39.Прынцыпы, метады, прыемы I формы выкладання беларускай лiтаратуры у школе.

Прынцыпы навучання - гэта асноуныя тэарэтычныя палажэннi, якiмi кiруецца настаунiк пры выбары зместу, метадау, прыёмау i форм навучання, г.зн. пры распрацоуцы адукацыйнай тэхналогii.

Агульнадыдактычныя прынцыпы:

15) прынцып навуковасцi;

16) даступнасцi;

17) нагляднасцi;

18) сютэматычнасцi i паслядоунасцi;

19) пераемнасцi i перспектыунасцi;

20) выхаваучай накiраванасцi навучальнага працэсу;

21) свядомасцi i актыунасцi;

22) сувязi навучання з жыццём;

23) трываласцi;

24) прынцып мiжпрадметных сувязей.

Прынцыпы лiтаратуразнаучага аналiзу:

1 Прынцып вывучэння лiтаратуры як мастацтва слова.

2 Прынцып аналiзу мастацкiх з'яу у адзiнстве ix зместу i формы.

3 Прынцып пстарызму.

Акрэсленыя прынцыпы маюць роунавялшае значэнне i таму павшны ужывацца комплексна. Недаацэнка таго цi iншага прынцыпу знiжае эфектыунасць навучання.

Метады i формы навучання лiтаратуры

Метад - гэта сютэма паслядоуных узаемазвязаных дзеянняу настаунiка i вучняу, якая забяспечвае засваенне зместу адукацыi. У айчыннай метадычнай навуцы найбольшае распаусюджанне атрымалi дзве класiфiкацый метадау:

1) па крынщы атрымання ведау вылучаюць славесныя (чытанне, пераказ, гутарка, лекцыя, слова настаунiка), наглядныя (iлюстрацыя, дэманстрацыя), практычныя (розныя вынiкi дзейнасщ вучняу) метады;

2) па характары дзейнасцi настаунiка i вучняу i ступенi ix самастойнасцi (творчага чытання, рэпрадуктыуны, эурыстычны, даследчы).

У асобную трупу вылучаюцца метады кантролю за вучэбнай дзейнасцю вучняу: метады вуснага (iндывiдуальнае i франтальнае апытванне, вусны залж), пiсьмовага (сачыненне, лiтаратурная дыктоука, тэст, пiсьмовы залiк), машыннага кантролю (з дапамогай камп'ютара) i iнш.

А) Метад чытання - адзiн з асноуных на уроку лiтаратуры. Ён павiнен мець месца на кожным уроку.

Метад пераказу, як правiла, рэалiзуецца на апошняй ступенi вывучэння мастацкага твора i мае перша- ступеннае значэнне для развiцця вуснага маналагiчнага маулення вучняу. Як правiла, патрабуе папярэдняй падрыхтоучай работы, асаблiва у 5 - 7 класах. Пераказ павiнен завяршаць аналiз тэксту. Матэрыял для пераказу ускладняецца ад класа да класа: у старэйшых класах для пераказу адбiраюцца аутарскiя адступленнi i характарыстыкi, лiрычныя маналогi герояу, пейзажныя замалёукi, фiласофскiя разважаннi.

Якасць вынiкау гутаркi залежыць ад выканання наступных патрабаванняу:

1 Настаунiк павiнен усведамляць канчатковую мэту гутаркi i у адпаведнасцi з гэтым прадумаць лагiчную сыстэму пытанняу.

2 Карэктныя фармулiроукi пытанняу, ix празрыстасць, выразнасць: яны не павiнны быць абагульненымi, штучнымi, двухсэнсоунымi ( патрабаваць адназначнага адказу).

Метад лекцыi, якi практыкуецца пад час тлумачэння новага матэрыялу у старэйшых класах (10-15 хвiлiн), уяуляе сабой канцэптуальны i паслядоуны выклад вучэбнага матэрыялу настаункам. Лекцыя належыць да лiку самых эканомных метадау: за адносна невялiкi час яна дазваляе падаць вучням дaвoлi вялiкi матэрыял. 3 другога боку, гэта адзiн з метадау, пры якiм вучнi займаюць пасiуную пазiцыю.

Слова нacтayнiкa - гэта вуснае выступленiе настаунiка на пэуную тэму. Патрабаваннi: правiльнасць, дакладнасць, лакалiчнасць, выразнасць, змястоунасць.

Метад iлюстравання выкарыстоуваецца на кожным уроку. Iснуе некалькi вiдау нагляднасцi: слыхавы, зрокавы, мастацка-выяуленчы, графiчны, славесна-вобразны, камбiнаваны.

Дэманстрацыя - выкарыстанне ТСН (тэле-, дыя-, вщэа-, кiнафiльмы, слайд-прэзентацыя, кампутар).

Б) II класiфiкацыя: Метад творчага чытання мае сваей задачай выхаванне удумлiвага i зацiкауленага чытача. Эурыстычны, або часткова пошукавы, метад мае на мэце развiццё навыкау самастойнай работы, аналпычнага i лагiчнага мыслення. Даследчы метад ставiць задачай выхаванне даследчыка лiтаратуры i рэалiзуецца, як правiла, у старэйшых класах, бо патрабуе большай самастойнасцi вучняу. Рэпрадуктыуны ме¬тад прадугледжвае атрыманне вучнямi ведау у гатовым выглядзе з вуснау настаунiка цi тэкставых крынiц.

