, Жер, енди!» атты поэмасын жазды.

Узындыгы 45 мын км –ден астам электр тасымалдаудын жогары куатты желилери республиканы барлык багыттар бойынша коктей киып отти.

Кондыргыларды автоматтандыру «Карагандыкомир» комбинатында 2700 адамды босату мен комбинат бойынша енбек онимдилигин 6 % арттыруга мумкиндик берди.

1965 жылы Ащысай полиметалл комбинаты жумысшылары мен республика галымдарынын улкен бир тобына Лениндик сыйлыктын лауреаты атагы берилди.

1965 жылы Озен кен орны озинин биринши мунайын берди.

Женил жане тамак онеркасиби жана касипорындармен толыкты. Алматы, Шымкентте макта-мата онеркасиби касипорындары, ал Жезказган, Семей, Актобеде – токыма фабрикалары иске косылды.

1966 жылы Казакстанда жоспарлаудын жана тартибине 11 онеркасип орны, онын ишинде Оскемен коргасын-мырыш комбинаты, Шымкент цемент зауыты, Алматыдагы «жетису» аяк киим фабрикасы т.б. кошти.

1967 жылдын сонында онымен 193 касипорын, ягни республикадагы барлык онеркасип орындарынын 10%-ы жумыс истеп, онда барлык жумысшылардын торттен бир болиги камтылды, олар жалпы онеркасип онимдеринин уштен бирине жуыгын ондирди.

1970 жылга карай касипорындардын 80%-ынан астамы жоспарлаудын жана жуйеси бойынша жумыс истеди.

1970 жылга карай КСРО халык шаруашылыгында комир жане темир кенин ондиру, болат балкыту мен кара металдарды прокаттаудын меншикти улеси ости.

Каспий тенизинин жагасында, Шевченко каласынын жанында дуние жузинде тунгыш рет су тущытатын атомдык кондыргы орнатылды.

Республиканын демографиялык жагдайы бурынгыдан да киындап кетти. Маселен, 1959-1964 жылдары Казакстанга жылына орта есеппен 64 мын адам келген болса, 1965-1975 жылдары Казак КСР халык шаруашылыгына баска республикалардан 115 мын адам келип косылды.

1970 жылы Казакстандагы тас тоселген автомобиль жолдарынын жылпы узындыгы 40 мын шакырымга жетти.

КОКП ОК –нин 1965 жылгы наурыз Пленумында ел басшылары тиимди аграрлык саясат талдамасын тузеуге кезекти арекет жасады.

КСРО укимет проблеманы шешудин жана жолдарын издестире бастады. 1967 жылы сауирде КОКП Ок мен КСРО Министрлер Кенеси « Совхоздар мен озге мемлекеттик ауыл шаруашылык касипорындарын толык шаруашылык есепке коширу туралы » каулы кабылдады. Ауыл шаруашылыгына жургизилетин тажирибелер жалгаса берди.

1968 жылы Казакстанга баска республикалардан 16 мын комбайншы мен Кенес армиясынын мындаган аскери кызметшилери жиберилди.

1971-1980 жылдары республиканын ауыл шаруашылыгына 18 млрд сомнан астам курдеои каржы жумсалды.

Алайда ауыл шаруашылык онимдерин жалпы колеми биртиндеп тежеле берди. 9 бесжылдыкта – 14%, 10 бесжылдыкта – 1,3%, 11 бесжылдыкта 0,4% кемиди. 1965-1985 жылдар арасында ири кара мал басы 4,2 млн-га, кой мен ешки 55 млн-га6 шошка 5,1 млн-га дейн азайды. 100 бастан алынган тол саны 69 баска кемиди.

1971 жылдан 1985 жылга дейн Казак КСР-и жыл сайын одактык корга бир килограмы 2 сомнан аспайтын 300 мын тонна ет откизип отырды. Киристин колеми 9 млрд-тай сом болса, ондириске кеткен шыгын колеми 18-27 млрд сомга жетти.

Экономиканын ауыл шарушалык секторында реформалар , электрлендиру саясатын жургизуде сол кездеги Министрлер Кенесинин торагасы Байкен Ашимулы Ашимов улкен енбек синирди.

1962-1963 жылдары 7 жылдык мектептен 8 жылдык мектепке кошу аякталды.

Мысалы зерттеуши Б. Биржановтын есептеулери бойынша, тек Атырау облысынын озинде гана 1970 жылы 69,6 шаршы метр тургын колеми бар 1807 патер, 109 орынга арналган асхана, сагатына 156 адамга арналган 15 монша, 250 орынга арналган 6 балалар бакшасы, 880 орны бар 2 мектеп салынып, иске косылды, 46 елди мекен электрлендирип, 2551 патерге газ берилди.

1976 жылы Петропавл жылу-электр орталыгынын иске косылуымен Солтустик Казакстан республикадагы толык электрленген олкелердин бирине айналды.

1970 жылдан 1975 жылга дейн Солтустик казакстан облысындагы актас шагын ауылында 8 жылдык мектеп уйи, медицина пункти, монша, оннан астам тургын уйлер салынып, иске косылды.

И.Н. Худенконын тиимди ари болашагы зор адисинин тамырына балта шабылды. Оган коса онын иси сотка берилип, сотталды. Турмеге отыргызылган И.Н. Худенко сонда кайтыс болды. Тек бирнеше жылдан сон , елде кайта курулар басталган кезде И.Н. Худенко Казак КСР Жогаргы Соты алкасынын шешимимен акталды.

Бюрократия - бастапкыда укимет аппаратындагы шенеуниктер мен басшылардын билиги мен ыкпалы, одан кейн – когамнын ар турли салаларында пайда болган ири уйыидардагы кызметшилер тобынын атауы.

1970 жылдары Казакстанда биринши болып фермерлик шаруашылыкты куру мен дамытуга арекет жасаушы И.Худенко

Азык-тулик багдарламасы кабылданган жыл 1982

Республика галымдары мен Ащысай полиметалл комбинаты жумысшыларынын бир тобына Лениндик сыйлыктын лауреаттары атагы берилген жыл 1965 ж

Гагарин Юрий Алексеевич (1934-1968)

Олжас Сулейменов Омарулы ( 18,05,1936 ж. Алматы)

Саяси омир мен улттык катынастар ( 1960-1980)

1964 жылы 14 казанда КОКП Ок-нин Биринши хатшысы Н.С. Хрущевти озинин бурынгы сериктеринин бир тобы орнынан алды. Казакстандагы басшылар да ауысты. 1960 жылы 19 кантарда Н.И. Беляевтин орнына буган дейн республика Министрлер Кенесинин торагасы болып истеген Динмухамед Ахметулы Конаев Казакстан Компартиясы Орталык Комитетинин биринши хаьшысы болып сайланды.

1969 жылы 13 маусымда Даман аралында аскери кактыгыс болып отти.

