32. Беларусь у гады Першай сусветнай вайны.

Абвастр. супяр. паміж Траіст. саюзам і Антант. прывяло да 1-й сусв. вайны 1914—1918 гг. Пач. вайну Герм. і Аўст.-Венгр.. 1 жніўня Герм. аб'явіла вайну Расіі. Усяго ў вайне ўдзельніч. 38 краін. Напярэд. вайны зах. губ. былі аб'яўл. на ваен. станов.. У сув. з наступл. ням. войск на ўсх. рынуўся паток бежанц.. Да восені 1915 г. бежанцы запоун. усю усх. час. Бел. Больш. з іх высялялася ў прымус. парадку па загаду рас. улад. У жніўні 1915 г. пачаліся ваен. дзеянні непаср. на тэрыт. Бел.. Рус. армія. якая апынул. пад пагр. акруж., вымушана была пакінуць значн. частку тэрыт. Бел. і адступіць. Стаўка Вярх. гал.-каманд. была пераведз. з Баран. ў Магіл.. У кастр. рус. армія спыніла наступл. немцаў, і фронт стабіліз. па лініі Дзвінск—Паст.—Смарг.—Баран.—Пінск. Немцы акупірав. 1/4 частку Бел.. Тут быў устан. жорсткі акупац. рэжым – сіст. ваен. і палітыка-экан. мерапрыемст.. Ням. ўлады з восені 1915 г. на занятай частцы тэр. загадалі мясц. насельн. здаваць прадукты харчав., увялі значн. падаткі і штрафы, вывоз. жых. на прымус. работы ў Герм.. Немцы знішч. гіст. і архітэкт. помнікі, школы, цэрквы. У час 1-й сусв. вайны 1914 – 1918 г. ваен. дзеянні вяліся і на тэр. Бел.. Яна стала арэнай ваен. дзеян. у 1915 г. У вёсцы была адноўл. прыватн. ўласн. на зямлю. Памешч. вярталі былыя ўлад.. Былі забарон. многія грамадс. арганізац.. На мірн. жых. наладжв. аблавы, карн. аперац.. Паліт. акуп. сутыкн. з супраціўл. насельн.. Пачынаюч. з 1915 г. назір. нараст. раб. руху. Але масавасці ен не набыу. Вельмі цяжкім было такс. станов. на неакуп. тэрыт.. Не хапала паліва, сыравіны, раб. рук. У прыфрантав. паласе скапілася многа бежанц.. Вайна прынесла вял. людскія і матэр. страты Бел.. У с\ гасп. назіраўся моцны заняпад. Скарацілася плошча пасяўн., зменшылася пагалоўе жывёл. 3 бел. вёскі было мабілізав. больш за пал. працазд. мужчын. Амаль пераст. паступаць на рынак прадметы перш. неабходн., што выкл. хутк. зніж. жыццевага узроуню нар.Шмат сіл у сял. забіралі ваен. павінн.. Сялянскі рух набыу большы размах, чым раб. рух, аднак яго нельга лічыць рэвалюцыйным. Амаль не было выступл. беднякоу і сераднякоу супраць кулакоу. Параж. рус. арміі, цяжкія ўмовы франтав. жыцця садзейніч. росту антываен. настрояў сярод салдат. Узмацнілася нтыурадавая агітацыя сярод салдат. Для развіц. бел. нац. руху склаліся ў гады вайны неспр. ўмовы. Выступл. раб. і сял. ў асн. былі разрозненыя. Т.ч. У цэлым 1-я сусв. вайна абвастр. супяр. ў краіне, прывяла да востр. экан. і паліт. крызісу. Рэвалюцыя у краіне стала непазбежнай.

27. Паўстанне 1863-1864 гг. У Польшчы, Літве і Беларусі.

