8 Сынып

Казак когамынын этноалеуметтик курылымы

1. 18 г-дын аяк кезинде казак халкынын жалпы саны 2,5 млн адамға жуык болган

1897 жылы Ресей империясында Жалпыга бирдей алгашкы халык санагы болды. Сол кезде Казакстанда туратын халык саны 3,4 млн жуык.

Калаларда туратын казактардын саны 1,1 пайыз.

Шынгыс хан Казахстанда 600 жыл биледи.

Хан сайлаганда оларды ак кигизге отыргызды.

1822 – 1824 жылы Киши жуз бен Орта жузде хан билиги жойыла бастады.

1845 жылы Астрахань Губерния Ишки Ордада хан билиги жойылды.

Казак хандары Туркистандагы Кожа Ахмед Иассауи мешитинде жерленеди.

18 гасырдын ен айбынды хандары: Тауке хан, Абылай хан, Абылхайыр.

19 гасырдын ен кушти ханы: Кенесары Касымулы.

Шынгыс ханнын урпактары Султандар деп аталады. (Торелер)

Султандарды маскаралагандар Кун толеди.

«Кара суйектен» кыз алып некеге тургандар - Карамандар деп аталады.

Дин окилдер – кожалар.

Ар турли этностык топтар курамалар деп аталады. Ташкенттеги курама саны 50 мын адам.

Тархандар – патша окиметине айрыкша адал кызмет еткендер.

1743 жылы 2 Елизаветанын – Орта жуздин батыры Жанибек, Киши жуздин батыры Есет тархан болды.

Улы жуз Толе би.

Орта жуз Казыбек би.

Киши жуз Айтеке би.

Толенгиттер хандардын кызметшилери (Артурли улттар).

Богенбай Акшаулы. (1680-1778).

18 Гасырдын биринши шерегиндеги Казак хандыгынын ишки жане сырткы жагдайы.

Тауке хан билик еткен жылдар (1680-1715). (Осы кезде казактардын шекарасы Едил (Волга) озенине деин жеткен).

Онтустик Казахстанннын аумагында Култобеде – манызды маселелер шешилген.

Тауке хан кезинде – Туркистан казак астанасы болды.

Казактар Сырдария озенинин 32 каласына ие болды.

Тауке хан жайында ой айткан орыс тарихшысы А.И. Левшин.

Тауке ханнын жасагы 80 мынга жуык.

1715 жылы Тауке хан кайтыс болды.

Мурагери Кайып ел баскара алмады.

Орталык хандык биликтин алсиреуи Киши жузде – Абилкайырдын, Орта жузде – Болаттын, Самекенин, Кушиктин, Улы жузде – Жолбарыстын, Иманнын жагдайын алдекайда ныгайтты.

1716-1720 ж. Ертис озенинин жагалауында Омбы, Черкасск. Железинск, Жамишев, Семей. Оскемен аскери бекинистер курылды.

Жонгарларды казактар – ата жауымыз деп санаган.

1697 жонгар хандыгына – Цеван – Рабтан (1663-1727) келди.

1698 жылы 40 мын жауынгер мен Улы жузге шабылды.

Жонгардын Казахстанга ири жорыктары 1710-1717 жылдары.

1710 жылы Каракумда казак халыкынын курылтайы отти.

Сол жиында Богенбай батыр букил жауынгер жасак куруды кабылдады.

Киши жуздин ханы етип Абилкайырды сайлады.

1718 жылы кахак хандыгынын астанасы Туркистанга жонгарлар жорык жасады. (30 мын жауынгер казактар)

Алгадай – ежелден келе жаткан дастур. Жауынгер жекпе жекте тири немесе олетин.

Абилкайыр (1680-1748)

Толе би Алибекулы (1663-1756)

Айтеке би Байбекулы (1681-1766)

Казыбек би Келдибекулы (1667-1763)

Жонгар шапкыншылыгы

1635 жылы – Батыр контайшы жонгар хандыгын курды.

1640 жылы «Далалык жарыгы » деген Жонгар зандар жинагы шыкты.

Жонгар хандыгы 100 мын аскер шыгарады.

Жонгарлардын дини кызметкери – Тибет ламалары.

17 гасырдын аягында жонгарларда билтели мылтык пайда болды.

Жонгарларга зенбирек жасауды уйреткен Швед туткыны Иоган Густав Ренат.

Жонгарлардын казакты басып алудын 5 себеби болды.

Жонгар билеушилер Едил бойындагы Калмактардын ханы Аюкеге елши жиберип казактарга карсы шыгуды сурайды.

1723 жылдары Казахстанга жау жети багытта багыттады.

Актабан шубырында, Алкакол сулама – 1723-1727 жылдары.

«Елим-ай» атты матини мен ауенин Кожаберген жырау жазды.

Осы окига туралы дерек калдырган – Шакарим Кудайбердиев.