1969 жылгы 13 тамызда Семей облысынын Жаланашкол бойында тагы да бир аскери кактыгыс орын алды.

1969 жылы 11 кыркуйекте Пекин каласынын ауежайында ядролыу кактыгыстын алдын алуда шешуши рол аткарган А.Н. Косыгин мен Чжоу Эньлайдын кездесуи отти.

Жуйе дагдарысынын айкын кориниси – сол елдин укиметинин тилегимен деген желеумен Ауганстаннын аумагына 1979 жылдын желтоксанында Кенес аскерлери шектеули болигинин енгизилуи болды. Согыска 21979 казакстандык катыстып, олардын 780-и каза тапты, 393-и мугедек болды, 22-си хабар-ошарсыз кетти.

1945 жылы 29 тамыз Семей полигонында ядролык каруды ен алгаш сынау.

1962 жылы радиацияга ушыраган адамдарды медициналык тексерудин басталуы.

1977 жылы КСРО конституциясы кабылданган.

Мамандыгы жогары, терен билимди философ Махмет Кулмагамбетов 1962 жылы кенестик тартипке карсылыгы ушин Костанай облысынын Рудный каласында туткындалып, Кылмыстык истер кодексинин 58-бабы бойынша 20 жыл мерзимге сотталды.

Композитор Хасен Кожахметов Алматы облысындагы Есик каласында турып, енбек еткен ол 1975 жылдын кузинен 1977 жылдын сауирине дейинги кезенде баспа кызметимен айналысты. 1977 жылы 30 карашада жала жабылып 2 жыл бас бостандыгынан айырылды.

1975 жылы Олжас Сулейменовтин «Аз и Я» атты китабы жарык корди.

1979 жылдын коктеми немис автономиясын куру жониндеги шешим.

1976 жылы 13 акпанда «Аз и Я» китабын талкылап , сынады сол кездеги КОКП ОК-нин хатшысы А. Суслов карсы угит жургизди, оны академик Б. Рыбаков колдады.

Немис автономиясынын орталыгы Целиноград облысында орналаскан Ерейментау каласы болып белгиленип, курамына Кокшетау, Караганды жане Павлодар облыстарынын биркатар аудандары енгизилуи тис еди.

1979 жылы 13 маусымда казак жастарынын топтары Целиноградтын орталыгына, Ленин аланына топталып жинала бастады.

Жастар колдарына «Казакстан биртутас», жане « Немис автономиясына жол жок » деген урандар котерип шыкты.

1979 жылгы толкулар жониндеги создер республикада коп уакыт бойы айтылып журди. Белгили мемлекет жане когам кайраткери, 1955-1961 жылдары Казак АКС-и Жогары кенеси, Министрлер Кенесинин торагасы кызметтерин аткарган Жумабек Ташенов казак жеринин аумактык тутастыгынын сакталуына коп енбек синирди.

1976 жылы жасуша ишиндеги болшектердин жана класы – инофорумдарды ашу мен оны зерттеу жониндеги жумыстары ушин авторлык ужымнын ишинде жас галым Мурат Айткожин жогары атакка ие болды.

1977 жылы КСРО Конституциясында «КСРО кенес халкынын мемлекеттик бирлигин бейнеледи» деп накты атап корсетилди.

1982 жылы карашада кайтыс болган Л.Брежневти КГБ-нин бурынгы торагасы, ауыр наукасты Юрий Андропов алмастырды.

1984 жылы Ю.Андропов кайтыс болды онын орнына Константин Черненко отти.

1992 жылы 29 сауирде Казакстан Республикасы Министрлер Кабинети каулысынын №2 косымшасында республика аумагында орналаскан полигондардын тизими берилди. Сынак аландарынын жалпы саны 12-ге жетти.

Семей полигоны бурынгы Семей облысы Абыралы ауданы жане Павлодар мен Караганды облыстарынын бираз жерин камтыды. 1949-1989 жылдар аралыгында куаты ар турли 470-тей жарылыстар жасалды. Онын 90-ы ауеда, 26-сы жер устинде, 354-и жер астында откизилген. Алгашкы сынак 1949 жылы 26 тамызда тангы сагат 6-30 да Абай мен Абыралы аудандарында откизилди (жарылыстын куаты 30 кт).

Семей полигонында 1951 жылдын 18 казан айында уран бомбасы, 1953 жылдын 12 тамызында жер устинде алгаш рет куаттылыг 500 кт болатын сутеги бомбасы сыналды.

1963-1988 жылдары жылына 14-18 сынак откизилип, жер астында барлыгы 343 ядролык жарылыс жасалган.

Сынак жургизилген жерлердеги радтациянын денгейи 448 БЭр-ге жеткен.

Арал тенизи 1960-1970 жылдары дуниежузилик тениз денгейинен 53,0 бииктикке жетсе, 1998 жылы 18 метрге томендеген. Сонын салдарынан тениз 2 су айрыкка Улкен Арал жане киши арал болып болинди 1992 ж.

Динмухамед Ахметулы Конаев ( 1912-1993). 1992 жылы 13 карашада Алматыда Конаевтин муражайы ашылды.

Брежнев Леонид Ильич ( 1906-1982) КОКП ОК-нин бас хатшысы.

Сахаров Андрей Дмитриевич ( 1921-1989) орыс физиги жане адам кукыктары жолындагы курескер.

Казакстандагы мадени омир ( 1946-1985)

Кенес окимети 1947 жылгы карашада « Казак КСР –инде жогары жане орта билимди бурынгыдан ари жетилдиру шаралары туралы» каулы кабылдады.

Мемлекет мектептердеги билим беруге мол каржы болди. Егер 1946 жылы бул максатка 85,6 млн сом болсе, 1950 жылы 146,5 млн сом болди.

1950 жылга карай республикада жалпы билим беретин 9088 мектептер жумыс истеп, оларда 1 млн 439 мын окушы окыды.

1950 жылдын сонында Казак КСР Га-нын жуйесинде 50 гылыми-зерттеу мекемеси, онын ишинде 19 институт, 13 сектор, 2 муражай, обсерватория, 3 ботаникалык бак пен 8 гылыми база жумыс истеди.

1985 жылы республикада 40377 гылыми кызметкер жумыс истеди. Олардын 864-и гылыми докторы, ал 650 –и Гылым академиясынын академиктери, корреспондент мушелери, профессорлар болды.

1951 жылы 31 маусымда «биркатар жат угымдарды баяндайтын Казак адебиети окулыктарынын барлык басылымдарын алып тастауга...» буйрык берилди.

Кез келген шыгарманы жарыкка шыгару Главлиттин руксатымен жузеге асырылды.

