26. Праблемна-тэматычная і эстэтычная адметнасць беларускай прозы другой паловы XX стагоддзя (в. Адамчык, I. Чыгрынаў, I. Пташнікаў і інш.).

Узмацненне аналітыка-даследчыцкіх магчымасцей беларускай прозы. Паглыбленне мастацка-псіхалагічнага аналізу ў творах Я. Брыля, I. Мележа, I. Шамякіна, В. Бьшава, А. Кулакоўскага, В. Адамчьпса, М. Стральцова і ішп. Зварот празаікаў да рэальных праблем часу, жыццёвых канфліктаў.

Росквіт беларускага рамана (I. Мележ, I. Шамякін, Я. Брыль, У. Караткевіч, М. Лобан, I. Пташнікаў і інш.). Раманны эпас як сведчанне маштабнасці мастацкай думкі, яе здольнасці спасцігаць глыбінныя пласты жьшдя, маральна-духоўны і гістарычны вопыт народа. Хранікальна-эпічныя карціны рэчаіснасці.

Рамантычная версія мінулага ў творах У. Караткевіча "Дзікае паляванне караля Стаха", "Сівая легенда". Беларуская аповесць: дынаміка мастацкіх структур, іх ускладненасць.

Багацце мастацкай навелістыкі. Эстэтычная арьпінальнасць апавяданняў (I. Шамякін, Я. Брыль, Б. Сачанка, I. Навуменка, М. Стральцоў, В. Адамчьпс, I. Чыгрынаў, інш.). Лірызацыя прозы, суб'ектывізаваны стыль пісьма (рэфлексіі, пльшь свядомасці, рэтраспекцыі і інш.). Пашырэнне моўна-выяўленчых магчымасцей беларускай прозы.

Вайна і вёска як дзве вядучьм ідэйна-тэматычныя лініі ў беларускай прозе. Вьшакутаваная праўда пра чалавека на вайне. Гераічнае і трагічнае, філасофія гуманізму. Узмацненне рэалістычна-псіхалагічных асноў ваеннай прозы. Адлюстраванне партызанскага і падпольнага руху, выяўленне патрыятычна-вызваленчага духу беларускага народа.

Народнае жьвдцё, чалавек і зямля ўвясковай прозе. Паэтызацьм душэўнага хараства вяскоўцаў, сялянскай працы, беларускай прыроды. Выяўленне глыбіняў нацыянальнага менталітэту. Сацыяльныя аспекты вясковай рэчаіснасці. Катэгорыі народнай маралі як кодэкс чалавечага быцця. Народная моўная стыхія ў творах I. Мележа, В. Адамчыка, I. Птапшікава, інш.

Якасна новая ступень гістарызму. Аўтарскія канцэпцыі мінулага. Роля У. Караткевіча ў развіцці гістарычнага жанру. Рамантычнае і рэалістычнае, сацыяльнае і агульначалавечае ў мастацкай сістэме твораў пісьменніка.

Ваенная проза. Перыяд ажыўлення ў канцы стагоддзя, імкненне сказаць поўную праўду пра вайну. Акцэнт - на паказе трагічнага боку вайны. В.Бьжаў «Пакахай мяне, салдацік», А.Адамовіч «Нямко», раманы В.Адамчыка «Голас крыві брата твайго», I. Чьпгрынава «Не ўсе мы загінем», В.Карамазава «Бежанцы», Ул.Дамашэвіча «Кожны чацвёрты». У гэтых творах засяроджваецца ўвага на малавядомых старонках ваеннай эпапеі, пошукі адказу на пытанне, чым была гэта вайна для беларусаў.

Вячаслаў Адамчык 1933-2001- адзін з выдатных сучасных пісьменнікаў Беларусі, празаік эпічнага складу, эсеіст выразнага нацыянальна-гістарьлнага мыслення.

Нар. 1 лістапада 1933 г. у вёсды Варакомшчына Слонімскага павета.