К. Калін. нарадз. ў 1838 г. у в. Мастаўл. Гродз. пав.. Яго бацька- беззям. шляхц.. Каст. сконч. прагімн. ў Свіслачы, затым юрыд. фак. Пец. ўнівер.. На Гродз. ў 1861 г. ён ствар. рэв. арганіз.. У 1862 г. ён стаў старш. Літ. правінц. кам. (ЛПК) ў Вільні. ЛПК узаемадз. з Цэнтр. нац. кам. (ЦНК) у Варш.. ЛПК быў цэнтрам "чырвон." на Літве і Бел.. Адзінага погл. на задачы паўст. супраць царызму не існавала. Уздым нац.–вызв. руху у Еур. закрануу і Кар.Поль. (і Бел.). Пасля жорсткай паліт. Мік.І урад Алякс.ІІ пайшоу на некат. уст. пал., што толь. узмацн. антыурад. настр.. Патрыят. лагер падзял. на дэмакр. (за пауст.) – “чырв.” (дроб. і беззям. шляхта, дроб. бурж.,інтэліг., студэн.) і ліберал. (прых. мірн. сродк. бараць.) – “бел.” (памешч., сяр. бурж.,част. інтэл.). Чырв. падзял. на прав. – памярк., і лев. – прадст. рэв.-дэмакр. колау. Прав. раб. стауку на шляхту і асцераг. сял. руху, прызнав. роун. правоу бел, укр з пал., выступ. за незал. П.1772. Лев. разл. на сял. рэв., агр. пыт. – лікв. зямлі памешч. “Бел.” адмаул. права на нац.-паліт. самавыз., за самав. П.1772 выкар. нац. зах.еур. краін на рас. улады..Летам 1862 г. К.Кал., В.Урубл. і Ф.Ражанс. арганіз. вып. 1-й ў кр. рэв.-дэмакр. газ. "Муж. праўда", я-я выходз. на бел. м.. Газ. прапаг. ідэю, што ніхто не дасць вольн. муж-м, яны самі павін. яе заваяв.. Газ. стаяла на сял. пазіц.. Выйш. ўс. 7 нум... Але прамых закл. да зах. памешч. зямель і да барац. за дз. самаст. не было ні ў адн. нум..Штуршком для пауст. – растр. дэманстр. у Варш. 8 крас. 1861. Свор. ЦнацК і ЛітПравКам, я-і паднач. ЦНК. Рэв. сілы узнач. Дамброус.Падрыхт. і кіраўн.ўзбр. паўст. на Бел. і ў Літ. ўзнач. ЛПК. У 1863 г. без узгадн. з ЛПК пачал. паўст. ў Поль.. Варш. ЦНК, які ператв. ў Поль. нац. ўрад, выдаў Маніф. і 2 аграр. дэкр., у я-х асвятлял. мэты і прагр. паўст.. Патрабав. рэв. дэмакр. Літ. і Бел. і па аграр., і па нац. пыт. поўн. былі праігнарав.. Аграр. пыт. вырашал. так, каб прыцягн. да паўст. і памешч., і сял.. 1 лют. 1863 г. ЛПК аб'явіў сябе Час. урадам Літ. і Бел., выдаў Маніф. да нас. з закл. падтр. паўст. ў Поль.. Дзеля адзінс. баяв. дзеян., я-я ўжо пачал., К.Кал. быў вымуш. паўтар. у сваім Маніф. прагр., аб'яўл. ў Варш.. Адзін. плана дзеян. у паўст. не было. Назірал. спробы ўзаемадз. атрадаў у асобн. губер., але яны, як правіла, заканчв. беспаспяхова. У цэлым на Бел. сял. склад. каля 18% сярод удзельн. паўст.. Гэтыя даныя не дазвал. хар-заваць паўст. 1863 г. на Бел. як сялянскае. На падаўл. паўст. былі сцягнуты вял. сілы. Расправай над паўст. ў Бел. і Літве кіраваў з мая 1863 г. новы віл. ген.-губерн. М.Мураўёў. Шэрагам мер (лікв. часов.абав. станов., абав. выкуп надз., на20% зменш. вык. плац., сял. перад. зямля удз. пауст) у аднос. да сял. і рэпрэс. ён прымусіў сял. весці барац. з пауст. і "белых" памешч. і вышэйш. дух-ва адмов. ад падтр. паўст. У такіх умовах К.Кал. быў запрош. ў Віль. і ўзнач. Аддзел кіраўніц. правінц-мі Літвы, а ў чэрв. 1863 г. яму перад. паўнамоц. каміс. Варш. ўрада ў Вільні. Т.ч., у руках Кал. сканцэнтр. ўся паўната ўлады ў паўст. арганіз. на тэр. Бел. і Літ. Да пач. вер. 1863 г. у бел.-літ. краі паўст. было практ. падаўл.. У 1864 г. Кал. быў выдадз. ўладам. Ваен.-палявы суд прыгав. яго да растр., але Мураўёў замяніў гэта раш. павеш., я-е адбыл. ў сак. 1864 г. Царызм жорстка расправ. з удзел. паўст.. Паводле афіц. даных, 128 чал. былі пакар. смерцю, больш 12 тыс. было высл. на кат. і пасял. ў Сібір, у арыштанц. роты. Нягл. на ўсё, паўст. мела вял. знач. – бурж.-дэм. рэв.. Гэта была бараць. за дзяржаўн. Бел.. Уперш. была сфармуляв. рэв. прагр., якая зыходз. з інтар. сял.