Казакстан Компартиясы ОК-нин 1947 жылгы 21 кантардагы «Казак КСР Гылым академиясы Тил жане адебиет институтынын жумысындагы орескел саяси кателиктер туралы» атты арнайы каулысында ешбир негизсиз Есмагамбет Ысмайылов, Мухтар Ауезов, Кайым Мухаметканов, Кажым Жумалиев, Сабит Муканов т.б. « ултшылдык пен байшылдыкты « ансаушылар» » деп айыпталды.

Ермукан Бекмаханов дарынды тарихшы еди. Ол 1943 жылы Алматыда жарык корген « Казак КСР тарихы» атты курдели енбектин негизги авторларынын бири. Китаптын 14-ши тарауында Кенесары Касымовтын басшылыгымен болган котерилис туралы жазылган.

Е.Бекмаханов 1946 жылы КСРО Гылым академиясында докторлык диссертация коргап, онын колжазбасын 1947 жылы « 19 гасырдын 20-40 жылдарындагы казакстан» деген атпен жеке монография етип жарыкка шыгарган болатын.

Е. Бекмаханов 25 жыл бас бостандыгынан айырылды. А.М. Панкратов деген кисинин аркасында 1954 жылы акталып шыкты.

КОКП 20 съезинин когамдагысталинизмнен арылту жониндеги арекети « жылымык» деген атау алды.

1947 жылы М.Ауезов « Абай» роман-эпопеясынын екинши китабын аяктады. 1949 жылы оган алгашкы еки китабы ушин биринши дарежели КСРО Мемлекеттик сыйлыгы берилди.

С. Кожыков «Менин атым Кожа»

А. Нурпейисовтин « Кан мен тер » трилогиясына 1974 жылы Мемлекеттик сыйлык берилди.

Бекмаханов Ермукан Бекмаханулы ( 1915-1966)

Мухтар Ауезов Омарханулы ( 1897-1961)

Казакстан кайта куру кезенинде ( 1986-1991)

1985 жылы наурызда К.У. Черненко кайтыс болганнан кейн КОКП ОК Бас хатшысынын кызметине М.С. Горбачев сайланды.

1986 жылы акпан-наурыз айларында Казакстан Компартиясынын 16 съези болды.

Д. А. Конаевтин тагдыры Кремльде шешилди.

1986 жылы 16 желтоксан куни танертен Казакстан Компартиясы ОК-нин 5 Пленумы болып отти. Кун тартибине бир гана уйымдастыру маселеси койылды. Пленум 18 минутка созылды. Конаевтин орнына Колбин тагайындалды.

Д.А. Конаев «Отти даурен осылай» атты китабында озинин басшылык кызметтен кетуи жайлы былай деп жазды: «бул жолы мен Бас хатшыга жеке маселеммен бардым. Амандасканнан сон, ангимени созбастан, мен онын устелинин устине оз отинишимди койдым. Горбачев, менин ойымша, мундай ангимене дайындалган таризди. ..»

1986 жылы 14 желтоксанда республикада толкулар басталды.

1990 жылы 24 кыркуйекте Казак КСР Жогаргы Кенеси Президиумынын каулысы шыкты.

Уакытша устау болмелерине, арнайы болимдерге, тергеу болимдерине жеткизилген, кала сыртына акетилген адамдардын саны 8,5 мынга жетти.

Сотталган 99 адамнын 46-сы бираз уакыт откен сон акталды.

1986 жылгы желтоксан окигаларына катыскан ушин 787 адам комсомол катарынан шыгарылды, 1138 адамга комсомолдык жазалар колданылды. , 271 адам оку орындарынан жуздеген адам жумыстан куылды. Денсаулык сактау жане Колик министрликтеринен 309 адам , Ишки истер министрлигинен 1200 адам жумыстан шыгарылды. Жогары оку орындарынан 12 ректоры кызметинен алынды.

1987 жылы шилдеде КОКП ОК кабылдаган « Казак республикалык партия уйымдарынын енбекшилерге интерноционалдык жане патриоттык тарбие берудеги жумыстары туралы» каулыда 1986 жылгы Алматы каласындагы желтоксан окигасы «казак ултшылдыгынын кориниси » ретинде багаланды.

КОКП ОК-нин елдин алеуметтик – экономикалык дамуын жеделдету багытын жариялаган Пленумы болган мерзим 1986 жыл наурыз.

Д.А. Конаевтин Казакстан КОКП ОК биринши хатшысы кызметинде болган жылдар 1960-1962 жане 1964-1986.

Турар Рыскулов Ногайбайулы Жамбыл облысынын Мойынкум ауданында туган. 1987 жылы 1 кантарда К. Рыскулбеков туткындалды. Ату жазасына кесилип, сонынан бул уким 20 жыл турмеде отырумен алмастырылды. 1988 жылы жумбак жагдайда кайтыс болды.

Когамды жанарту шаралары.

1988 жылы Казакстан Компартиясы ОК-нин каулысымен 20-40 жылдар мен 50-жылдардын бас кезинде кугын-сургинге ушырап, сотталган халыктын данкты окилдеринин есими халкына кайтарылды.

«Казак КСР-инин тилдери туралы» Заны 1989 жылгы 22 кыркуйектеги Казак КСР Жогаргы Кенесинин кезектен тыс откен он тортинши сиссиясында кабылданды.

1922 жылдан бастап « Заман-Казакстан» атты бириккен казак-турик газети шыгарыла бастады.

1989 жылы «Невада-Семей» экологиялык козгалысы курылды Жетекшиси О.Сулейменов.

Мухтар Шахановтын бастамасымен Арал тенизи манайындагы тургындарга комек беру максатымен Балкаш пен Арал проблемалары бойынша комитет уйымдастырылды.

1990 жылы «Азат » азаматтык козгалысы дуниеге келди.

1990 жылы тамызда « Единство» ултаралык козгалысы дуниеге келди.

1990 жылгы караша айынын басына дейн Казакстанда 100-ден астам саясиландырылган когамдык курылымдар болса, онын 40-ка жуыгы республика астанасында курылды.

1990 жылы 4-27 маусы КСР Жогаргы кенесинин 4 сессиясы «Когамдык бирлестиктер туралы » зан кабылдады.

Орал ?аза?тары басшыларынын 1991 жылы 15 кыркуйекте Орал каласында оздеринин патша мен Отанга кызмет етуинин 400 жылдыгын атап отуи жониндеги шешеми копшилик ушин тусиниксиз болды.

1985 жылдын караша айынан 1988 жылдын желтоксан айына дейн М.С. Горбачев пен АКШ президенти Р. Рейганнын бес кездесуи болып отти.

1991 жылы 1 шилдеде Прагага жиналган мемлекет басшылары 1955 жылы 14 мамырда жасалып, 1985 жылы 26 сауирде Варшавада узартылган достык , ынтымактастык жане озара комек келисиминин жумысын токтату туралы хаттамага кол койды.

Экономикадагы озгеристер.

