Ильясова Гульнара
Ватан да агълай
Иштирак этиджилер:
Мустафа Керимов, 45 яшлы
Найме – омюр аркъадашы, 40 яшлы
Селиме – къызы, 18 яшлы
Шевкъие – къызы, 14 яшлы
Нури – огълу, 7 яшлы
Надежда Грабовская 42 яшлы, Пётр Грабовский 49 яшлы – Керимовларнынъ достлары
Зейнеп – къомшу, 50 яшлы
Османчыкъ – Нурининъ досту, 8 яшлы
Акбар, 60 яшлы
Акбарнынъ апайы (50 яшлы), огълу (35 яшлы)
Вагондаки адамлар, аскерлер, экимлер, эмширелер.
1944 Сененинъ вакъиалары
Яни-Сала кою (Къырым)
Арабхона кою (Озьбекистан)
I перде
1-нджи левха
Саба. Керимовларнынъ эви. Къоранта сабалыкъ емегини ашап, ашханеде отура. Шу арада къапы къакъыла.
Селиме. Ана, мен ачарым. (тура, одадан чыкъа ).
Къоранта емегини ашап отура. Бир дакъикъадан Селиме мусафирлернен къайта. Кельгенлер Керимовларнынъ достлары Грабовскийлер экен. Мусафирлер дюльбер кийингенлер. Надежданынъ къолунда шемсие.
Надежда. (одагъа кирип) Селям алейкум! Аш татлы олсун!
Мустафа. Хош кельдинъиз, достларым! Сизни корьген бей олсун!
Шевкъие мусафирлерге къаве азырлай.
Мустафа. Сонъ, Пётр Николаевич, ишлеринъиз насыл?
Пётр. Яхшы. Бугунь Надежда сизге кельмеге истеген эди, мен де онъа къошулдым. (къолларыны силькип) Эх, къарт акъылым! Нуриге бахшышлар кетирдик де. Мен шимди кетиририм. (одадан чыкъа).
Шевкъие къаве кетире.
Найме. (Надеждагъа) Вай, тувгъаным, керекмей эди. Кельгенинъиз – бинъ алтын!
Надежда. Къойса, сенинъ балаларынъны озюмки деп саям. Керекмей деп, джанымны агъыртма.
Найме. Ойле исе, сагъ ол! Кельгенинъе пек къувандым, не айтаджагъымны да бильмейим.
Пётр эвге кире. Элинде балабан къуту. Нури къуванып Пётрге таба чапа.
Пётр. Кечкен догъгъан кунюнъ хайырлы олсун, балам. Омюринъ узун олсун!
Нури. Сагъ олунъыз! (Надежданынъ янына келип). Сиз де сагъ олунъыз! (элини опе).
Пётр къавесини ичип, Мустафанен папирос чекмеге азбаргъа чыкъа. Нури къомшу одагъа Грабовскийлернинъ бахшышыны ачмагъа кете. Селименен Шевкъие савут-собаны джыйыштыралар. Надежда ве Найме оларгъа ярдым этелер.
2-нджи левха
Ашханеде Надежданен Найме. Найме Надеждагъа озь нагъышларыны косьтермекте.
Надежда. Эх, Найме, насыл дюльбер нагъышлайсынъ. Мен де нагъышлайым, амма ич бир вакъыт бойле гузель чыкъмай.
Найме. Ойле айтма, джаным. Сенинъ нагъышларынъ да пек дюльбер.
Надежда. Эх, Найме, Найме. Эр вакъыт мени макътайсынъ!
Найме. (Надежданынъ элини алып) Сени макътамайып, кимни макътайым? Сен манъа о къадар ярдым эттинъ. (Агъламсырап) Надежда, эгер сенинъ ярдымынъ тиймеген олса, шимди Шевкъие сагъ олмаз эди.
Надежда. (турып) Олды, олды, джаным. Кечкен вакъиаларны чокъ хатырлайберме, келеджекке бакъ.
Найме. Юрегинъ ачыкъ, онынъ ичюн ойле айтасынъ. Сен япкъан яхшылыгъынъ ичюн, мен бутюн омюр санъа борджлум!
Надежда. Ёкъ! (Наймени къучакълай). Сен де манъа чокъ ярдым эттинъ!
