13. Нерв жүйесі, оның ағзадағы маңызы, нерв жүйесінің жіктелуі.

Тірі заттың негізгі қасиетінің бірі тітіркенгіштік. Барлық организм өзін қоршаған ортадан тітіркену алып оған реякциямен жауап қайтарады. Организмнің өзінде жүретін зат алмасуда өз кезегінде бірқатар тітіркену тұдырып организм оларға да жауап береді. Тітіркену келетін жер мен оған жауап беретін мүше арасындағы байланыс организмде нерв жүйесі арқылы іске асырылады. Нерв жүйесі өзінің тармақ – тарамдарымен барлық мүшелер мен ткандарға өтіп организмның барлық бөліктерін біріктіріп байланыстырады. Нерв жүйесі аса күрделі жүйе организмді және оның барлық бөліктерін сыртқы әсерлермен байланыстырып өзара қатыстыратын аса күрделі және нәзік құрал болып табылады. Нерв жүйесінің ұзын өсіндісі аксон, қысқа өсіндісі дендирит деп аталады. Нейрон ішіндегі нервтік қозу дендириттен клетка денесіне одан аксонға қарай жүреді, аксондар қозуды клетка денесінен алға қарай жүргізеді. Негізінде бүкіл нерв жүйесі нейрондар комплексинен тұрады.Адамның бір тұтас нерв жүйесі шартты түрде екі бөлікке бөлінеді.

1. Барлық ішкі ағзаларды эндокріндік жүйе мен тері бұлшықеттерін жүрек пен тамырларды яғні организмнің ішкі ортасын түзетін мүшелерін нервтендіретін вегетативтик немесе автаномды нерв жүйесі.

2. нерв жүйесінің қаңқа мен кейбір ішкі ағзалардың ерікті бұлшықетін нервтендіретін анимальды нерв жүйесі. Бұл нерв жүйесі негізінен організмнің сезімталдығы мен қаңқа еттерінің қозғалысын қамтамасыз ете отырып оның сыртқы ортамен байланыс қызметтерін басқарады. Нерв жүйесінің жіктелуі шартты және тар өрісті өйткені вегетативтік нерв жүйесінің барлық мүшелеріде нервтендіруге қатысы бар, себебі ол олардың қоректенуіне әсер етіп қаңқа бұлшықеттерінің тонусын қамтамасыз етеді. Нерв жүйесінің вегетативтік бөлігі симпатикалық және парасимпатикалық деп екіге бөледі. Симпатикалық жүйе организмнің барлық бөліктерін нервтендіреді, ал парасимпатикалық жүйе оның тек белгілі бір аймақтарын нервтендіреді.

15. Вегетатаивті нерв жүйесі, бөлімдері, олардың маңызы.

Вегетативтік нерв жүйесі организмнің өсімдік қызметтерін іске асыруға қатысатын барлық мүшелердің қызметін басқарып сонымен қатар трофикалық нервтендіруді қамтамасыз етеді. Вегетативтік нерв жүйесінің трофикалық қызметі тканьдер мен мүшелердің сыртқы ортаның жағдайларына орай орындайтын әрекетіне қарай қоректенуін басқарады. Вегетативтік нерв жүйесі арнаулы жұмыс істейтін мүшелердің функциясын күшейтіп немесе әлсіретеді. Тағы вегетативтік нерв жүйесі организмнің тонусын өзгертеді. Бір нерв талшығы бір бағытта ғана әрекет етеді және бір мезгілде тонусты әрі көтеріп, әрі төмен түсіре алмайды, осыған сәйкес вегетативтік нерв жүйесі симпатикалық және парасимпатикалық болып екіге бөлінеді.

Симпатикалық бөлім өзінің негізгі қызметі жағынан трофикалық болып табылады. Ол тотығу процестерін қоректік заттардың жұмсалуын тыныс алуды жүрек қызметін бұлшықеттерге өттегінің келуін күшейтеді.

Парасимпатикалық бөлімнің қызметі қорғаныштық: жарық күшейгенде көз қарашығын тарылтады, жүрек қызметін тежейді қуысты мүшелерді босатып тазартады. Вегетативті нерв жүйесі организмде әмбебап барлық жерде таралуымен сипатталады. Онда дененің барлық мүшелері мен ткандерін қаңқа бұлшықетін қоса қамтитын эфферентті иннервациясының кең аймағы бар.