1976 жылы желтоксанда ондиристик емес салалар кызметкерлеринин жалакылары ости. Совхоз жумысшыларынын жалакысы артып, онын молшери 1985 жылы орта есеппен 186,5 сомды курады.

Когамдык тамактандыру жуйеси жаксара тусти.

1970 – 1985 жылдары ондаган мын жана асханалар ашылды.

1970 жылдан 1985 жылга дейн 3 млн адам коныстандырылган 887,7 мын патер салынды.

1993 жылы карашада Сауд Арабиясымен бирге, шетелдиктер катысуымен тунгыш « ал – Барака – Банк Казакстан » банки курылды. Корея республикасымен атап айтканда « Самсунг», « Голд Стар » жане баска коорпарицияларымен байланыс дами тусти.

1991 жылдын 1 жартысында Казакстанда 24 елдин катысуымен 35 бирлескен касип орындар тиркелди.

1990 жылы Казакстандык студенттердин алгашкы тобы окуларын жалгастыру ушин Кытайга жиберилди.

Букил 1991 жылды халык шаруашылыгы 600 млн сом зиянмен аяктады.

1986-1990 жылдары жем-шоп дайындаудын колеми курт томендеди.

1989 жылы шилде де Донбасс пен Кузбасс кеншилеринен кейн иле-шала Караганды комир алабынын кеншилери де ереуилге шыкты.

Карагандыга ереуилшилерди тыныштандыру ушин келген КСРО комир онер касиби министри М.И. Щадов тын жауаптары кеншилерди канагаттандырмады. Осы кезде Карагандыга шугыл турде Н.А. Назарбаев ушып келди.

1980 жылдардын сонында экспортка тауар шыгару колеминде КСРО бойынша Казакстан 5 орынды иеленди.

1980-1990 жылдардагы Казакстаннын сырткы экономикалык байланыстарынын манызды багыты болган еркин экономикалык аудандар Жайрем-Атасу, Алакол.

Республика егемендигин жариялау.

Казак КСР – нин 1990 жылгы 24 сауирдеги 12 шакырылган Жогары Кенесинин биринши сессиясында Назарбаев республиканын тунгыш президенти болып сайланды.

Казакстан озинин мемлекеттик егемендиги туралы декларациясын 1990 жылы 25 казанда жариялады.

1991 жылга 19 тамыздагы тотенше жагдай жониндеги мемлекеттик комитет «ТЖМК».

Конституцияга карсы ТЖМК куруды мемлекеттик тонкерис деп атаудан баска жони болмады.

ТЖМК-нын №1 каулысы бойынша КСРо-нын барлык билиги мен баскару органдары, одактык жане автономиялы республикалар, олке, облыс, кала, аудан, кеттер жане ауылдар тотенше жагдай тартибин мултиксиз орындауга миндеттенди.

Республика президенти Назарбаев 1991 жылы 29 тамызда «Семей ядролык сынак полигонын» жабу туралы жарлыкка кол койды.

1949 жылы 29 тамызда ашылган полигонда 42 жыл ишинде 500 ден астам жарылыстар болды.

1991 жылы тамызда Казакстан президенти Назарбаев КОКП ОКсаяси бюросы мушелигинен шыгатына жайлы малимдеди.

1991 жылы 7 кыркуйек куни сагат 10 да Алматыда Казакстан компартиясынын кезектен тыс жане тотенше съези ашылды. Узакка созылган айтыстардын натижесинде съезде Казакстан компартиясын тарату жане жана партия куру кабылданды.

КОКП мушелеринин бир болиги 1991 жылы 5 казанда курылган. Казакстаннын халык конгреси партиясы курамына кирди.

Партиянын тен торагалары болып корнекти когам кайраткерлери, жазушылар О.Сулейменов пен М. Шаханов сайланды.

1991 жылы казанда Казакстан ЛКЖО 18 кезектен тыс съезинде Казакстан Лениншил Комунистик Жастар Одагы атауын Казакстан Жастар Одагы деп озгертуге шешим кабылдады.

КСРО-нын омир сурген жылдары 1922-1990 ж.

Казакстан компартиясы таратылганнан кейн 1991 жылы кыркуйекте курылган партия социалистик.

Н.А. Назарбаев 6.07.1940 жылы Алматы облысынын Каскелен казирги Карасай ауданындагы Шамалган ауылында туылган. Н. Назарбаев 1984 жылдан республика оуиметин баскарды. 1989 жылы Казакстан КП ОК-нин биринши хатшылыгына сайланды. 1990 жылы Казак КСР Жогара Кенесинин торагасы кызметин коса аткарды. 1990 жылы казак КСР жогаргы кенесинин сессиясында Н.Назарбаев Казак КСР – нин президенти болып сайланды. 1991 жылы 1 желтоксанда букил халыктык сайлау корытындысы бойынша КР президенти болып сайланды. 1995 жылгы букил халыктык референдумда онын президенттик окилеттилиги 2000 жылдын желтоксанына дейн узартылды. 1990 жылы 10 кантарда откен букил халыктык сайлауда Назарбаев тагыда мемлекет басшылыгына сайланды. Баламалы негизде откен осы сайлауда сайлаушылардын 79,78 % дауысына ие болды.

Казакстаннын тауелсиздик жылдардагы дамуы.

Вице – президент болып Е.М. Асанбаев сайланды.

10 желтоксан куни жергиликти уакытпен 15 сагатта Алматыдагы республика сарайында президенттин ох кызметине кирису салтанаты « Инагурация » болып отти.

1991 жылгы 10 желтоксанда республика жогаргы кенесинин сессиясында Казак Кенести социалистик республикасын Казакстан республикасы деп атау жонинде шешим кабылданды.

1989 – 1992 жылдары Гурьев каласы – Атырау, Целиноград – Акмола, Шевченко- Актау, Голощекин ауылы- Приуралье болып озгертилди.

Кыска мерзим ишинде жазыксыз кугынга ушыраган 33 мын – нан астам азаматтар акталды.

1991 жылы 12 желтоксанда Назарбаев « 1986 жылгы 17-18 желтоксан окигаларына катсыканы ушин жауапка тартылган азаматтарды актау жонинде » жарлык шыгарды.

РКФСР, Белорусь жане Украинанын басшылары 1991 жылдын желтоксан айынын басында Белорусь астанасы Минск каласында бас косты.

ТМД куру жонинде келисимге кол койды.

1991 жылы 13 желтоксанда Ашхабадка Казакстан мен Орта Азия республикаларынын басшылары жиналып, Минскиде кабылданган шешимди колдайтындыктары туралы айтты.

1991 жылы 20 желтоксан куни ТМД тонирегиндеги бир кыдыру маселелерди талкылау ушин Азирбайжан, Армения, Белорусь , Казакстан , Кыргызтан, Молдова, РКФСР, Тажикистан, Туркименстан мен Озбекстаннын басшылары Алматыга жиналды. Оган Грузия бакылаушы ретинде катысты.

