IV перде

1-нджи левха

Нурини паралич ургъанына энди алты ай олды. О, аля даа юрип оламай. Мустафа пек кедерлене, Найме азгъан. Эвде шенъ кулькю эшитильмей. Ашханеде Найме, Мустафа, Нури ве Селиме къаве ичип отуралар. Грабовскийлер кене Керимовларгъа мусафирликке келелер.

Шевкъие (азбардан). Ана, баба, келинъиз мусафирлерни къаршылайыкъ!

Найменен Мустафа ашханеден чыкъалар. Нуринен Селиме къалалар. Азбардан сеслер эшитиле.

Мустафа. Хош кельдинъиз, достларым!

Пётр. Хош булдыкъ, хош булдыкъ!

Найме. Буюрынъыз эвге. (бир-биринен кулюшип, эвге кирелер.

2-нджи левха

Керимовларнынъ эви. Ашхане. Мусафирлер софра башында отурмакъталар. Селиме, Найме ве Шевкъие софра донатмакъталар. Пётр Нуринен ойнай. Надежда Мустафагъа бир шейлер икяе эте. Найменен Шевкъие де софра башына отуралар. Селиме къаве пишире.

Надежда. (Наймеге) Вай, тувгъаным, бир сагъындым сени!

Найме. Мен де сени пек сагъындым, джаным. (Селиме фильджанларны толдура ве софра башында отургъанларны сийлай. Джезвени ерине къоя ве озю де эписине къошула).

Мустафа (фильджаныны алып) Буюрынъыз!

Пётр. (къавесини ичип) Бир къырымтатар къавесини сагъындым! Эвде пиширемиз, амма ойле лезетли олмай!

Мустафа. (кулип) Олмасам эр кунь бизге кель. (эписи куле).

Надежда. Аман-аман эр кунь келир эдик, амма ёллар тынч дегиль, озюнъиз билесинъиз!

Мустафа. Догъру, ёлларда юрьмек къоркъунчлы, сонъу хайыр олсун!

Надежда. (Нуриге) Нури, балам, бир еринъ агъырмаймы?

Нури. (шекер алып) Ёкъ, Надежда Михайловна, агъырмай!

Надежда. Яхшы, балам!

Найме бу лафны дикъкъат иле динълей, Нуриге бакъып козьлери торлана. Озюни къолгъа ала. Дуйдурмайып, козьяшларыны сюрте.

Къавелерини ичип, балалар къомшу одагъа чыкъалар. Надежда, Пётр, Найме ве Мустафа ашханеде къалалар.

3-нджи левха

Пётр санки бир шей айтаджакъ олып, Надеждагъа бакъа. Мустафа буны сезе.

Мустафа. (Пётрге) Достум, бир шей айтаджакъ оласынъмы? (къолуны омузына къоя) Сёйле, тартынма.

Надежда Пётрден козюни алмай. Бир шей анъламагъан Найме Мустафанынъ янына отура.

Пётр. (ашагъы бакъып) Э, достум, керчек айтасынъ… лафым бар. (Надеждагъа бакъып) Биз локъсаханеде къалдырылгъан огъланчыкъны алмакъ къарарына кельдик.

Надежда (яваштан) Пётр, кене башладынъмы? (агълай)

Найме. (Надежданынъ янына келе. Къучакълай) Олды, тувгъаным, агълама. Агълагъанынъдан файда олмаз. (Мустафа Наймеге ишмар эте. Найме Надежданен одадан чыкъа)

4-нджи левха

(Ашханеде Пётрнен Мустафа)

Мустафа. (папиросыны алып) Сонъ, достум, локъсаханеде къалдырылгъан огъланчыкъ акъкъында къайдан бильдинъ?

Пётр. Къомшумыз локъсаханеде чалыша, ондан бильдим. Огъланчыкънынъ анасы кечинген, бабасы исе партизанлыкъта. Не ерде олгъаны белли дегиль.

Мустафа. Не вакъыт локъсаханеге бараджанъ?

Пётр. Бильмейим. Надежда не вакъыт истесе, о вакъыт барырмыз.

Мустафа. Бу баланы алмакъ меселесини ким уйдурып чыкъарды я?

Пётр. Мен. Надежданы бойле алда башкъа корип оламайым. Геджелери агълай. Юкъусы бозула. Мен чыдалмадым, бойле къараргъа кельдим.

Мустафа. (терен нефес алып) Надежда разы дегиль, гъалиба.

Пётр. Бир кереден къуванды, шимди исе бир къоркъу пейда олды. Неден къоркъкъаныны да анълатып оламай.

Мустафа. (тюшюнип) Бельки биревнинъ баласыны истемейдир?

Пётр. Я о, бала бакъмагъа истей де.

Мустафа. Тувгъан баласыны истей. Шимди исе бильмеген-корьмеген инсанларнынъ баласы сизлернен яшайджакъ. Сизлерге «ана-баба» дейджек. Мен беллесем, Надежда бунъа азыр дегиль ве биревнинъ баласы менимки оладжакъ деп, умют этмей.

Пётр. (папиросыны сёндирип) Не япайым айса, достум?

Мустафа. Баланы алмагъа ашыкъма. Бу ишни яхшы ойла. Чюнки Надежда озю догъургъан баланы истей. Менимдже, онъа биревнинъ баласы керекмей.

Пётр. Я мен онъа ярдым этмеге истейим де!

Мустафа. Бу баланы алып, онъа ярдым этамазсынъ!

Пётр. Не япмалы, айса?

Мустафа. (тюшюнип) Я эким не деди?

Пётр. (нефес кечирип) Баланъыз олмайджакъ деди.

