28. Беларуская драматургія 2-ой пал. 2-га ст. (а. Макаёнак, а. Дудараў і інш.), эксперыментальная драматургія.

АНДРЭЙ МАКАЁНАК 1920-1982

"Зацюканы" I "Трыбунал" - пошук новых жанравых форм. Эвалюцыя: паварот ад паэтыкі традыцыйнай каседыі, да камедыі гратэскавай, ад паслядоўна вытрьшапай праўдападобнасці - да фантазіі, сцэнічнай умоўнасці.

Сын: шматмернасць ў\увасаблення вобразаў.

"Трыбунал" : парушыў жанраве табу: да М. Ніхто не рашаўся падзеі ВАв ўвасабляць у камедыйным аспекце, носьбіты герічнага выглядаюць па-бурлескнаму праставата.

Жанрры: сатырычная камедыя, драм, камедыя, трагікамедыя, народны лубрк, камедыя-рэпартаж, небяспечная камедыя. Фарс, сентыментальны фельетон..

Мастакоўская задача: стварээне зборнага вобраза беларуса, раскрыццё бел.нац. характару.

Постмадэрн: «Віта брэвіс, альбо Нагавіцы святога Георгія» і «Чорны квадрат» М.Клімковіча і М.Шайбака.

Драма абсурду: «Ку-ку» (1991), «Лабірынт» (1997), М.Арахоўскага

«Драматургічныя тэксты» А.Асташонка (1995)

«Ас-лінія» Г.Багданава д

Беларускія аўтары асэнсоўваюць тэмы адзіноты і несвабоды асобы, праблемы страху, чакання, смерці, паказваюць канфлікт чалавека з акаляючым асяродцзем.

Першым да драмы абсурду ў беларускай літаратуры звярнуўся I. Сідарук - паэт, драматург, эсэіст. Аўтар зборнікаў вершаў "Чарнабел", "Саната Арганата", п'ес "Галава", "Меч Анёла" і інш. П'еса "Галава" вьгзначана аўтарам як казачны фарс. Абсурднасць існавання раскрываецца ў п'есе "Ку-ку" М. Арахоўскага [11]. У творы сцвярджаецца: жьшцё не мае сэнсу, чалавек асуджаны на адзіноту, несвабоду і смерць. Адсюль трагічны гратэск гэтай п'есы, паводле якога героі твора становяцца закладнікамі матэрыялізаваных страхаў і аірэсіі.

Назва "Ку-ку" ўтрымлівае рэмінісцэнцыі на твор амерыканскага 'пісьменніка К. Кізі "Над гняздом зязюлі" і аднайменнай стужкі М. Формана. "Над гняздом зязюлі" - гэта своеасаблівая прытча, дзе асэнсоўваюцца праблемы свабоды. На амерыканскім слэнгу "гняздо зязюлі" - вар'яцкі дом. Апроч таго, гняздо зязюлі - заўжды пустое, бо зязюля кідае сваіх птушанят на волю лёсу. Сама зязюля лічыцца сімвалам часу і душы.

У п'есе М. Арахоўскага ўздымаецца тэма ўнутранай і знешняй свабоды. Страхі і комплексы галоўнага героя Вадзіма, якія з'яўляюцца з-за немагчымасці самарэалізацыі, матэрыялізаваліся ў выглядзе незямных істот (Падушкападобны, Супермэн, Клеапатра, Камандзір). Вадзім - экзістэнцыяльны адзінокі чалавек, у якога няма блізкіх па духу людзей.

Традыцыяналісты: А.Дзялендзік «Калодзеж», «Ты помніш, Алёша?..» А.Дударава

«Бліндаж» А.Паповай -В АВ

Гістарычная тэматыка. Кніга п'ес А.Петрашкевіча «Здрапежаная зямля»

А.Дудараў «Князь Вітаўт» (1987), «Палачанка» (1998), «Чорная панна Нясвіжа» (2000), Р.Баравікова «Барбара Радзівіл» (1994)

Рымейкавая драматургія: адаптацыя славутых твораў

С.Кавалёў. Паводле твораў «Аповесць пра Баву», «Аповесць пра Трышчана», «Шляхціц Завальня», «Распуснікі ў пастцы» Ф.Радзівіл, «Камедыя» К.Марашэўскага, «Птушка шчасця» Ф.Аляхновіча ён напісаў п'ссы «Звар'яцелы Альберт, альбо прароцгвы шляхціца Завальні» (1991), «Трышчан ды Іжота» (1995), «Люстэрка Бландоні», «Францішка, або навука кахання».