1991 жылы 21 желтоксан куни жергиликти уакыт бойынша 11 сагат 30 мин-та тауелсиз мемлекеттер басшылары Казакстан президентинин резиденциясында жиналды. М.С. Горбачев бул жиынга шакырылган жок.

1993 жылы Казакстан республикасынын президенти Назарбаев Лиссабон хаттамасына кол койып, казакстаннын ядролык карусыз аймакка айналатына жонинде малимдеди.

1991 жылы 21 желтоксандагы Ксро-нын бурынгы республикаларынын ТМД-ны куру жониндеги хаттамасына кол коймаган Грузия.

Казак КСР-и Казакстан республикасы болып ата бастаган жыл 1991 жыл.

Тауелсиз Казакстаннын саяси дамуы.

1991 жылы 16 желтоксан « Казакстан республикасынын мемлекеттик тауелсиздиги туралы зан» кабылданды.

1922 жылгы 2 наурыз БУУ уйымына кабылданды.

1993 жылы 28 кантар Казакстаннын биринши конституциясы кабылданды.

1992 жылы кантарда Казакстан озинин тунгыш алтынын шыгарып мемлкеттин алтын корын жинауды бастады.

1992 жылы 4 маусыда жогаргы кенестин сессиясы республиканын жана мемлекеттик туы мен елтанбасын бекитти. Казакстан Республикасынын елтанбасынын авторлары Ш. Уалиханов, Ж. Малибеков.

1992 жылы маусыда Казакстан Республикасы ануранынын музыкалык редакциясы туралы зан, кейиннен ануран матини кабылданды.

Ал 2006 жылы кабылданган казирги ануран созинин авторлары Ж. Нажимеденов пен Н. Назарбаев, анин жазган Ш. Калдаяков.

Казакстан республикасынын алгашкы конституциясы 4 болимнен 21 тараудан турды.

Негизги занда Казакстан республикасынын жери буртутас ол болинбейди жане оган кол сугуга болмайды деп корсетилген .

1993 жылдын сонына карай Казакстанда ресми тиркелип, арекет еткен уш саяси партия – социалистик партия, казакстаннын республикалык партиясы, жане « Казакстаннын халык конгреси » мен когамдык козгалыстар – ядролык жарылыска карсы «Невада - Семей», «Казакстаннын халык бирлиги», «Азат» , азаматтык козгалысы, 11 республикалык улттык – мадени топтар болды.

1993 жылы кузде «Казакстан халык конгреси» сиякты бул партия да оз газетин шыгара бастады Казакстан социалиятик партия.

Оз тонирегине негизинен республикадагы словян халыктары окилдерин топтастырган «Лад» республикалык козгалысы оз катарын ныгайту жонинде белсенди жумыс жургизди осылауша 1993 жылдын сонында когамдык-саяси козгалыстар республикада накты саяси кушке айналды.

Курылтайда казакстан республикасынын президенти назарбаев Корнекти акын жане когам кайраткери О. Сулейменов, туркиядан келген динтанушы галым Халифа Алтай , Ресейден келген конак Аман Толеив т.б. соз сойледи .

Когам куштерин барынша жумылдыру мен халыктар достыган ныгайтуда 1992 жылгы желтоксанны ортасында откен Казакстан хылыктарынын форумы улкен рол аткарды.

1993 жылдын соны Казакстанда кенестердин жаппай озин-ози таратуымен де есте калды.

1993 жылдын 8 желтоксанда Алматы каласында республика жогары кенесинин 11 сессиясынын 2 кезени оз жумысын бастады.

КР-нын 1994 жылдын 6 шилдесиндеги «КР-нын астанасын ауыстыру туралы » каулысы тауелсиз мемлекетимиз астанасынын тагдырын шешти.

1995 жылы 15 кыркуйекте КР-ы президентинин « казакстан республикасынын астанасы» туралы зан куши бар жарлыгы, 1997 жылдын 20 казанында «акмола КР-нын астанасы етип жариялау туралы» жарлыгы шыкты.

1997 жылдын 10 желтоксанында президент Назарбаевтин торагалык етуимен парламент пен окиметинин бириккен мажилиси отти. Осы куннен бастап Акмола КР-нын астанасы болып танылды.

1998 жылыдн 6 мамырында КР-ы президентинин жарлыгымен Акмола каласынын аты Астана болып озгертилди. КР-ы астанасынын ресми туса кесери 1998 жылдын 10 маусымында отти.

Казакстан Республикасы конституциясы бойынша жергиликти аткарушы билик органы сенат.

КР-ы парламентинин палаталары Сенат пен Мажилис.

Калыптаскан жагдайда республика президенти жогаргы кенес президиумымен келисе отырып,республика аумагында 1992 жылы 6 кантарда бастап баганы бостау туралы жарлык кабылдады

Тек баганы бостаудын алгышкы кезенинде 1992 жылгы кантар 186,4 есе ,ал сауирдеги 1991 жыл реформадан кеийн 554,6 есе ости

1992 жылга карай 35 туракты когам ,75 салааралык жане сырткы экономикалык кауымдастыктар,30 концерн мен консорциум,30 дан аса коммерциялык банк курылды

Казакстанда нарыктык курылымнын дамуын жеделдету макстаныда мемлекет меншигинен алу жане жекешелендиру багдарламасы жасалды.

Казакстандагы жекешелендиру 4 кезенде отти

1 кезен 1991-1992

2 кезен 1993-1995

3кезен 1996-1998

4 кезен 1999 жылдан басталып бугинги кунге дейин жалгасып отыр

«кемелденген социализм »дауиринен ерекшелиги Кзакстандагы меншик азаматтар меншиги,ужымдык жане мемлекеттик меншик туринде болды

1993 жылы он бойында Назарбаев парламент пен окиметтин бар кушин ТМД елдери экономикасын интеграциялауга багыттады,ол озара пайдалы ынтымактастыктын артыкшылыгын барынша тиимди пайдалануга мумкиндик беретин еди

Карашанын басында республика премьер министири С.Терешенко бастаган Казакстан делегациясы Казакстаннын бирынгай сом аймагына енуии туралы шартка кол кою максатымен Маскеуге барды

1993 ж 15 карашада улттык ваюта тенге айналымга енгизилди

1995 жылгы 1 казанда жалакы бойынша карыз 25100,8 млн тенгеге ,ишки жалпы оним колеминин 23,97 пайызына жетти

1995 жылдын ишинде жумыс пен кату кызметтери 153 мын жумыссызды ресми турде тиркеди,бул 1994 жылмен салыстырганда 1,9 есе коп еди .

Жумыссыздыктын жалпы колеми 643 мын адамды курады.