Атланттың алдыңғы және артқы доғалары бір-бірімен баланысады:c) бүйірлі массалармен

Атланттың ерекшелігін көрсетіңіз:d) қылқанды өсіндісі жақсы дамыған

Аяқ басының бөлімдерін көрсетіңіз:a) тілерсек, табан, башпай бунақтары

Аяқ басының тілерсек бөлімінің дистальды қатарына жататын сүйектерді көрсетіңіз:d) текше, медиальды сына тәрізді, бүйірлі сына тәрізді, аралық сына тәрізді,қайықша

Аяқ басының тілерсек бөлімінің ең үлкен сүйегін көрсетіңіз:a) өкше

Аяқ басының тілерсек бөлімінің проксимальды қатарына жататын сүйектерін көрсетіңіз:b) топай, өкше

БББББ

Бас қаңқасының жіктері байланыстардың қандай түріне жатады?d) синостоз

Бас қаңқасының негізінің ішкі беті неше шұңқырға бөлінетіндігін көрсетіңіз:c) үш

Бас қаңқасының бет бөлімінің қай сүйегінде таңдай өсіндісі бар:d) жоғарғы жақ

Бас қаңқасының бет бөлімінің уақ сүйегін көрсетіңіз:a) бет

Бас қаңқасының бет бөлімінің уақ сүйегін көрсетіңіз:a) бет

Бас қаңқасының қай шұңқырында сигма тәрізді қойнаудың жүлгесі орналастындығын көрсетіңіз:d) артқы

Бас қаңқасының ортаңғы шұңқыры көз ұясымен не арқылы байланысатындығын көрсетіңіз:c) көру өзегі

Бас сүйек негізінің қандай шұңқырында түрік ершігі орналасатындығын көрсетіңіз:b) ортаңғы

Бас сүйектің қандай бөлімінің сүйектері бір- бірімен жалпақ жіктер арқылы байланысатындығын көрсетіңіз:a) шүйде және сына тәрізді сүйектер

Бас сүйектің негізінің сүйектері бір- бірімен үзіліссіз байланыстың қандай түрімен байланысатындығын көрсетіңіз:c) синостоз

Бел омыртқаларының көлденең өсінділеріне тән өсіндіні көрсетіңіз:c) көлденең

Бел омыртқаларының санын көрсетіңіз:c) бес

Буындар байланыстың қандай түріне жататындығын көрсетіңіз:a) диартроз

Буындарда сагитальді білік бойында жүзеге асатын қозғалыстарды көрсетіңіз:d) әкелу, әкету

Буындарда фронтальді білік бойында жүзеге асатын қозғалыстарды көрсетіңіз:b) бүгу, жазу

Буынның негізгі элементін көрсетіңіз:a) буын қуысы

Бүйірлі атлант-білікті буындар , буын беттерінің пішіні бойынша қандай екендігін көрсетіңіз:a) жалпақ

Білезік сүйектерінің проксимальды қатарын түзетін сүйектерді көрсетіңіз:a) қайықша, жартылай айшық, үшқырлы, бұршақ тәрізді

ГГГГГ

Гайморов қойнауы қай мұрын жолына ашылатынын көрсетіңіз:c) Ортаңғы мұрын жолына

Гайморов қойнауы қай мұрын жолына ашылатынын көрсетіңіз:d) ортаңғы мұрын жолына

ДДДДД

Дельта тәрізді бұдыр қандай сүйекке тән екендігін көрсетіңіз:a) тоқпан жілікке

ЕЕЕЕЕ

Ең үлкен сесам тәрізді сүйекті көрсетіңіз:a) бұршақ тәрізді

ЖЖЖЖ

Жамбас сүйекті түзетін сүйектерді көрсетіңіз:b) мықын, шат, отырықша

Жауырын қандай бұрыштардан тұратындығын көрсетіңіз:b) бүйірлі, жоғарғы, төменгі

Жауырын қандай бұрыштардан тұратындығын көрсетіңіз:b) бүйірлі, жоға рғы, төменгі

Жауырынның бүйірлі бұрышында орналасқан құрылымды көрсетіңіз:c) жауырынасты шұңқырша