Мустафа. (Пётрнинъ омузына къолуны къойып) Бельки, олур…

Пётр. (башыны саллап) Достум, энди озюмиз де яш дегильмиз!

Мустафа. Къойса шуны. Яш дегильмиз… Биревнинъ баласыны алмакъ ичюн яшсынъмы ёкъса?

Пётр. Догъру, амма… Оны даа тюшюнмек керек.

Мустафа. Тюшюн, Надежданен акъыл таныш. Насыл олса да, биревнинъ баласы догъмуш олмаз. Эм де Надежда ойле истемей. Яхшы тюшюн.

Пётр. Догърусыны айтсам, озюм де биревнинъ баласыны истемейим, амма…

Мустафа. Бойле олса, яхшы тюшюн. Хата этме. Юр, азбаргъа чыкъайыкъ. (Мустафанен Пётр ашханеден чыкъалар)

5-нджи левха

Ашханеге Найменен Надежда кире. Надежданынъ козьлери козьяш толу. Надежда сетке отура.

Найме. (Надеждагъа сув берип) Эркеклеримиз азбаргъа чыкъкъанлар. Джаным, Надежда, не олды? Не ичюн кене агълайсынъ?

Надежда. (сув иче, аз бучукъ, къолу къалтырагъаны себеп, сув антерине тёкюле. Антерини сюртип) Бильмейим, Наймечигим. Бу бала акъкъында лаф этсек, эр даим агълайым. (башыны котере) Мен буны анълатып оламайым.

Найме (Надежданы къучакълап, багърына баса) Олды, олды. Не ичюн ойле япасынъ? Мына бу балачыкъны алыр да осьтюрирсинъ.

Надежда. (тюшюнип) Бельки… лякин…(индемей).

Найме. (Надеждагъа бакъып) Не «лякин»? Озюнъ бала бакъмагъа истейсинъ де!

Надежда. (турып, пенджере янына келе). Билесинъми, тувгъаным, мен… Не десем экен? (Наймеге айланып) Мен озюм догъургъан баланы бакъмагъа истейим. Биревнинъ баласы… Бильмейим.

Найме. (сетке отурып) Ах, джанчыгъым, олмасам не япмалы?

Надежда. (кене кузьгю огюне отура) Сеннен акъыл танышмагъа истер эдим, амма сен де не япыладжагъынъны бильмейсинъ.

Найме. Буны сен озюнъ бильмек керексинъ, чюнки баланы сен бакъып осьтюреджексинъ.

Надежда. Шимди гонълюмде бир дава кете. Акълым биревнинъ баласы тувгъан киби олмаз дей, юрегим исе бала шенълигине тойып джошмакъ истей. (терен нефес алып) Бу давада, Наймем, ким енъмек керек?

Найме. (тюшюнджеге далып) Бильмем, лякин къарар чыкъарып, биринджиден, къартлыкъ акъкъында тюшюнмек керексинъ!

Надежда дикъкъат иле динълей.шу арада одагъа Шевкъие кире.

6-нджы левха

Ашхане. Надежда, Найме ве Шевкъие.

Надежда. (къуванып) Джанчыгъым, Шевкъие насылсынъ?

Шевкъие. (янына келип) Яхшым, озюнъиз насылсынъыз?

Надежда. Гузель. Мына, ананънен отурып лаф этемиз.

Шевкъие. (анасына бакъып) Ана, не олды я? (Надеждагъа) Сиз агъладынъызмы шу? Не олды?

Надежда. Ёкъ, балам, агъламадым.

Шевкъие. Амма…

Найме. (турып) Балам, сен Надежда Михайловнагъа мусафирликке бармагъа истейсинъми?

Шевкъие (къуванып) Эльбет истейим!

Надежда. Бар да шейлеринъни азырла, бугунь бизлернен кетеджексинъ.

Шевкъие Надежда ве Наймени къучакълап опе ве одадан чыкъа.

7-нджи левха

Найме Шевкъиенинъ артындан къапыны япа, амма къапы кене ачыла ве Пётрнен Мустафа одагъа кирелер. Олар сет устюне, Найменинъ янына отуралар.

Мустафа. Шевкъие ашханеден секирип чыкъты, не олды я?

Надежда. Бизге мусафирликке бараджагъыны эшитип къуванды.

Мустафа. Бу къыз сизлерни пек севе!

Пётр. Эльбет, севе! (кулюшелер).

Надежда. (дивардаки саатке бакъып) Пётр, джаным, мен беллесем, бизлерге энди кетмек керек.

Пётр. (къолундаки саатине бакъып) Догъру айтасынъ. (Наймеге) Шевкъие азыр экенми?

Найме. Шимди бакъарым. (одадан чыкъа).

Мустафа. (Пётр ве Надеждагъа) Достларым, сизге лафым бар! Надежда, джанынъ агъырмасын, биз Пётрнен бала меселеси акъкъында чокъ субетлештик. Онынъ ичюн риджам бар. Бу ишни яхшы тюшюнип япынъыз! (Надежда турып, Пётрнынъ янына келе) Баланы алып да, къайтармакъ олмаз. Чюнки сонъ баланынъ юрегини де агъыртырсынъыз. Яхшы тюшюнип бакъынъыз!

Надежда. Яхшы. Къасевет этме, Мустафа, догъру къарар чыкъарырыкъ!

Мустафа. Сагъ ол!

Шу арада Найме Шевкъиенен ашханеге кире. Шевкъиенинъ къолунда къара джемиданчыкъ. Пётр янына келе, джемиданыны ала ве ашханеден чыкъа. Эписи онынъ артындан чыкъалар.