Ондиристин толык токтауынан 192 мын адам ериксиз енбек демалысында журди,ондиристин жартылай жумыс истеу салдарынан 451 мын адам толык емес жумыс кунинде енбек етти

1995 жылдын 1 ши жарты жылдыгында 1671 совхоз шаруашылык жургизиудин мемлекеттик емес нысанына айналдырылды,бул 1992 жылдын 1 кантарындагы барлык шаруашылыктын 78,8 пайызын курады

1993 жылы агрокурылымдардын жалпы есебиндеги пайдасыз мемлекттик ауыл шаруашылык касипорындары 54,7 пайызды курады

Тауелсиз Казакстаннын халыкаралык жагдайы.

1992 жылгы кантардын ортасына карай Казакстанды тауелсиз мемлекет ретинде алемнин 30-дан астам мемлекети таныды.

Тениз мунай алабын шетел фирмаларымен бирлесип барлау басталды, жана мунай кешинтерин игеруге « Бритиш петролеум», «Бритиш Газ», «Эльф-Акитен», «Аджип» т.б. ири крмпаниялары тартылды.

Казакстан президенти Назарбаев 1994 жылдын басында Еуразиялык мемлекеттик Одагын куру идеясын усынды.

1993 жылы 2 акпанда казакстан республикасы мен Еуропалык Одак арасында дипломатиялык катынас орнатылды.

Герхард Шредер Астанага келген сапарында « Казакстан Орта Азиядагы манызды ел жане Германиянын басты экономикалык ариптеси» деп атап корсетти.

2003 жылга карай республикада немис банки жане ири компанияларынын 145 окилдилиги мен болимшелери жумыс жасады, ал тиркелген Казакстан-герман бириккен касипорындарынын саны 266-га жетти.

1994 жылы 7 наурызда республика парламентине сайлау болып отти. Бирак кейбир жерлерде зансыздык орын алып, сол себепти 1995 жылгы 6 наурыздагы Конституциялык сот каулы кабылдап, сайлау зансыз деп табылды.

Осыган байланысты 1995 жылгы 11 наурызда республика президенти Назарбаев Конституциялык соттан томендегидей сурактар бойынша тусиниктемелер беруди талап етти.

Казакстан Республикасынын Президенти усынган жана Конституцияны казак халкы 1995 жылы 30 тамыздагы Республикалык референдумда кабылдады.

Экономиканы ари интеграциялау максатымен казакстан 1995 жылы 28 кантарда Ресей федерациясы жане белоруссиямен кедендик одак куру туралы шартка кол койды.

2003 жыл Ресейдеги Казакстан жылы, 2004 жыл Казакстандагы Ресей жылы болып жарияланды.

2005 жылга карай Кытаймен, Озбекстанмен жане Ресеймен шекара маселеси шешилди.

1995 жылы желтоксанда казакстан «Ислам конференциясы» уйымына толык кукыкты муше болып енди.

Казакстан Республикасына инвестиция тарту максатымен 2000 жылы 26-28 сауирде Алматыда « Еуразия-2000» экономикалык саммити болып отти.

2001 жылдын 22 кыркуйегинде Рим папасы 2 Иоанн Павел Казакстанда болып кайтты.

Дин басшыларынын алгашкы съези 2003 жылдын 24 кыркуйегинде болды. Бул баскосуга 17 конфессия окили катысты.

Астанада 2006 жылдын 1 кыркуйегинде дин басшыларынын 2 съезинде Бийбитшилдик келисим сарайы ашылды.

Кайта куру мен тауелсиздик жылдарындагы мадени курылыс.

Казакстан гылымы дамуынын жана кезени гылым мен жана технологиялар министрлиги курылган 1992 жылдан басталды.

ЮНЕСКО шенберинде К. Сатбаевка 100 жыл толуы аталып отилди жане А. Кунанбаевтин 1995 жылы 150 жылдыгы.

2001 жылы 12 шилде де «Гылым туралы » Зан кабылданды. 2003 жылы казанда гылым академиясы заманга сай кайта курылды.

2005 жылы сауирде астана тургындары араб елдери комегимен салынган Астанадагы Орталык мешиттин ашылуынын куаси болды.

Республиканын мадени омириндеги елеули окига – касиетти Кураннын казак тилине аударган – Халифа Алтау, У.Кыдырханов, орыс тилине аударган – валерия Порохова.

2000 жыл Казакстаннын мадениет жылы болып жарияланды.

Бугинги куни елимизде 48 театр, 62 концерттик уйым, 3539 китапхана, 154 мемлекеттик муражай, 8 тарихи-мадени корык-муражай, 2259 клуб туриндеги мекемелер, 42 луна-парк пен демлыс саябактары, 4 хайуанаттар парки жумыс истеди.

1989 жылдан «Азия даусы» халыкаралык ан байкауы откизилип турды.

2001 жылдын акпан айында «Асыл мура» атты казакстаннын музыкалык мурасы жобасынын тусаукесери Алматы каласында отти.

Пирамида гамаратынын авторы британ саулетшиси Норман Фостер. Бииктиги 77 метр, аумагы 25,5 шаршы метр гимарат 2006 жылы колдануга берилди.

КР-нын президенти назарбаев 2004 жылы 13 кантарда «2004-2006 жылдарга арналган «мадени мура» мемлекеттик багдарламасы туралы» жарлыкка кол койды.

Казир «Мадени мура» багдарламасынын 2007-2009 жылдарга арналган екинши кезени игерилуде.

2008 жылдын кыркуйек айында 5 «Еуразия» халыкаралык кино-фистивали отти. 1996 жылы Алматыда тауелсиздик монументи мен Ж. жабаев ескерткиши, Астанада Кенесары касымов, Абылай хан, Толе би, Казыбек би, Айтеке би ескерткиштери салтанатты турде ашылды.

2003-2005 жылдарда казак-американ кинематографисттери «Кошпелилер» кинофильм тусирди.

9 Азиялык ойындарга алгаш катыскан казакстандыктар жалпы командалык 4 орынга табан тиреди. 77 медаль (25 алтын) женип алды. 2000 жыл 17 олимпиада ойындарында Ольга Шишигина, Ермахан Ибрайымов, Бекзат Саттарханов чемпион болды.

18 олимпиада ойындарында (Афины) Бахтияр артаев чемпион болды оган ен уздик спортшы ретинде Вэл Баркер кубогы берилди.

2006 жылы Доха каласындагы (катар) жазгы Азия ойындарында 82 медальга ие болды. Онын 23-и алтын, 20-сы кумис, 42-си кола медаль.

Испанияда откен «Вуэльта» веложарысында Александр Винокуров пен андрей Кашачкин жениске жетти.

2006 жылы нысана коздеуден жане ауыр атлетикадан Ольга Довгун мен Илья Ильин чемпиондар болды.

2008 жылы Бейжин олимпиадасында 13 медальга ие болды. 2 алтын, 4 кумис, 7 кола.

