2.3. Қазақстандағы салық саясатының басты бағыттары

   

ХХ  ғасырда қандай ел болмасын, олардың ішкі саясаты болып, әлеуметтік саясат болып табылады.Әлеуметтік  саясаттың басты мақсаты: қоғам  өміріндегі тұрақтылықты қамтамасыз ету, бұл мынадай жағдайлармен байланысты:

   - мемлекеттің әртүрлі табиғи және  басқа да апаттардан сақтау туралы кепілдік;

   - материалдық игіліктерді мемлекет  тарапынан қоғам арасында бөлу;

   - мемлекет тарапынан реттеу (салық,  әлеуметтік көмек т.б.)

   Әлеуметтік  саясаттың басты мәселесі қоғам  өмірін жақсарту. Оның келесідей негізгі  принциптері бар:

   - баға көтерілген кезде әртүрлі компенсация енгізу.

   - халі төмен отбасыларға көмек.

   - жұмыссыздарға жәрдемақы төлеу.

   - әлеуметтік сақтандыру мен көмектесу, төменгі жалақыны орнату.

   - қоршаған ортаны қорғау, денсаулық сақтау, білімді көтеру.

   - жұмыскерлердің квалификациясын көтеру.

   Мемлекет  тарапынан әлеуметтік саясатты жүргізген  кезде, ең тиімді және бірінші орында тұрған сұрақтарды шешу болып саналады.

   Қазақстан республикасының салық саясаты  және оның тиімді өркендеуі, ең алдымен  маңызды мәселе болып саналады. Мемлекет өз бюджетінің максимум көлемге жеткізуін қалайды. Ал, мемлекеттік бюджет қаржы саласында басты жоспар болып табылады. Мемлекеттік бюджет – басшының өкілеттігін іске асыруға, мемлекеттік саяси және экономиканың мәселелерін шешуге әсер етеді.

   Салық саясатын жүзеге асыруға мемлекет мынадай элементтерді қолданады: салық ставкасы, салық үстемелері, салық бағасы және т.б. Мемлекет тарапынан жүргізілген саясат салық жүйесінің артықшылығы мен кемшілігін білуге көмектеседі.

   Салық саясатының мақсаты – мемлекеттік бюджетті толықтыру болғандықтан, ол қазақстан республикасының азаматтарының салық төлеуге міндетті екенін ескеріп отыруы тиіс. Салық төлеу салық кодексімен көрсетілген. Салық саясатының ыңғайлы болуына таңдалған модельде әсер етеді. Қазақстан республикасының салық моделі болып, салық объектісі шығын мен кіріс табылады.

   Мемлекет  әртүрлі функцияларға жұмсайды: саяси, әлеуметтік т.б. Оның ішіндегі ең маңыздысы  қоғамды әлеуметтік қорғау болып  табылады.

   Күн сайын салық саясаты туралы сұрақтар республикада саяси және әлеуметтік тұрғыда дамып келеді. Салық саясатының мазмұны мен мақсаты, қоғамның әлеуметтік-экономикалық қалыптасуына, сонымен бірге нақты саясатының тәсілдерін қолдануға ат салысады.салықтарды азайту саясаты – бұл салықтарды төлеуден қашатын немесе мемлекет бюджетіне төлемдерді азайтуға ұмтылатын азаматтардың ісі. Бұл саясат кезінде азаматтардың іс-әрекетін былай сипаттауға болады:

   - активті, ұғынып істелген іс-әрекет;

   - салықтың мөлшерін төмендетуге ұмтылған іс-әрекет.

   Салықты төмендету саясаты кезінде азаматтар бір бағытты ұмтылып, нәтижесінде салықтар үнемделеді. Белгілі бір нәтижеге жету мақсатында өзінің іс-әрекеттерін іске асыру керек. Салықтан құтылу немесе оны төлемеу криминалды мәселелер бүкіл мемлекеттеде бар. Кәсіпкерді салық төлемеуге итермелейтін себепкер көп.

   Салықтық  саясат өзіне мыналарды қосады:

   1)қазақстан республикасының тұрақты салық жүйесін құру.

   2)салықты ірілендіру жолымен, салық санын азайту, нәтижесіз салықтарды алып тастау.

   3)экономикалық салық рөлін көбейту.

   2007 ж. Салықтық кодекс жүзеге асырылуда, онда салықтар мен бюджетке төленетін басқа төлемдерді енгізу бойынша қандай да бір өзгерулер мен қосымшаларды енгізудің мықты тәжірибесі жойылған, ставкалардың өзгеруі немесе календарлы жыл ағымындағы салықтар мен жиындарды жойды. Енді бұндай түзетулер жылына бір рет, және де олардың алғаш жүзеге асырылуынан кейінгі жылдық қаңтарынан енгізіледі.тағы бір принципиалды маңызды жаңғыру операциялардың бөлек түрлерінің салықтық есептеу ерекшеліктерін ашу, сондай-ақ трансферттік деп аталатын бағаны қолданылғанда салық салудың ерекшеліктері болып табылады.