Найме. Насыл ярдым?
Надежда. Сенинъ балаларынъ мени ана киби севелер. Озь балаларым ёкъ, Селиме, Шевкъие, Нуриге бакъып буны унутам. Оларнен къонушсам, озюмни энъ бахытлы адам деп саям. Сенинъ балаларынъ манъа озь севгилерини бахшыш этелер. Энди айт манъа, бу ярдым дегильми? (агъламсырай).
Найме. Баланъ олсун деп эр кунь дуа этем. Сен бахтлы олгъанынъны Алладан тилейим.
Надежда. Алла дуаларынъны къабул этсин!
Къапу ачыла. Мустафанен Пётр одагъа кирелер.
3-нджи левха
Ашханеге Пётрнен Мустафа кире. Субет девам эте.
Мустафа. Бакъ, Пётр, (Найменинъ янына отура) къадынларымыз кене агълайлар. (Наймеге бакъып) Найме, не олды?
Найме. (козьлерини сюртип). Ачлыкъ куньлерини хатырладыкъ.
Пётр. О куньлерни хатырлагъанда, мен де агълайджакъ къарарына келем.
Мустафа. Э… (азгъана ойлап). Амма шу куньлернинъ арасында сизнен корюштим. Акълынъдамы, Пётр, мен Ай-Петридеки метеостанциянынъ этрафында агълап юре эдим. Сен мени токътатып, не олгъаныны сорадынъ.
Пётр. Икяенъни эшиткен сонъ, юрегим къайнап башлады. (элини Мустафанынъ омузына къоя). Баланъа, бутюн къорантанъа ярдым этмеге истек-арзум пейда олды.
Найме. Хамса балыгъынынъ лезети агъзымдан ич кетмей.
Надежда. Пек лезетли олмаса да, аятларымызны сакълады.
Мустафа. (Наймеге). Я Бекир агъанъ алма сувуны алып кельгени акълынъдамы? (башыны саллап) Озю зорнен яшаса да тапкъаныны балагъа алып келе эди. Ойле де ёл бою кеткенде, йыкъылып кечинди. Аллахнынъ рахметинде олсун!
Надежда. (ойлап). Ачлыкъ чокъ къурбан алды. Балачыкъларны комгенлери аля даа козюм огюнде.
Шу дакъикъада ёл къапу къакъыла.
Мустафа. (турып). Мен бакъарым. (ашханеденн чыкъа).
Надежда, Найме ве Пётр одада къалалар.
4-нджи левха
Бир къач дакъикъадан сонъ Мустафа мусафирнен къайта. Кельген адам Керимовларнынъ къомшусы Зейнеп экен. Грабовскийлерни корьгенинен бетинде къуванч корюне.
Зейнеп. Мераба. (Найменен Надежданы къучакълай)
Найме. (Зейнепни къучакълап) Хош кельдинъиз, насылсынъыз?
Зейнеп сет устюне отура, Найме онъа къаве къоя.
Зейнеп. (къолларыны силькип). Вай, насыл олайым? Огълум джебеден мектюп язды. «Мыйыкълы гъафарлар» кене басаджакъ экенлер. Вай, Аллам, бу патлавлар не вакъыт битер экен?
Найме. Бу дженкнинъ макъсады не экен?
Пётр. (трубкасыны алып). Дженкнинъ ич бир макъсады ёкъ. Падишалар эр вакъыт бири-биринен куреше, миллет исе ачлыкъ, хорлукъ чеке.
Мустафа. Достум, догъру фикир юрсетесинъ. Падишалар озь макъсадларына иришмек ичюн бизлерни дженкке чыкъардылар. Немсе олсун, татар олсун, башкъа бир миллет олсун – эпимиз адамлармыз да. Бири-биримизни ольдюрип, насыл макъсадкъа иришемиз?
Надежда. Буны падишалар анълап олсалар, дюньяда ич бир вакъыт дженк олмаз эди.
Зейнеп. Догъру айтасынъ. Мына мен огълумны джебеге озгъардым, тез къайткъанына умют этем. Я немсенинъ анасы да мен киби эвде отурып, огълуны беклейдир. Я меним огълум онынъ огълуны ольдюрсе? Я меним Аметим къайтмаса? Аналар эр ерде бир!