205 мемлекеттин ишинде 19-шы, жалпы есепте 29-шы орынга табан тиреди.

Алкей маргулан Хаканулы ( 1904-1985)

Билим беру мен денсаулык сактау,

баспа саласындагы реформалар.

1999 жылы маусымда «Билим туралы» зан кабылданды.

1996 жылдын сонында шетелдердеги отандастарга мемлекеттик колдау корсету шаралары белгиленди.

2003 жылы Казакстанда 8160 мемлекеттик жалпы билим беретин мектептер болса, олардын 2016-сы калалык, 6144-и ауылдык жерде орналасты. Казак тилинде окытатын мектептердеги окушылар саны 1 млн 684 мын бала, орыс тилинде 1 млн 300 мын бала, озбек тилинде 87 мын 300 бала, уйгыр тилинде 21 мын 500 бала окыды.

2009 жылы кантар айында Астанада Тунгыш Президенттин биринши интеллектуалдык мектеби ашылды.

2003 жылдын басына карай республикада 217 жогары оку орны болып , оларда 257 мын студент окыды.

1999 жылдан бастап арнайы гранттер мен несиелер болине бастады.

2004 жылдан бастап УБТ енгизилди.

1993 жылы 11 карашада КР-нын Президенти Назарбаев бастамасымен «Болашак» халыкаралык стипендиясы белгиленди.

1994 жылы алгаш рет 187 казакстандык студент АКШ,Улыбритания, Германия жане Франция елдеринин жогары оку орындарына аттанды.

2008 жылы 30 кантарда КР-сы президенти Назарбаевтин катысуымен «Болашак» халыкаралык стипендианттарынын 2 форумы отти.

Денсаулык сактау жуйесине 1994 жылгы укиметтин биркатар емдеу мекемелерин кыскарту туралы шешими улкен зардабын тигизди.

2002 жылы гана емдеу-сауыктыру жуйеси оз калпына келе бастады.

2007 жылы «казакстан улттык энциклопедиясынын » казак тилинде 10 томы, орыс тилинде 8 томы жарык корди.

КР-нда 130-дан астам улт окилдери турады.

2003 жылы желтоксанда «Асар» партиясы курылды.

Казакстан Республикасынын 1991-2008 жылдардагы тарихи даму

корытындылаы.

1998 жылы 6 мамырда Акмола каласынын аты Астана каласы болып озгертилди.

1996 жыл – корнекти суырыпсалма акын жамбыл Жабаевтин жылы болып отти.

2005 жылга карай согыска кабилетти армия жасактай алды.

1993-2000 жылдары Казакстан 14,7 млрд АКШ доллары колеминде инвестиция алды.

1997 жылы 2030 жылга дейнги узак мерзимди стратегиялык даму багдарламасы кабылданды.

2009 жылгы 6 наурыздагы «Дагдарыстан-дамуга» атты жолдауын назарбаев жолдады.

1997 жылы 8 карашада астанаг мемлекеттик билик атрибуттары – Ту, елтанба мен Президент байрагы акелинди. 1998 жылы 6 мамырда КР Президентинин Жарлыгына сайкес Акмола атауы Астана болып озгертилди. 1999 жылы ЮНЕСКО шешимимен Казакстан астанасына «Алем каласы» атагы берилип, медаль табыс етилди.

1995 жылы «Жана астана» арнайы коры курылды.

Байтеректин бииктиги 97 метр.

2008 жылы Астана каласынын он жылдык мерейтойы аталып отти.

Президенттин Казакстан халкына Жолдауындагы 2030 стратегияны жузеге асыру ушин кажет когамнын бирлиги.

Президенттин халыкка Жолдауындагы 2030 негизиг ойы когамнын топтасуы.

Алгашкы теримшилер мен аншылар.

Алгашкы адамдардын куралдары казгыш таяк, ушкир тас, шокпар.

Епти адам Африкада кения жериндеги Олдувай шаткалында табылды. Ол осыдан 1 млн 750 мын жыл бурын омир сурген.

Питекантроптын канкасы алгаш рет Ява аралынан 1891 жылы табылды. Ол молшеримен 1 млн жыл бурын омир сурген.

Синантроп Кытай адамы Солтустик кытайдан табылган. Ол будан 500-200 мын жыл бурын омир сурген.

Неандерталь Германия жеринен табылды. Неандерталь баланын суйеги Озбекстаннын Тесиктас деген унгирден табылды. Олар жер бетинде будан 100-35 мын жыл бурын омир сурген.

Саналы адам 40-35 мын жыл бурын омир сурген.

Палеолит ( ежелги тас гасыры) б.з.б. 2 млн 500 мын жыл

Мезолит ( орта тас гасыры) 12-5 мын жыл

Неолит (жана тас гасыры )5-3 мын жыл бурын

Тобыр, ру, тайпа.

Казакстан аумагында алгашкы адам шамамен 1 млн жыл бурын пайда болды. Муны Жамбыл облысынын Арыстанды озенинин бойынан жане Казакстаннын онтустигиндеги Каратаудан табылган тастан жасалган сол заманнын енбек куралдары далелдейди.

Казакстан аумагында алгаш омир сургендер питекантроптар.

Чоппер истеу ушин тасты жарып, болшектеп, жузи жузи откирлерин пайдаланды. Каратау унгиринин тургындары чоппинг деген жана кару ойлап тапты.

Алгашкы адамдар омири. Енбек куралдарынын жетилуи.

Шомбал куралдардын узындыгы 20 см , салмагы 1 кг – га жетти.

Жамбыл облысынан табылган пелеолит дауиринин бес мыннан аса енбек куралдарынын бари кашау мен ушкир заттар.

Будан 100 мыннан 13 мын жылга дейн жердин бетин муз басып жатты.

Муздыктын калындыгы 2 км.

Тас дауири Палеолит 2 млн 500 жылдан 40-35 мын жыл.

Ерте тас гасыры турактарынын ен конелери Мангыстау тубегиндеги Шакпаката, катараудагы Арыстанды озени бойындагы ескерткиштер.

Ушкир тастарды тас жарыкшаларынан жасаган, кейде уштарын ретушь адисимен ондеп откирлеген.

Жамбыл облысындагы Бориказган, Шабакты турактарынан 5000-га жуык тас куралдар табылган.

Саналы адам 40-12 мын жылд. Саналы адам суйеги алгаш рет Франциянын Кро-Маньон унгиринен табылган.

Шыгыс Казакстаннын Шульбинка, Онтустик Казакстандагы Арыстанды озенинин бойынан кейинги тас гасырынын турактарын тапты. Орталык Казакстан жериндеги Семизбугы турагынан табылган кыргыштар жузи тузу, кейде кайкы тас пышак болып келеди.

Орталык Казакстандагы кейинги палеолитке жататын ескерткиштердин ишиндеги ен корнектисинин бири- Батпак деп аталады. 300-ге таяу тас курал шыкты.

