2.2.Қазақстан Республикасындағы салықтардың түрлері

   Қазақстан республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және салық қызметінің органдарын біріктіреді.

   қазақстан республикасындағы салықтардың, салық сипатындағы алымдардың тізбесі мыналарды біріктіреді:

   1. Салықтар:

1. Корпорациялық табыс салығы.

2. Жеке табыс салығы.

3. Қосылған құнға салынатын салық.

4. Акциздер.

5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.

6. Экспортқа шығарылатын шикі мұнайға салынатын рента салығы.

7. Әлеуметтік салық.

8. Жер салығы.

9. Көлік құралдарына салынатын салық.

10. Мүлікке салынатын салық.

11. Қазақстан республикасының жасалған келісім шарттары бойынша өнімді бөлу жөніндсгі үлесі.

   2. Алымдар:

   1. Заңи тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.

   2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.

3. Жылжымайтын мүлікке құқықтырды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.

4. Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.

5. Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.

   6. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.

7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.

8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алым.

9. Автокөлік құралдарының қазақстан республикасының аумақ арқылы жүру алымы.

10. Аукциондардан алынатын алым.

11. Консулдық алым.

12. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.

13. Телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік  спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.

   3. Төлемақылар:

   1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.

2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін  төлемақы.

3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.

4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.

5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.

6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін  төлемақы.

7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.

8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.

9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.

10. Мемлекеттік баж.

11. Кеден төлемдері:

1. Кеден бажы.

2. Кеден алымдары.

3. Алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы.

4. Алымдар.

   Корпорациялық табыс салығы бюджет түсімдерінде едәуір орын алады (27,2%). Бұл салықты ұлттық банк пен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда қазақстан республикасы резидент-заңи тұлғалары, сондай-ақ қазақстанда қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы көздерден табыс алатын бейрезидент-заңи тұлғалар төлейді. Арнаулы салық режімін колданушы заңи тұлғалар - шағын бизнестің субъектілері, шаруа (фермерлік) қожалықтары, заңи тұлға - ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілер, кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлері корпорациялық табыс салығын төлейді.

   корпорациялық табыс салығын салу механизмі заңды тұлғалар есептеу, төлеу тәртібін, алу шарттарып, жеңілдіктер санкцияларды, төлеу уақытын айқындайды.

   салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен салық кодексіне сәйкес жасалған түзетулерді ескере отырып, заңнамалы түрде белгіленген шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалады. Жылдық жиынтық табыс салық заңнамасына сәйкес түзетулерге тиіс.

   салық кодексіне сәйкес жылдық жиынтық табысқа мына төмендегілерді қоса, салық төлеушінің табыстарының барлық түрлері біріктіріледі:

     тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) өткізуден түсетін табыс;

     үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыс;

     міндеттемелерді есептеп шығарудан түсетін табыстар;

   4) күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар;

   5) мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;

   6) қазақстан республикасының заңнамасымен провизиялар жасауға рұқсат етілген банктер мен операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстар;

   7) борышты талап етуді басқаға беруден түсетін табыстар;

   8) кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім үшін алынған табыстар;

   9) шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың құн балансынан асып түсуінен алынатын табыстар;

10. Ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын табыстар;

11. Бұрын негізсіз ұсталып, бюджеттен қайтарылған айьшпұлдардан басқа, борышкерге салынған немесе ол мойындаған айыппұлдар, өсімпұлдар және санкциялардың басқа да түрлері, егер сомалар бұрын шегеріп тасталмаған болса;

13. Бұрын жүргізілген шегерімдер бойынша алынған өтемақылар;

14. Өтеусіз алынған мүлік, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер;

   15) дивидендтер;

   16) сыйақылар;

17. Оң бағамдық айырма сомасының тері бағамдық айырма сомасынан асып кетуі;

18. Ұтыстар;

19. Роялти;

20. Әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған табыстардың шығыстардан артығы.

