1921-1922 Жылдардагы аштык

1921 жылы катты куаншылык болып, жут басталды.

1921 жылдын карашасында елдеги ашыгушылар саны букил республика халкынын 3 тен бир болигин курап, 2 млн 300 мын адамнан асып тусти.

В.И. Ленин 1921 жылы 14 маусымда « Накты ет салыгы туралы» Декретке кол койып, ол бойынша кошпели жане жартылай кошпели казак шаруаларын ет салыгынан босатты.

Республикага ауыл шаруашылык машиналары мен куралдарын сатып алу ушин 1922 жылы 25 млн сом, мал сатып алу ушин 2131 мын сом каржы болинди. Олкеде 575 балалар уйлери мен 9 балалар баспанасы уйымдастырылып, 18,5 мындай ата-аналарынан айырылып, камкорсыз калган балалар РКФСР балалар уйине орналастырылды.

1921-1922 жылдардагы аштыктын салдарынан 700 мыннан астам адам Казакстаннан тыскары аймактарга кошип кетти.

1921 жылы жалпыга бирдей енбек миндеткерлиги мен карточкалык жуйе жойылды.

1922-1924 жылдары ески жане жана акша белгилеринин катар колданылуына руксат етилген акша реформасы жургизилди.

1926 жылы Казакстан аумагында 200-ге жуык жарменке жумыс истеди.

1921 жылдын акпан-сауир айларында Казак АКСР ОАК казак енбекшилерине коныс аудару баскармалары патша окимети ?аза? аскерлеринин пайдасына 1916-1917 жылдары тартып алган, помещиктер мен капиталистерге кеткен, коныс аударушылар зансыз басып алган жерлерди кайтарып беру жонинде декреттер кабылданды. Казактарга Жайык озенин сол жагалауындагы жерлер кайтарып берилди.

1921 жылы кантарда болган казак жане кыргыз кедейлеринин съезинде Казакстаннын онтустигинде жер-су реформасын жургизу жонинде маселелерди шешуге тиис « косшы » одагын куру шешими кабылданды.

«Косшы» одагын куру, онын жумысын жолга кою жане жер-су реформанын жургизудин белсенди кайраткерлери О. Жандосов, А. Розыбакиев.

1924 жылы 16 кыркуйекте Туркистан ОАК-нин тотенше сессиясы Орта Азия республикаларын улттык-мемлекеттик тургыдан межелеу жонинде каулы кабылданды. Межелеудин натижесинде Казак АКСР-ине бурынгы Туркистан, Хорезм, жане Хиуа республикасынын 1,5 млн-дай адам туратын 40 % аумагы берилди.

Казакстаннын аумагы 1920 жылгы 2 млн шаршы шакырымнан 1925 жылы 2,8 млн шаршы шакырымга артты.

Казак АКСР-не онтустик аумактарды коскан сон онын халкы 1920 жылгы 4,8 млн-нан 1925 жылы 6,5 млн адамга жетти.

Экспроприация – мешикти кушпен тартып алу.

Казакстандагы 1926-1941 жылдардагы индустрияландыру.

1920 жылы халык шарушылыгы салаларын машиналык техника базасына коширудин кешенди багдарламасы белгиленди. Индустрияландыруды бастау туралы шешим 1920 жылы желтоксанда БК(б)П-нын 19 съезинде кабылданды.

Индустрияландыруга каржы табу максатымен мемлекет шаруаларды астыгын рыноктык нарыктан арзан багамен сатуга мажбурледи. Бул миндетти орындаудан бас тарткандар кугын-сургинге ушырады. 1928 жылдын казанынан 1929 желтоксанына дейн 56498 адам кылмыстык жазага тартылып, 277 адам ату жазасына кесилди.

Алматыдан Семейге дейн созылуга тиис болган Туркистан Сибир темир жолы сол кездеги Казакстандагы ен манызды курылыс объектиси болды.

Турксиб темир жолы курылысы 1927 жылы басталып 1931 жылы аякталды. Онын узындыгы 1145 шакырым.

Турар Рыскуловтын торагалыгымен Турксиб курылысына ынтымактастык комитет курылды.

1930 жылы 25 сауирде магистраль бойынша биринши жумысшы пойызынын жургизуили айтулы окига болды. Оны жургизген бурын бактаршы болган, Казакстаннын биринши машиниси Кошкинбаев жургизди.

1927 жылы Петропавл-Кокшетау жолы салынып, 1931 жылы ол Акмолага дейн созылды.

1939 жылы Казакстаннан шикизат тасымалдау ушин Акмола-Караганды, Иленцк-Орал, Рубцовск-Риддер темир жолдары салынды.

1940 жылы Караганды-Жезказган жолдары салынды.

1928-1940 жылдары республиканын темир жол желиси 50 % остип, 1658 км-ге жетти.

Туркистан Сибир темир жолы Сибир мен Орта Азияны байланыстырады.

Республиканын биринши бесжылдык кезени 1928-1932 ж.

1931-1940 жылдары республикага 559 мын жумысшы келди.

Смагул Садуакасов 1928 жылы « Большевик» журналына жарияланган «Улттар жане улт адамдары » деген макаласында индустрияландырк туралы ойын ашык жазды.

