Майская абраднасць

Майская абраднасць – комплекс святочных аграрна-жывёлагадоўчых абрадаў і звязаных з імі песень, прыкмет, карагодаў, павер’яў, забарон, прадпісанняў. Яе асноўныя кропкі – Юр’я, «Страла», Зялёныя святы (Сёмуха, Тройца) з ушанаваннем бярозкі, ваджэннем Куста, ваджэннем Маі, Русальніца з провадамі русалкі. Кожная частка майскай абраднасці грунтуецца на адпаведным кульце, у шырокім сэнсе – на кульце сакральнай сілы адраджэння, апладнення, нараджэння, увасобленай у бажаствах, каляндарных сімвалах, абрадавых фігурах і дзеяннях. Рытуальнае ядро юраўскіх абрадаў – культ бажаства, вядомага пад імёнамі Юр, Юрай, Юрыла, Юра, Юр’я. Гэта бог творчай пажадлівай страсці, носьбіт свяшчэннай сілы – юра, юрлівасці, юравання, веснавы супруг Зямлі, якую ён «адмыкае» залатымі ключамі (сімвалізацыя рытуальнага шлюбу), апякун руні, уладар ваўкоў і іншых драпежнікаў, заступнік свойскай жывёлы. Абраднасць складаецца з першага выгану жывёлы на жыватворную расу, пастухоўскіх абрадаў перадачы жывёлы пад ахову Юрыя, замаўленняў, сямейнага і калектыўнага наведвання палёў (звычаі «юраўская свечка», «хадзіць на расу», «церушыць расу», «гоныты росу» ды інш.), маладзёжных карагодаў каля жыта, качання па руні, абыходаў пасеваў.

Прадуцыравальна-засцерагальны абрад ваджэння і пахавання «стралы» (Гомельшчына) грунтуецца на двух міфах: першы – пра шлюбны саюз зямлі і неба з яго апладняльнымі сонечнымі промнямі-стрэламі, другі – пра навальнічнага Перуна, яго рытуальны шлюб з зямлёй і барацьбу з ворагам – змеепадобным богам падзем’я, багацця, жывёлы Вялесам, пазней – нячысцікам. Да поля ішлі пад песню пра стралу, якая кагосьці забівае або не павінна забіць, там вадзілі карагоды, закопвалі ў зямлю сімвалы «стралы» – магічны акт апладнення зямлі і адначасова адвядзення ад вёскі маланкі.

Зялёныя святы і Русальніца – заключны акорд містэрыі адраджэння зямлі, увасобленага праз натуральны каляндарны сімвал – траецкую бярозку, ссечанае і прынесенае ў паселішча дрэва-май, належным чынам «апранутага» ў зеляніну чалавека (дзяўчынку, дзяўчыну, жанчыну). Каляндарныя сімвалы падобнага выгляду маглі мець розныя імёны (Куст, Мая, Русалка – дзяўчыны ў зялёнай «вопратцы»), а рознага – агульнае імя (русалка – дзяўчына ў зеляніне або рыззі, саламяная лялька, чучала «каня» або «кабылы»), але ўсе яны знаходзіліся ў агульным семантычным полі, персаніфікавалі нараджальныя сілы маці-зямлі, служылі маніфестацыяй яе бязмежнай энергіі, увасобленай у зеляніне.

Стрылка

«Стрылка» – велікодны абрадавы карагод, занатаваны ў в. Бездзеж Драгічынскага раёна Брэсцкай вобласці (1998 год), арыгінальная мясцовая версія абраду ваджэння і пахавання «стралы» з эпіцэнтрам у Пасожжы, верагодна мае сувязь з культам Перуна, навальнічнага бога, уладара нябеснай вады і дажджавых хмар. Важэнне «стрылкі» адбываецца штогод, у першы дзень Вялікадня пасля вячэрняга набажэнства на царкоўнай плошчы. «Завадатар», функцыю якога некалькі гадоў запар выконвае адзін і той жа чалавек, расстаўляе трохвугольнікам кучкі «зырнят» з трох-чатырох малых дзетак, а жаночы карагод, не размыкаючы кола, абыходзіць «зырняты» з абодвух бакоў па крывой лініі пад традыцыйную песню, якая не мае аналагаў. Яна пачынаецца з заклінальнага звароту-стымулявання «Ты літы, літы, стрылка, // По горам, по долынам, // Ты нысы, нысы, стрылка, // Да дывоцькую красу», далей – «парабоцькую», «жаноцькую», «мужыцькую». Кожная «краса» ў нечым патанае, адпаведна – «у мыді», «у выні», «у смолі», «у горылцы», але не назаўсёды: «У воді вынырае, // Тыхо йдэ, // Тыхо йдэ». Па сваёй станоўчай функцыі вада супрацьпастаўляецца ўсім астатнім рэчывам – згубіцелям красы. Магчыма, у язычніцкай мінуўшчыне шэсце-карагод пачыналася па прамой лініі ад капішча бажаства пасля ахвярапрынашэння (матыў пагібелі «красы»), мела наступствам утварэнне крывога карагода – імітацыю вастрыя стралы, якая акаляла «зырняткі» – персаніфікаваныя сімвалы будучага ўраджаю, суправаджалася апяваннем адроджанай парнай «красы» – дзявоцкай і хлапецкай, жаноцкай і мужыцкай – і мела прадуцыравальную аграрна-магічную функцыю. Бездзежцы пазначаюць карагод як «спыванне высны». Пасля яго пачынаецца гулянне, спяваюць розныя веснавыя песні, абменьваюцца велікоднымі фарбаванымі яйкамі. Варыянт песні запісаны ў 1989 г. у в. Бярозавічы Пінскага раёна з паметай «танок водылы на Вылыкдэнь» без пазначэння графікі карагода.