Адно з апавяданняў В. Адамчыка называецца, як і раман К. Чорнага, — «Млечны шлях». Аднак галоўнае не ў назве. У творах абодвух пісьменнікаў малы космас роднага наваколля звязваецца з вялікім космасам сусвету, і прырода з'яўляецца своеасаблівым «сувязным» паміж запаветнай роднай зямлёй і бяздомным і бясконцым небам, калі адно пераходзіць у другое - канкрэтная жывасць мясцовай з'явы і невымерная веліч сусвету. «Вецер хіліў асаку, як хто вялікі па ёй качаўся» («Кароль Нябожа», 1968). Уяўленне пра прысутнасць на роднай зямлі гэтага некага «вялікага», які прыйшоў немаведама адкуль, але ён ёсць.

Болыпасць яго апавяданняў - з адчуваннем чалавека, душа якога моцна падпарадкавана касмалагічньм кодам існавання сусвету.

У цыкле раманаў «Чужая бацькаўшчына» (1977), «Год нулявы» (1982), «I скажа той, хто народзіцца» (1985), «Голас крыві брата твайго» (1990) прырода, зямля, народны побыт, які зліты з гэтай прыродай, становяцца таксама, як і ў апавяданнях, нечьм адньм цэльм - жывым і жывучым.

У айнове раманаў В. Адамчык^- заходнебеларуская рэчаіснасць, але нельга сказаць, што яны'.рэгіянальныя па ідэйнаму ^мссту. Якраз глыбіня масгацка-аналітычнай культуры дазволіла аўтару дасягнуць такой тонкай эмацыянальна-псіхалагічнай і сацыяльнай праніклівасці ў становішча чалавека, якая стварыла магчьмасць абагульнення самога тыпу беларускай свядомасці на пэўным этапе гістарычнага існавання народа. Праз каларытныя рысы мясцовага побыту. выразна праступае сэнсавая значнасць усёй беларускасці, узнікае вобраз краю агульпанацыянальнай пэўнасці і акрэсленасці.

Па-другое, свет у раманах В. Адамчыка не падзелены рэзка на «нашых» і «чужых».

У цэнтры падзей пастаўлена звычайная сям'я Корсакаў, нечьш трохі вылучаная, прадстаўнікі гэтай сям'і такія, як усе.

Стары .Улас Корсак загіне, баронячы людскую праўду, будучы расстраляным і спаленым немцамі разам з тьмі людзьмі, якіх хацеў выратаваць.

Хрысця не толькі спачувае пакутньм людзям, але і ратуе іх. Гэта яна вывела з палону старога яўрэя Еселя і пераправіла да партызан савецкіх ваеннапалонных, за што і была растраляна.

Імполь - ніякі. Ен усё ж болып падыходзіць Алесі, чьм Хрысці. Імполь і застанецца ў канцы твора з Алесяй, ад якой шмат разоў уцякаў. Аднак і ён чалавек з народа. Такія калі і не твораць народнае жыццё, то падтрьмліваюць яго існаванне. I гэта таксама важна. Пасля ўсіх трагічных страт у родзе Корсакаў менавіта ён, Імполь, будзе кіраваць сям'ёй, а пасля яго - яго сын.

У творчасці Адамчьпса у апошнія гады жыцця абвастраецца пачуццё праўды і справядлівасці. Ен піша аповесці «Развітальная аповесць» (1993-1994), «падарожжа на Буцафале» (1991), гітсрычную п'есу «Раіна Грамычына» (1991), апавяданні, друкуе дзённікі,»

Іван Чыгрынаў 1934-1996

Паставіўшы перад сабой мэту паказаць жыццё беларускага народа ў гады акупацыі, празаік пачаў даследаванне з перыяду найболып складанага і супярэчлівага — першых яе тыдняў і месяцаў. Палач перапёлкі - гэта плач роднай зямлі, безабароннай перад чужынцамі.

Ч. зв да дэталёвага аналізу жыцця так зван. мірнага насельніцтва, што апынулася пад акупацыяй. Менавіта жыцця, бо народ у вайну не толькі змагаўся, але і сеяў хлеб... У першых раманах пенталогіі аўтар засяроджвае ўвагу на ўстойлівасці сялянскага (народнага) жыцця, на яго настойлівьш супрацьпастаўленні парушанаму вайной свету. Аўтар імкнуўся да шматбаковага ахопу рэчаіснасці. Каб дасягнуць гэтага, ён вьшраўляе герояў у дарогу - блуканіі Чубара, паход верамейкаўскіх жанч. да лагера ваеннапалонных, паездкі Зазыбы ў Бабінавічы, жьвдцё Масея ў Мінску.

