30. Культура Беларусі ў другой палове XIX - пачатку XX стст.

Культ. Бел. у др. пал. XIX ст. развiвал. ва умовах сцвярдж. i панавання капiталiст. аднос.. Нягледз. на каланiяльн. палiт. рас. самауладства, у гэты час пачала фармiрав. бел. нац. iнтэлiг., якая вывуч. i стварала нац. культуру. Прадст. бел. iнтэл. тэарыт. абгрунтавалi iснав. самаст. бел. этнасу i абвясцiлi яго права на роунасць з iнш. народ.. Завяршаўся працэс пераўтвар. бел. народн. ў бел. нацыю. Бел. лiт-ра гэтага часу развiвал. падспудна, пад забар., у неспр. атмасф.. Рэпрэсii у дачын. да удзельн. пауст. 1963 г., фактычная забар. бел. друку, жорсткi русiфiкат. курс прывялi да таго, што многае з творч. спадчыны выдатн. бел. пiсьменн. загiнула. Асновай развiцця бел. лiт. гэт. перыяду быу паступ. рост сац. i нац. самасв. народа. Абвастр. сац. супярэчн. у краiне напярэд. i у пер. рэф. 1861 г. , развiцце капiталiз. i з’яулен. на арэне палiт. бараць. пралетарыяту, уплыу передав. грамадс. думкi стварылi глебу для развiцця бел. лiт-ры дэмакрат. напрамку. Вядомы прадст. – К.Калiн. (1838 – 1864), кiраун. пауст. 1863 – 1864 гг., рэвалюц.-дэмакрат, мыслiцель i публiцыст. Нац. пачуццi яго найб. поуна выявiлiся у творы «Лiсты з-пад шыбенiцы», напiс. перад пакаран. смерцю у Вiленс. турме. Удзельнiк пауст., пачынальн. крытычн. рэалiзму, патрыет сваей радзiмы Ф Багуш. выступау у абар. бел. нар. i яго мовы, якой пагарджалi i якую зневажалi як царскiя сатрапы, так i поль. паны. Паслядоун. Багуш. былi паэты-дэмакр. Я.Лучына i А.Гурыновiч. Культ. Бел.i у пач. XX ст. развiвал. у цеснай сувязi з нац. рухам, культ. суседн. народау. У гады рэвал. 1905—1907 гг. i пасля яе адбываец. уздым у многiх яе галiнах, асабл. у лiт-ры. Прыкметныя змены адбывалiся у развiццi асветы. Замест царкоуна-прыходс. школ, якiя знаходз. у заняпадзе, адкрывалiся народ. вучыл., а гарад. вучыл. пераутвар. у выш. пачатк. школы. Хутка пашырал. сетка дзярж. i прыв. сяр. школ – гiмн. i рэальн. вучылiшч.. Для даросл. насельн. адкрывалiся нядзельн. школы, вяч. змены i курсы. Для падрыхт. педагогау былi адкрыты 5 настаун. семiнарый i 3 настаун. iнстытуты. На Бел. мелiся значн. дасягн. у вывуч. этнаграфii, гiст. i культуры краю, а такс. у прыродазн. навуках. Пытаннямi быту i культ. Бел. займалiся вяд. даследч. Е. Раманау, М.Федароускi, М.Нiкiфораускi, А.Сержпутоускi. Гiст. ВКЛ прысвяцiу свае працы М.Доун.-Зап.. В.Ластоускi выдау «Кар. гiст. Бел.». Павыш. агульнаадук. i культ. узроуню насельн. садзейнiч. бiб-экi. Адкрывалiя школьн. i грамадс. бiб-экi розн. ведамтсвау. Буйнейш. сярод iх была мiнская публiчная бiб-эка iмя Пушкiна, створ. у 1900г. На Бел. дав. хутка развiвауся друк. З 1901 по 1914 г. у 5 бел. губ. кольк. перыяд. выданняу павялiч. з 15 да 109. Больш. газет i кнiг друкав. на рус. мове. Вял. уклад у разв. бел. лiт-ры унеслi Я.Куп., Я .Кол., М.Багдан., К.Каганец i iнш.

33. Кастрычніцкая рэвалюцыя ў Беларусі. Першыя рэвалюцыйныя пераўтварэнні.