Найме. Тек аналар дегиль, бутюн адамлар бир.
Надежда. Адамлар бири-бирини динге, тильге, миллетке бакъып айыргъанларыны асыл да анъламайым. Мен беллесем, дюньяда бир миллет бар – онынъ ады инсандыр!
Зейнеп. Машалла, Надежда. Насыл аджайип сёзлер. Сени динълесем, юрегим раат ола. (саатине бакъып) Айды, мен энди кетмек кереким. Мусафирликке келинъиз. Сагълыкънен къалынъыз! (эвнинъ саиплеринен сагълыкълаша ве ашханеден чыкъа)
Найме ой-дуйгъуларына далып, пенджереге бакъып къалды. Акъайлар бири-бирине шубели бакъалар.
Пётр. (турып) Айды, достларым, бизге кетмек керек. Эвге баргъандже… озюнъ анълайсынъ, Мустафа, ёл. (Мустафагъа къолуны узата).
Надежда. (турып) Бизлерге де келинъиз. Шевкъиенинъ баягъы китаплары менде къалды. Олар онъа керекмейми?
Найме. Керек. Сизге баргъанда эр вакъыт оларны алмагъа унута. Келеджек сефер, Алла къысмет этсе, баргъанда алып келир.
Надежда. Яхшы, тувгъаным! (Наймени къучакълай).
Найме. Селиме, къайдасынъыз шу? Мусафирлеримизнен сагълыкълашынъыз.
Балалар ашханеге кирелер.
5-нджи левха
Шевкъие. Надежда Михайловна, ойле тез кетесиз! (бир шейни акълына кетирген киби). Вай, сизге ресимимни косьтермеге унуттым да!
Надежда. Насыл ресим, балам?
Шевкъие. Акълынъыздамы, эвинъизде натюрморт япмагъа башлагъан эдим. Яни-Салагъа келип битирдим. Пек дюльбер чыкъты. (козьлеринде бала къуванчы пейда олды).
Пётр. Надежда, сен азырсынъмы?
Надежда. (онъа айланып). Э, Пётр, шимди. (кене бир кере балаларны ве Наймени къучакълай) Айды, сагълыкънен къалынъыз.
Пётр. (балаларнынъ янына келип). Айды, балалар, корюшкендже. Нури, (пармагъыны саллай) бабанъны ве ананъны динъле. Озюнъни яхшы алып барсанъ, машинагъа отуртып, кездиририм.
Нури. (ялтакъланып) Пётр эмдже, я мен ана-бабамны эр вакъыт динълейим де!
Пётр. Билем…
Шу дакъикъада учакъ гурюльтиси эшитиле. Эр кес пенджереге бакъа.
Найме. (кокке бакъып) Зейнеп догъру айткъан, кене патлатаджакълар. (ачувлы сеснен) Не вакъыт бу дженк битеджек? Не вакъыт раат яшайджакъмыз?
Мустафа. Енъсек - раат яшармыз. Бельким… (кене учакъ гурюльтиси эшитиле).
Пётр. Айды, достларым, ёлгъа чыкъайыкъ.
Мустафа. Огъурлы ёллар олсун!
Селиме. Даа келинъиз.
Надежда. Озюнъиз да келинъиз.
Петр, Мустафа, Найме ве Надежда одадан чыкъалар.
6-нджы левха
Балалар озьлери ашханеде къалалар. Нури анда-мында чапкъалай.
Селиме. Нури, Пётр эмдже не айткъаныны унуттынъмы? (пармагъыны саллап) Сен манъа бакъ…
Нури. Тата, айтма бир шей. Мен башкъа ойле япмам.
Селиме. (кулип) Вай, билем мен сени, шимди «япмам» дейсинъ, беш дакъикъа кечер-кечмез унутасынъ.
Нури. Тата…
Ашханеге Мустафанен Найме къайта.
Мустафа. (Нурини озюне чекип) Нури, кене татанъны къыйнайсынъмы?
Нури. Ёкъ, баба. Татам манъа акъыл огрете – мен динълейим!
Мустафа. (айретте къалып) Динълейсинъ? (Наймеге бакъып) Бакъ, Найме, бу бала керек олгъанда динълемеге де биле экен. (Нурини башындан сийпай).