З'яўленне трэцяга рамана «Свае і чужынцы» дало падставу думаць, што празаік пойдзе традыцыйным шляхам, засяродзіўшыся на паказе партызанскага руху. Са З'яўленнем партызан жьвдцё мірнага насельніцтва ўскладнілася яшчэ больш. Падчас апошняй гутаркі з Чубарам «»Вяртанне да віны») у Зазыбы з'яўляецца думка пра «запожніцтва ўсяго народа, які падпаў пад акупацыю. Пры такім заложніцтве ахвяры могуць бьвдь незлічоныя». У творах Чыгрынава, як і ў творах В.Быкава, В.Адамчыка вывілася сучаснае прачытанне падзей Вялькай Айчыннай в.

Шукаючы адказ на пытанне, чаму для многіх аказалася няцяжкім забіць чалавека ( не ў баі, не чужынца-ворага), піс-к гаворьвдь пра падзел на сваіх і чужых. Ад самай грамадзянскай вайны.. Ад першых дзён і месыцаў вайны п-к давёў да лета 1944 года, калі адбылося вызваленне цэнтарльнай і заходняй частак Бел. У р. «Вяртанне» і «Не ўсе мы загінем» шмат горкай, трагічнай праўды пра перажытае нашым народам у ваенны і даваенны час. Дпя раманаў Ч. характэран напружанасць, нават замаруджанасць апавядальнай плыні. Доўгі час супрацьстаяць адзін ^днаму, выяўляючы розныя падыходы да рэчаіснасці, былы старшыня верамейкаўскага кйлгаса Радзівон Чубар і яго намеснік Дзяніс Зазыба. Яго (Чубара) патрыятыхм ідэйны, не падмацаваны любоўю да сваёй зямлі, народа. Найперш з Чубарам, з эвалюцыяй яго светабачання звязана назва твора - «Вяртанне да віны». Зазыба : «Хто з роднай хаты ўцякае, той выорага не перамагае». Зазыба ўвабраў лепшыя якасці народнага характару.

Неадназначныя вобразы партызан, немцаў, паліцаяў.

У 80-я гг. І.Чыгрынаў пачаў атыўна выступаць у драматургіі. Псршыя п'есы «Плач перапёлкі», «апраўданне крыві», «Дзівак з Ганчарнай вуліцы» створаны на аснове раманаў і апавяданняў. Ч.звяртаецца да праблем сучаснага жыцця («Чалавек з мядзвежым тварам», _ палітычных падзей пачатку другой сусветнай вайны «Ігракі», да далёкай мінуўшчыны. Паміж тым, што паказвае І.Ч. ў драме «Звон - не малітва» і сённяшнім жыццём можна правесці выразныя паралелі. Напрыканцы XX ст, Беларусь апынулася ў сітауцыі, якую перажывала Полацкае княства ў эпоху Рагнеды і Ізяслава. Дабівацца самастойнасці ці пагадзіцца з залежнасцю ад мацнейшага суседа? Супрацьстаянне Рагнеды і Ізяслава.

«Следчая справа Вашчылы» пра Крычаўскае паўстанне 1743-1744 гг. Пра прычыны, узаемаадносіны дзяржаў-суседак.

Іван Пташнікаў (1932..)

Апавяданні «Францужанкі», «Тры пуды жыта» - адно з самых значных мастацкіх сведчанняў пра часы культу асобы. Пісьменніку з вьпслючнай мастацкай сілай, з уласцівай яму псіхалагічнай пераканальнасцю, заснаванай на асабістым веданні таго, пра што напісана, удалося паказаць, чым культаўскія рэпрэсіі былі для народа. Як яны парушалі спрдвечны лад жьвдця, нявечылі людскія дувды, гнялі чалавека.

Апавяданне «Пагоня» сваім эмацыянальным ладам, трагічным гучаннем узнтмае на вьшіэйшую ступень абагульнешія ўсё тое, што раней пісьменнікам было сказана пра рэпрэсіі, пакуты ў часы культу, уводзіць іх у сучаснасць, дае праекцьпо на будучыню.