25 кастр. 1917 г. у Петрагр. адбылося ўзбр. паўст. раб. і салдат. У вын. быў звергн. Час. ўрад і ўлада перайш. да Саветаў раб. і салдац. дэпут.. Звест. аб гэтых падз. хутка дайш. да Бел.. 26 кастр. 1917 г. выканкам Мінск. Савета абвясц. аб перах. ўлады ў рукі Сав. раб. і салд. дэпут.. Але супр. нов. улады выст. бурж. партыі, бунд., меншав., эсэры і інш. Яны стварылі ў Мінс. т.зв. Каміт. выратав. рэвал. і паспрабав. ўзяць уладу ў свае рукі. Бальшав. ўсё ж такі, апіраюч. на падтр. войск Зах.фронту, пераадол. супраціўл. сваіх паліт. апанен. і ўсталяв. свой кантр. на тэр. Бел., якая не была захопл. ням. войск.. 27 ліст. ў Мінску быў створ. Абл.Выкан.Кам.Зах.Вобл. і фронту як выш. орган сав. улады ў Бел.. Яго ўзнач. Рагазінскі. Выкан. орг. улады стаў Сав. нар. каміс. на чале з Ландарам. Т.ч. на Бел. пачаліся рэвалюц. пераўтв.. Так, быў уведз. рабочы кантр., пачала праводз. зям. рэф., рэф. сіст. адукац. і інш. Акт. дзейніч. Паўн.-Зах. абл. кам. РСДРП(б), на чале Мяснікоў. Паліт. сілай, якая імкн. ўстанав. сваю ўладу на Бел., былі бел. нац. арганіз.. Яны згурт-ся вакол Вял. бел. рады. Прызнаўшы сав. ўладу ў Расіі, яны разгляд. Аблвыкамзах толькі як франтавы, а не выш. мясц. орган улады раб. і сял.. Вял. бел. рада выступ. за ствар. дэмакрат. краёвай улады. Кіруюч. паліт. сілай у бел. нац. руху выступ. Бел. сацыяліст. грамада. Парт. бальшав. негат. аднесл. да намаган. бел. нац. арганіз. па ствар. органа краёвай улады. Сав. ўладу падтрым. з'езды многіх армейс. каміт.. У ноч з 1 на 2 ліст. ў Мінск увайшлі вайск. часці і бранір. поезд, я-я ўзялі пад ахову Мінс. Савет. У горад. зноў была ўстаноўл. Сав. ўлада. У кастр.-ліст. 1917 г. Сав. ўлада перамагла ў мног. гарадах Бел.: Віцеб., Полац., Гомелі і інш. Т. ч., у ліст. 1917 г. на неакуп. тэр. Бел. ўсталявал. ўлада Сав.. Армія ў асн. падтр. дэкрэты Сав. ул.. Бел. нац. партыі, я-я не прынялі ўладу Сав., выступ. пад лозун. поўн. нац. самавызн. Бел.. Пасля кастрычн. падзей 1917 г. на Бел. разгарн. рух за ствар. бел. дзярж-сці. У студз. 1918 г. быў створ. Бел. нац. камісарыят (БНК) як аддзел нар. камісарыята па справах нац-сцей Расіі на чале з А.Р.Чарвяковым. Ён выступіў за пераўтвар. Зах. вобл. ў аўтан. рэсп. ў складзе РСФСР. Прапан. Белнацкама падтрым. бел. секцыі РКП(б) на чале з Жылуновічам. Адн. Аблвыкамзах адхіліў яе, даўшы вобл. назву "Зах. Камуна". Дэбаты па пыт. аб нац. вызнач. бел. працягвал. да 1918 г. Урэшце рэшт дзейн. урада БНР, пагроза з боку Польш. прымусілі бальшав. кіраўн. прыслух. да патрабав. нац. секц. РКП(б) аб ствар. бел. дзярж.. 30 снеж. 1918 г. у Смален., які стаў цэнтр. Зах. вобл. ў сувязі з герм. акупац., была склік. VI Паўн.-Зах. канфер. РКП(б). Яна прыняла рэзалюц. "Аб абвяшч. Зах. Камуны Бел. Сав. Рэсп.". 1 студз. 1919 г. быў абнародав. Маніфест Часов. рабоча-сял. ўрада Бел. на чале з Жылунов., які абвясціў утвар. БССР. Яна была створ. ў межах Мінс., Гродз., Віцеб., Магіл., а таксама часткі Смал., Віл., Ковенс. і Чарнігаў. губерній. 5 студз. 1919 г. сталіц. БССР стаў Мінск, і ўрад пераехаў са Смал. 7 студз. ў Мінск. Сваю дзейн. урад БССР пачаў ў вельмі цяжк. паліт. і эканам. умовах. т.ч. перам. Кастр. рэв. і устанаул. сав. улады паклалі пач. рэвалюц. пераутвар. ва усіх сферах грам. жыцця бел. нар., на я-я пауплывалі : акупац. част. тэр., органы сав. улады былі у асн. салдацкімі. Гэтыя фактары стрымлів. разв. рэвалюц. пераутвар., ускладнялі эканам. становішча на Бел., садзейнічалі размежаванню паліт. сіл.