Жауырынның дорсальды бетінде орналасқан құрылымды көрсетіңіз:d) жауырынасты шұңқырша

Жауырынның дорсальды бетінде орналасқан шұңқырларды көрсетіңіз:e) қылқанасты, жауырынасты

Жауырынның қандай өсінділері бар екендігін көрсетіңіз:c) құстұмсықты, иықтық

Жоғарғы жақтың қай бетінде ит тістік шұңқыр орналасқан:c) алдыңғы

Жіктелуіне байланысты І-ҮІІ қабырғалар қалай аталатындығын көрсетіңіз:a) нағыз

ККККК

Кәрі жіліктің проксимальды ұшында орналасқан құрылымды көрсетіңіз:a) басы

Крест тәрізді шығыңқысы бар бас қаңқасының сүйегін көрсетіңіз:d) шүйде

Кіші жіліншіктің дистальды ұшында орналасқан құрылымды көрсетіңіз:d) еміздікше өсінді

ҚҚҚҚҚ

Қанат-таңдай шұңқыры көз шарасымен не арқылы байланыстындығын көрсетіңіз:c) төменгі көз шарасы саңылауы

Қанат-таңдай шұңқыры қандай тесік арқылы көз шарасымен баайланысыды:b) төменгі көз шарасы саңылауы

Қанат-таңдай шұңқыры сына-таңдай тесігі арқылы немен байланысатындығын көрсетіңіз:a) мұрын қуысымен

Қанат-таңдай шүнқырының ауыз қуысымен байланысын көрсетіңіз:d) үлкен таңдайлық өзек арқылы.

Қандай мойын омыртқасының ұйқы төмпешігі бар екендігін көрсетіңіз:e) ҮІ

Қандай мойын омыртқасының ұйқы төмпешігі бар екендігін көрсетіңіз:e) ҮІ

Қол басы қандайбөлімдерден тұрады:a) білезік, алақан, саусақ бунақтары

Қол басының беттерін көрсетіңіз:c) алақан, дорсальды

ММММ

Мойын омыртқаларының ерекшеліктерін көрсетіңіз:a) қөлденең өсінділерінде тесіктері бар

Мойын омыртқаларының санын көрсетіңіз:c) жеті

Мұрын қуысы хоаналар арқылы немен байланысатындығын көрсетіңіз:c) жұтқыншақпен

Мықын, шат, отырықша сүйектерінің қосындысынан қандай құрылым түзілетіндігін көрсетіңіз:c) жапқыш тесік

ООООО

Ортан жіліктің денесінің артқы бетінде орналасқан құрылымды көрсетіңіз:a) бұдырлы сызық

Ортаңғы атлант-білікті буын, буын беттерінің пішіні бойынша қандай екендігін көрсетіңіз:c) цилиндр тәріздес

Ортаңғы мойын омыртқаларына тән ерекшеліктерді көрсетіңіз:d) қосымша өсінідісінің болуы

ССССС

Сегізкөздің арқа өсінділерінің бітісуі нәтижесінен қандай қырқа түзіледі:a) ортаңғы сегізкөз

Сегізкөздің бүйірлі бөлімдеріндегі буындық беттер қалай аталатындығын көрсетіңіз:b) құлақшалық

Сегізкөздің дорсальды бетіндегі қырқалардың санын көрсетіңіз:b) үш

Сегізкөздің қай бетінде көлденең сызықтар орналасатындығын көрсетіңіз:b) алдыңғы

Сеігкөздің қандай беттері бар екендігін көрсетіңіз:e) алдыңғы, артқы

Сеігкөздің қандай беттері бар екендігін көрсетіңіз:e) алдыңғы, артқы

Сүйектердің сүйектік тін арқылы байланысуын байланыстың қандай түріне жатқызады:e) синостоз

Сүйектердің дәнекер тін арқылы байланысуын байланыстың қандай түріне жатқызады:c) синдесмоз

Сүйектердің шеміршектік тін арқылы байланысуын байланыстың қандай түріне жатқызады?d) синхондроз

ТТТТТ

Тоқпан жіліктің басының буын бетін қоршап жатқан құрылымды көрсетіңіз:b) анатомиялық мойын