Аляксей Дудараў

У першай дудараўскай п'есе — «Выбар» (1979) — знаходзіць працяг канфлікт паміж асобай і асяроддзем. Тут ён разгортваец-ца як антыномія двух падыходаў да ацэнкі чалавечых учынкаў; першы — рацыянальны, груба прагматычны, другі — пачуццёвы, суб'ектыўны, які бярэ ў разлік такія паняцці, як «душа», «ідэал», «міласэрнасць» у іх эмацыянальным спектры.

У адрозненне ад навел аўтар абірае выключную, шмат у чым «сканструяваную» сітуацыю. На поўдні савецкай дзяржавы, у гарыстай мясцовасці падчас вайсковага вучэння церпіць аварыю танк. Экіпаж гіне — але не для гледача. Аўтар разгортвае дыялог «жывых» нябожчыкаў — не ад імкнення зазірнуць па той бок быцця, а згодна з патрабаваннямі аналітычнай кампазіцыі. Толь-кі нябожчыкі ведаюць, што адбылося ў танку за хвіліну перад аварыяй. Толькі яны маюць магчымасць і права меркаваць пра этычныя наступствы здарэння.

П'еса «Узлёт» сведчыла пра тое, што аўтар імкнуўся ўхіліцца ад катэгарычнасці ў маральнай ацэнцы ваенных падзей, пазбягаў тых напрацаваных крытэрыяў, якія скарыстоўваліся ў падыходзе да ваеннага мінулага. Шэраг дэталей, вобразаў-сімвалаў, якімі аўтар паспрабаваў узбагаціць дзеянне, сведчаць пра спробу зме-ны ракурсу ў поглядзе на трагедыі ваенных часоў. Раз-пораз на сцэне з'яўляецца цень Жанчыны-пакутніцы, у якой вайна адабра-ла дзіця: словы, што зрываюцца з яе вуснаў, даюць ключ да аўтарскага разумення сапраўдных і ўяўных маральных каштоў-насцей. Вайна не спрыяе і не можа спрыяць духоўнаму ўздыму чалавека; наадварот, яна нявечыць, дэфармуе здаровыя людскія якасці, вымушае чалавека высільвацца, збядняе яго асобу. Гэтая балючая праблема знойдзе далейшае развіццё ў п'есе А. Дудара-ва «Радавыя» (1984).

Героі «Вечара» істотным чынам адрозніваюцца ад гарадскіх персанажаў «Парога» — гэта трое старых людзей: Мікіта (Гаст-рыт), Васіль (Мульцік) і Ганна, якія дажываюць свой век у вё-сачцы з пустымі хатамі і пазабіванымі аканіцамі. Такіх вёсак, на казённай мове званых «неперспектыўнымі», да сённяшняга часу асабліва багата на Віцебшчыне. Урбанізацыя з яе выдаткамі, масавыя ўцёкі маладых вяскоўцаў у горад — праблема, якая не магла не хваляваць аўтара, але ў «Вечары» яна дае штуршок да разгортвання цэлага комплексу пытанняў — сацыяльных, гіста-рычных, а перадусім этычных. Пошук адказу на іх вядзе ў міну-лае, спараджае згадкі-рэтраспекцыі, абгрунтоўвае аналітычную, скіраваную ў былое, кампазіцыю. Героі, для якіх настаў вечар жыцця, наноў пераасэнсоўваюць пражытае, раздумваюць над вынікамі ўласнага шляху на зямлі.

Тое ж, што ўжо здзейснена драматургам, дазваляе казаць пра плённасць сінтэзу розных — тэматычных і стылявых — пластоў у мастацкім цэлым сучаснай п'есы. Праблемнасць, сацыяльная вастрыня, публіцыстычнасць, нават «сенсацыйнасць» і сцэнічныя эфекты поруч з традыцыйнымі прыёмамі стварэння характараў, пабудовы «другога плана» — усё гэта можа арганічна спалучацца ў рэчышчы драматургічнага дзеяння, працаваць на звышзадачу. Такая звышзадача ў творчасці Дударава акрэслілася — нястомны этычны пошук. Не пазбаўлены супярэчнасцей, замаруджанасці, паўтораў, ён усё ж абяцае абярнуцца новым эстэтычным плёнам.