Ру ишиндеги тиршилик пен ис-арекетке катысты маселелерди жалпы жиналыста шешти.

Орта тас гасыры Мезолит 12-5 мын жыл.

Микролит узындыгы 1-2 сантиметр.

Мезолиттин аншылары Ертис, Есил, Тобыл, Торгай, Жайык озендеринин жагалауларын мекендеди.

Казакстанда мезолиттин 20-дан астам турактар табылды.

Терен комилген, колеми 40-60 шаршы метр болатын баспана Есил озенинин ангарында табылган.

Б.з.б 8 мынжылдыкта Казакстан жеринде колайлы климат орнады.

Балалар тобынан ересектер тобына оту – багыштау ( инициация) деп аталады.

Будан 10 мын жыл бурын егиншилик пайда болды.

Итти колга уйрету мезолитте пайда болды.

Жана тас гасыры Неолит 5-3 мын жыл.

Неолит турактары : Шыгыс Казакстандагы Усть-Нарым, Орталык Казакстандагы Караганды, Зеленая Балка, Солтустик Казакстандагы Пеньки т.б. турактар. Булар Сарыарканын солтустигинде, Ертистен Есилге дейнинги аралыкта орналаскан. Олар жана тас гасырынын сонгы кезенине, ягни б.з.б. 5 мынжылдыкка жатады.

Жезказган ониринен 150-ге жуык турак табылган.

Адамды басын солтустик – батыска каратып шалкасынан жерлеген.

Курамалы – куралдар еки турли материалдан курастырылган, куралдын ушы не жузи миндетти турде усак откир тастардан турады.

Казакстан аумагынан неолиттин 500-ден аса турактары табылган .

Археологтар Сексеуил деген неолит турагын сипаттап жазды. Ол Кызылорда облысында орналаскан.

Неолиттин тагы бир жаналыгы кыш кумыра жасау болды. Неолитти кейде кыш кумыралар дауири деп атайды.

Козе – саздан жасалган кыш ыдыстар.

Мыс-тас гасыры Энеолит б.з.б. 3000-2800 жылдар.

Ен биринши колданган темир ол мыс.

Будан 7 мын жыл бурын адамдар мыс ондеуди уйренди.

Мыс – тас гасыры когамында еки ири озгерис орын алды: енбек болиниси пайда болды жане аталык ру устемдиги калыптасты.

Энеолит кезенинин ерекше ескерткиши – Солтустик Казакстандагы Ботай турагы.

Ботай турагы б.з.б. 3-2 мынжылдыктармен мерзимделеди.

Бул турак 15 гектар жерди алып жатыр. Туракты казу барысында 158 тургын уй табылды.

Ботайлыктар жылкы асыраган.

Энеолиттик ескерткиштер Мангыстау жеринде жолыкты. Шебир елди мекени манынан тас пен кыштан жасалган енбек куралдары табылган. Ыдыстарды ашекейлеу ушин тарак тиси сиякты орнек пайданылган.

Енбек болиниси энеолитте пайда болган.

Ежелги адамдардын коршаган орта туралы тусиниги

Шубар атты салу аркылы малдын индет ауруынан кырылганын билдирген.

Тотемизм адамдардын шыгу тегин жануарлар , осимдиктер немесе табигит кубылыстарымен байланыстырды.

Кан жанмен байланыстыруды анимизм деп атайды.

Ойма суреттер гравюра.

Каратаудагы Караунгир мекенинен табылган кыш ыдыстардын донгелек туатери кызыл бояумен боялган.

Кола дауири.

Кола дауири Казакстанда 4 мын жыл бурын б.з.б. 2 мын жылдыкта басталган.

Турмыста ен алгас пайдаланылган металл мыс.

Кола мыс пен калайынын косындысынан жасалады.

К.И.Сатбаевтин есеби бойынша, коне заманда Жезказганнан 1 млн тонна кен ондирилип, одан 100 мын тонна мыс корытылган.

Шыгыс Казакстанда Нарым мен Калба кен орнында 1100 тонна калайы шыгарылган.

Кола дауири б.з.б. 2800- б.з.б. 900 жыл аралыгын камтиди.

Андронов деген село Сибирдеги Ачинск каласынын манында орналаскан.

Андрон тектес кола мадениети Орал (Жайык) озенинен бастап, Енесей озенине дейинги , батыс Сибир орманды алкабынан бастап, Памир тауларына дейинги аралыкка тараган.

Солтустик жане Батыс Казакстаннан 80-нен аса Андрон мадениетинин коныстарын зерттеди.

Казакстаннын Костанай облысы мен Ресейдин Челяби облысынын шекарасында табылган Аркайымды галымдар кола дауириндеги калага уксатады.

Кола дауирине жататын Солтустик Казакстандагы Петровка мен Боголюбов коныстары орлармен жане дуалдармен коршалган.

Орталык Казакстан аумагынан кола дауирине тан 30 конысты, 150 обаны зерттеди.

В.П. Алексеев андрондарды былай зерттейди: мурынды келген, бет суйеги шыгынкы емес, коздери улкен. Кескин-кейипи ири, дене курылысы мыгым, жигерли, келбетти адамдар болган.

Андрондыктар Есил, Тобыл, Ертис, Буктырма озендерин бойлай коныстанган.

Кола дауириндеги ыдыс жасаудын ен бир ористеген тури-козе кумыралар еди.

Андрондыктардын Танбалы, Жасыбай, Хантау жерлеринен таска салынган суреттери табылган .

Андрондыктар малдын торт тулигинде асыраган.

Солтустик Казакстандагы Чаглинка, Петровка коныстары казбаларынын корсетуинше, курылыстын кабыргалары катарластыра койылган тик багандардан тургызылган.

Казакстандагы кола балкыту 4 мын жыл бурын пайда болган.

Андрон тайпалары сут онимдерин арнайы казылган шункырларда сактаган.

Шаруашылык пен когамдык омирдеги озгеристер.

Орталык Казакстан кола дауиринин ен сонгы кезени Бегазы-Дандибай мадениети б.з.б. 12-8 гасырларды камтиди.

Бегазы Дандибай кумыраларында тарак жузди жане узик сызыкты ушбурышты орнектер коп кездеседи.

Кола дауирин жоспарлы зерттеу 1946 жылы басталды. Зерттеуши Алкей Магулан Хаканулы болды.

Кола дауиринин коныстары кобинесе озендердин жагасында, кейде кол жагалауларында орналаскан. Олар, адетте, 5-10, кейде 20 шакты уйден турды. Уйлердин алып жаткан аумагы 100 шаршы метрден 300-400 шаршы метрге дейн жетти.

Кокшетау жеринде зерттелген Шагалалы конысынан кола шалгы табылды.

Колада жеке меншик пайда болды.