Тоқпан жіліктің денесінде қандай нервтің жүлгесі орналасқандығын көрсетіңіз:a) шынтақтық

Тоқпан жіліктің денесінде орналасқан бұдырды көрсетіңіз:a) дельта тәрізді

Тоқпан жіліктің дистальды ұшындағы шығыршық қалай орналасатындығын көрсетіңіз:a) медиальді

Тоқпан жіліктің дистальды ұшының айдаршығының басы қалай орналасатындығын көрсетіңіз:e) артта

Тоқпан жіліктің дистальды ұшының артқы бетіндегі шұңқыршаны көрсетіңіз:c) тәждік

Тоқпан жіліктің медиальды айдаршықүстінің артынан қандай нервтің жүлгесі өтетіндігін көрсетіңіз:b) шынақтық

Тоқпан жіліктің проксимальды метафизінде орналасқан құрылымды көрсетіңіз:d) анатомиялық мойын

Тоқпан жіліктің проксимальды ұшында орналасқан құрылымды көрсетіңіз:c) басы

Торлы сүйектің тесікті табақшасы мұрын қуысының қандай қабырғасын түзуге қатысады: қатыса тындығын көрсетіңіз:b) жоғарғы

Төменгі жақтың бөлімдерін көрсетіңіз:b) денесі, екі тармағы

Төменде аталаған сүйектің қайсысы көзұясының жоғарғы қабырғасын түзуге қатысады:d) сына тәрізді сүйек

Төменде аталған сүйектердің қайсысының ауа қойнауы бар екендігін көрсетіңіз:d) жоғарғы жақ сүйегі

Төменде аталған сүйектердің қайсысының өсінділерімен бет сүйегі байланысады:c) маңдай, самай, жоғарғы жақ

Төменде аталған сүйектің қайсысы көз ұясының төменгі қабырғасын түзуге қатысады:b) жоғарғы жақ

Төменде көрсетілген қабырғалардың қайсысы нағыз қабырғалар?c) І – VІІ

Төменде көрсетілген құрылымдардың қайсысы буынның негізгі элементі болып табылады?a) буын беті

Төстіктің бөлімдерін көрсетіңіз:c) тұтқасы, денесі, семсер тәрізді өсіндісі

ҮҮҮҮҮ

Үлкен және кіші қанаттары бар бас қаңқасының сүйегін көрсетіңіз:c) сына тәрізді

Үлкен және кіші ұршықтары бар сүйекті көрсетіңіз:a) ортан жілік

Үлкен жіліншіктің дистальды ұшының медиальды бөлігінде орналасқан құрылымды көрсетіңіз:e) медиальді жүлге

Үлкен жіліншіктің проксимальды ұшында орналасқан құрылымдарды көрсетіңіз:b) медиальды, бүйірлі айдаршықтар

ҮІ мойын омыртқасының алдыңғы төмпешігі жақсы дамыған және ол аталады:b) ұйқы

ҮІІ мойын омыртқасының арқа өсіндісі үлкен мөлшерімен ерекшеленеді, сондықтан оны атайды:a) шығыңқы

ХІ,ХІІ кеуде омыртқаларының ерекшеліктерін көрсетіңіз:b) денелерінде толық қабырғалық шұңқыршалардың болуы

ШШШ

Шүйде сүйегінің үлкен тесігі бас қаңқасының ішкі негізінің қай шұңқырында орналасады?b) артқы

Шынтақ сүйектің проксимальды ұшында қандай өсінділер бар екендігін көрсетіңіз:a) шынтақтық, тәждік

І мойын омыртқасы қалай аталатынын көрсетіңіз:e) атлант

І мойын омыртқасына тән ерекшелікті көрсетіңіз:b) денесінің болмауы

І мойын омыртқасының ерекшеліктерін атаңыз:d) денесі жоқ, алдыңғы және артқы доғалардан тұрады

ІІ мойын омыртқасы қалай аталатынын көрсетіңіз:c) біліктік омыртқа

ІІ мойын омыртқасы немен сипатталынады:c) тісті өсіндісімен

ІІ мойын омыртқасының ерекшеліктерін атаңыз:b) тісті өсіндісі бар