Партиянын аймактык комитети бюросынын мушеси Смагул Садуакасов онеркасиптин ондеу салаларынын кен желисин куру туралы идеясын усынды.

1926-1940 жылдардагы Индустрия.

1940 жылы комирдин 90 пайызы Караганды бассейнине тиисти болды.

1939 жылы сонында Актобеде химкомбинат ашылды.

1913 жылымен салыстырганда 1940 жылы республикада электр куатын ондиру 486 есе ости.

Екинши бесжылдык мерзими 1933-1937.

1940 жылы халык шаруашылыгындагы ауыл шаруашылыгынын оними 41,1 пайыз болса, онеркасип ониминин улеси 58,9 пайызга жеткен.

Урбанизация - кала тургындарынын осуи.

Индустрияландыруды бастау туралы шешим кабылданган БК (б) П-нын 14 съезинде болган уакыты : 1926 ж желтоксан

Турар Рыскулов ( 1894-1943)

Каныш Сатбаев Имантайулы (1899-1964) – геолог, когам кайраткери, геология-минералогия галымдарынын докторы (1942), профессор (1950). 1929-1931 жылдары Жезказган – Улытау аймактарында онын айтуымен Жезказганнын кайта карауга мумкиндик берген жана зерттеу багдарламасы белгиленди.

Смагул Садуакасов ( 1900-1933) . 1918- 1920 жылдары «Кедей дауысы» газетинин редакторы. «Енбекши казак» газетинин бас редакторы болды.

Казакстандагы ауыл шаруашылыгын ужымдастыру.

1927 жылдын желтоксаны ауыл шаруашылыгын ужымдастыруга багыт алуды жарияланды.

1928 жыл « жаппай колхоз козгалысы» жылы болып жарияланып, ужымдастыруга багыт алынды.

Казак АКСР-инде ужымдастыру науканын аяктау негизинен 1932 жылдын коктемине белгиленди.

Казакстандагы ужымдастыру торт кезенде жузеге асырылуга тиис еди:

1. 1929 жылгы мамыр мен 1930 жылгы наурыз –жылдамдатылган ужымдастыру науканы.

2. 1930 жылдын наурызы мен 1932 жылдын тамызы – ужымдык шаруашылыктардын ар турли типтерин тажирибеден откизу.

3. 1932 жылдын кыркуйеги мен 1934 жылдын карашасы – ТОЗ –дарды ужымдастырудын жана толкыны ретинде пайдалану.

4. 1934 жылдын желтоксаны мен 1938 жылдын желтоксаны – ТОЗ шаруашылыктарын ауыл шаруашылык артельдери етип кайта куру.

Казакстандагы мал басын кайта калпына келтиру тек 1959 жылы гана иске асты.

1930 жылы 5 кантарда « Ужымдастырудын каркыны мен колхоздык курылыска комек корсету шаралары туралы» каулы кабылданды.

Егер Казакстанда 1928 жылы ужымдастыруга барлык шаруашылыктардын 2 % камтылса, 1930 жылдын 1 сауиринде 50,5 %, 1931 жылдын кузине карай 65 %, 1934 жылы 89,9 % тартылды.

Голощекиннин «Киши Казан » багыты :

Казакстандагы тоталитарлык жуйенин кушейюи Ф. Голощекин есимимен байланысты болды.

1926 жылдын озинде С. Садуакасов жане С. Кожановка « ултшыл » деген кина тагылды.

1928 жылдын аягында Голощекиннин саяси карсыластары алгаш рет туткындалды, олардын катарында А. Байтурсынов, М. Дулатов, Ж. Аймауытов, М. Жумабаевтар болды.

1926-1927 жылдары жыртылатын жерлер жане жайылымдар кайта болинди. 1360 ка жуык десятина шабындык жане 1250 десятина жыртылатын жерлер аукатты шаруашылыктардан тартылып алынып, кедейлер мен орта шаруаларга берилди.

Астык пен етти жасырды деген айыппен 33 мыннан астам адам кугынга ушырады.

1927 жылдын 15-23 караша аралыгында откен 6 Букилказактык партия конференциясында казак байларын кушпен таркилеу туралы шешим кабылданды.

Казак байларын таркилеу туралы декрет 1928 жылдын 27 тамызында кабылданды. Казак байларын таркилеу 1928 жылдын 20 кыркуегинен басталып, 1 карашада аякталады деп ескертилди.

1930 жылы кантарда «Правда» газетинин бас макаласында « кулакка омир ушин емес, олим ушин согыс жариялау, ен сонында оны жер бетинен жою!» ураны тасталды.

Кошпели жане жартылай кошпели шаруашылыктардын 1930 жылы – 87136-сы, 1931 жылы – 77508-и, 1932 жылы – 77674-и, 1933 жылы – 242208 – и отырыкшыландырылды.

1938 жылы кошпели жане жартылай кошпели казактардын отырыкшылыкка кошу процеси негизинен аякталды.

1931 жылы тамызда Казкрайком жергиликти партия жане кенес уйымдарына кошпели, жартылай кошпели казак шаруаларын жеделдетип ужымдастыру мен оларды отырыкшы омир салтына коширу жонинде нускау берилди.