В) Адным з патрабаванняу да якасцi урока з'яуляецца разнастайнасць i чаргаванне розных форм работы:

V iндывiдуальнай, парнай, групавой;

V вуснай, нiсьмовай i гpaфiчнaй працы;

V франтальнай i самастойнай працы;

V апераджальных заданняу;

V чытання уголас, моучкi, разам;

V дыдактычных i дзелавых гульняу, вiктарын, конкурсау;

V работы у сшытках, на картках, на дошцы, з пaдpyчнiкaм i iнш.

Прыёмы навучання лiтаратуры

Частка метаду, прыватнае яго праяуленне называецца прыёмам.

Метад чытання рэалiзуецца у наступных прыёмах:

А) паводле выканання: чытанне настаунiка, вучняу, аутара i майстроу слова;

Б) па месцы правядзення: класнае i дамашняе;

В) па спосабах дзеяння: выбарачнае, каменцiраванае чытанне, выразнае чытанне i завучванне на памяць, чытанне па ролях.

Метад пераказу прадугледжвае выкарыстанне наступных прыёмау:

А) падрабязны пераказ: якi патрабуе выкарыстання лексiа i сiнтаксiчных канструкцый аутарскага тэксту.

Б) сцiслы пераказ: калi вучнi засяроджваюцца на самым галоуным i карыстаюцца свaiмi словамi

В) выбарачны пераказ: якi дае магчымасць засяродзiцца на галоуным эпiзодзе, адной сюжэтнай лiнii, адным персанажы, пэуным aпicaннi.

Г) творчы пераказ: спецыфiка якога у змене асобы, ад iмя якой вядзецца апавяданне у творы, або змене аповеду, замене дыялагiчнай будовы тэксту маналагiчнай i наадварот.

Д) мастацкае расказванне: дазваляе больш вольна абыходзiцца з тэкстам: змяняць парадак эпiзодау, змяняць або дадумваць канцоуку твора, падрабязна распрацоуваць эпiзод, не раскрыты аутарам.

Е) славеснае маляванне: вуснае апiсанне статычнай карцiны паводле пэунага эпiзоду тэксту.

Гутарка бывае рэпрадуктыуная, эурыстычная i вольная.

Рэпрадуктыуная гутарка патрабуе узнаулення наяуных тэарэтычных ведау па тэме, па змесце мастацкага тэксту цi лiтapатурна-крытычнага артыкула i iнш.

У працэсе эурыстычнай гутаркi вучнi шляхам разважанняу здабываюць новыя веды, робяць уласныя высновы i абагульненнi.

Вольная гутарка. або дыскусiя. грунтуецца на неадназначных, спрэчных пытаннях па тэме i дапауняецца пытаннямi вучняу пад час яе правядзення.

Асноуныя вiды дыскусii:

«сумесны пошук» абмеркаванне стрыжнявога пытання цi праблемы твора; "перакрыжаваная дыскусiя або дыспут, - сутыкненне супрацьлеглых пунктау погляду.

Iснуюць i прыватныя прыёмы метаду iлюстравання:

> iнсцэнiраванне рыхтуецца загадзя i можа выкарыстоувацца на апошнiм этапе вывучэння драматычнага цi эпiчнага твора.

> мiзансцэнiраванне прадугледжвае работу па размяшчэннi дзеючых асоб i дэкарацый на сцэне У пэуныя моманты спектакля.

Практычныя метады рэалiзуюцца праз наступныя прыёмы: складанне плана, кадраплана, тэзiсы, рэферат, даклад, канспект, супастауленне, творчыя вусныя i пiсьмовыя заданнi, выкананне тэставых заданняу i iнш.

Работа па складанню плана прадугледжвае падзел твора на закончаныя чacткi, вызначэнне ix дакладных межау i прыдумванне назвау да ix. Паводле структуры планы могуць быць npocтыiмi i складанымi. У залежнacцi ад фapмyлipoyкi загалоукау вылучаюць план-пытаннi (пытальныя сказы), плaн-зaгaтoyкi (назыуныя сказы), план-тэзiсы (апавядальныя сказы) i цытатны план. Кожны з вучняу мае свае перавагi i недахопы.

Рэферат мае на мэце аб'ектыуны кароткi выклад зместу адной цi нeкaлькix лiгаратуразнаучых крынiц, а у дакладзе абавязковым элементам з'яуляецца суб'ектыуная аутарская (вучнёуская) ацэнка гэтых крынiц.

Тэзiсы - асноуныя пaлaжэннi, якiя сцiсла перадаюць канцэпцыю даклада, лекцыi, артыкула i iнш. Канспект прадугледжвае не толью запic асноуных думак, але i ix аргументацыю.

Супастауленне (параунанне) - адзiн з самых эфектыуных прыёмау, якi можа ажыццяуляцца у вуснай, пiсьмовай i гpaфiчнaй форме i праяуляцца у aднociнax да любых лiгаратурных з'яу: сцэн, эпiзодау, вобразау- персанажау, пейзажу, асобных творау, стылю розных пюьменнiкау, твора лiтаратуры i твора сумежнага роду мастацтва i iнш.

Выснова: Адным з важнейшых складнiкау педагагiчнага майстэрства настаунiка з'яуляецца уменiе абраць, улiчваючы канкрэтныя умовы работы школы, асаблiвасцi класа i спецыфiку матэрыялу, найэфектыунеушыя метады i прыёмы работы. Стварыць якасны урок немагчыма без чаргавання розных метадау, форм i прыёмау работы. Акрамя таго, у практыцы школьнага выкладання лiтаратуры яны часта камбiнуюцца.