   Көбісінде сұрақтар туады: қазақстанға ресейдің мысалы бойынша жүруге не кедергі  және барлық жеке тұлғалар үшін бірегей  табысқа салынатын салықтың ставкасын 13% мөлшерде бекіту туралы мәселелер.

   Ойлағандай, біз сонша жағымды бірінші  көзқараста қадам жүре алмаймыз, өйткені  бұл алдын ала төменгі табыстары  бар және олардан нақты төленетін  халықтың қабатының 6-7% деңгейінен соғады, қайсысы 13% ставка енгізген жағдайда салық  түрінде минимум 1-3% көбірек төлейтін болады.

   Бүкіл елдің қарқынында бұл көбею салық  төлеушілердің аздаған бай қабатынан  прогрессивті табыс салығынан бере алатындардың сомасынан өте артық  болады.салық төлеушілер салықтық есеп беруді таңдауы бойынша беруге құқылы: келу тәртіпте, заказ бойынша істелген хатпен пошта арқылы, немесе электронды түрде ақпаратты компьютерлік өңдеуді рұқсат ету.

   Жаңа  кодекстің оның авторының күмәнсіз айырықшасы болып елеулі мөлшерде оны  тәжірибелік тікелей қызметтің  құжаты ретінде істеуі сәтті болды, ол тағы қандай-да бір қосымша бөлшектейтін немесе нақтылайтын заңға қарасты актілер және басқа нормативті-құқылы сипаттағы құжаттардың қажеттілігін шығарып тастауды қарастырады.

   Жоғарыда  айтылғанды назарға ала отырып қазақстан  республикасының салықтық саясатын одан әрі жетілдіруде келесілерді көңілге алу қажет:

   1)өндірістің  бірқатар кілтті параметрлері  бойынша аймақтық дифференциацияны, сонымен қоса табиғи және географиялық  рентаның шығарып тастау және  қайта таратылу ( сол сияқты салықтық  тәжірибе көптеген жылдар бойы ақш, канада, фрг, италия және басқа елдерде бар ) мәселелері;

   2)отын-энергетикалық  ресурстардың ішкі бағалары мен  трансферттік тарифтерді әлемдік  деңгеймен салыстырғанда көліктің  салықтық ставкаларының жеңілдіктерінің  есебінен қатысты төмен деңгейде қолдау қажет.

   Ұқыпты  қарастырылған және жақсы ұйымдастырылған  кең масштабты саясатты, шын мәнінде  қажет жерде жүргізгенде ұлттық экономиканың бөлек звенолары үшін негізделмеген жылылық жағдайларды  құруды рұқсат етпей, сонысымен сау, адал бәсекелесте қатысу мүмкіндігінен айырмаса бұл негізгі прогресстің ынтасы ретінде белгілі болады.

   Сол арада, сөзсіз, отандық өндірушілерді  сенімді тарифтік қоғаумен қамтамасыз ету қажет және алдын ала жалпы  келесі салаларды:

   1) дамуы болашақты, бірақ қазіргі  кезеңде қалыптасу сатысында тұрғандар;

   2) ұлттық қауіпсіздік тарапынан  өмірлік маңызды, сонымен қоса  қайта үйымдастыру және жаңғыртумен  айналысатындар;

   3) дамуы болашақсыз, бірақ қазіргі  кезеңде халықтың шүғылдануын  қамтамсыз ететін.

   Жасырын емес, бәрін жөнге салатын заң шығарушы жоқ болды және болмайды да. Әр жағдайда мемлекет пен салық төлеушілердің қызығушылығының балансына жету керек.

   Табыстарды  жасыру және салық төлеуден ауытқу тұрақты экономикалық күрес жағдайында болады, әр қатысушы өз контрагентіне  салықтық ауыртпалылығының көпшілігін аударуға ұмтылған жағдайда болады. Әрине, не бұл қарсы тұруда не жалпы әр жекпе-жекте, тым күштісі әлсізді жеңеді. Сондықтан әрқашанда кесек ірі капитал орташаның және кіші бизнестің зиянына жеңімпаз болады.

   Белгілі болғандай, қазақстанда қабылданған салықтық саясат негізінде елде салық салудың батыс моделін қайта жасауға бағдарланған, ол тек егер салықтық органдардың инфрақұрылымының құрылуына ірі жекелік инвестициялар жағдайында, тармақталған және қымбат салықтық бақылаудың жүйесінің дамуында, салық төлеушілер кең массасы тарапынан міндетті араласу және түсінушілік болғанда экономиканың дамуының жеткілікті жоғары сатысында нәтижелі болады