Алынған жиынтық жылдық табыс түзетілуі, яғни салық төлеушінің бұл табысынан мыналар алынып тастауы тиіс:

1. Қазақстан республикасындағы төлем көзінен бұрын салық  салынған, қазақстан республикасының резидент-заңи тұлғасынан алынған дивидендтер;

2. Эмитент өз акцияларын орналастыру кезінде алған олардың құнының номиналдық құнынан асып кетуі және эмитенттің өз акцияларын өткізуі кезіндегі күн өсімі;

3. Қор биржасының «а» және «в» ресми тізімдерінде тұрған акциялар мен облигацияларды өткізу кезіндегі қүн өсімінен алынған табыс;

4. Мемлекеттік бағалы қағаздармен жасалған олерациялардан  түскен табыстар;

5. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған ретте ізгілік көмек түрінде алынған және мақсатты түрде пайдаланылған мүліктің кұны;

   6) мемлекеттік кәсіпорынның үкімет шешімі негізінде мемлекеттік органнан немесе мемлекеттік кәсіпорыннан өтеусіз негізде алған негізгі құрал-жабдықтардың құны;

   7)  зейнетақымен камсыздандыру туралы заңнамаға сәйкес алынған және жеке зейнетақы шоттарына жіберілген инвестициялық табыстар.

   Салық шегерімдері деп салық төлеушінің заңнамамен реттелмеген шекте жиынтық жылдық табыс алумен байланысты шығындарын айтады. Оларға өткізілген тауарлар, қызметтер көрсету бойынша шығындар мен басқа шығыстар, соның ішінде мына шегерімдер жатады:

• Қызмет бабындағы іс-сапарлар кезіндегі және өкілдік шығыстар бойынша өтем сомалары;

• Сыйақы бойынша;

• Төленген күмәнді міндеттемелер мен күмәнді талаптар бойынша;

• Резервтік қорларға аударымдар бойынша;

• Ғылыми-зерттеу, жобалау, іздестіру және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын шығыстар бойынша;

• Сақтық сыйлықақылары жөніндегі шығыстар бойынша;

• Әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығыстар;

• Табиғи ресурстарды геологиялык зерттеуге және оларды өңдіруге әзірлік жұмыстарына жұмсалған шығыстар бойынша және жер қойнауын пайдаланушылардын басқа шегерімдері;

• теріс бағамдық айырма сомасының оң бағамдық айырма сомасынан асып кетуінен шегерім;

• Есептелген шекте мемлекеттік бюджетке төленген салықтар бойынша (оларға: жылдық жиынтық табыс анықталғанға дейін есептеп шығарылатын салықтар; қазақстан аумағы мен басқа мемлекеттерде төленген корпораяиялық табыс салығы мен жеке табыс салығы; үстеме пайдаға салынатын салык қосылмайды);

• Тіркелген активтер бойынша және басқа шегерімдер.

   бейрезиденттердің қазақстан республикасындағы тұрақты мекемеге байланысты емес көздерден алатын табыстарының төлем көзіне мынадай мөлшерлемелер бойынша салық салынуга тиіс:

1. Дивидендтер, қатысу үлесінен түскен табыстар және сыйақылар — 15%;

2. Тәуекелдерді сақтандыру шарттары бойынша төленетін сақтық сыйлықақылары — 10%;

3. Тәуекелдерді қайта сақтандыру шарттары бойынша төленетін сақтық сыйлықақылары — 5%;

4. Халықаралық тасымалдарда көлік қызметтерін көрсетуден түскен табыстар —5%;

5. Жоғарыда 1)-4) тармақшаларда көрсетілген табыстарды қоспағанда, бейрезиденттердің қазақстан республикасындағы көздерден алынатын табыстары — 20% ;

   Корпорациялық табыс салығына қосымша, бейрезидент-заңи тұлғаның қазақстан республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге асырылған қызметінен алынған таза табысына 15 пайыздық мөлшерлеме бойынша салық 

   Корпоративті  табыс салығының мөлшерлемесі 30%. Заңда, яғни салық кодексінде басқа  жағдайларға байланысты корпоративтік  табыс салығының мөлшерлемесі 5%-30% аралығында өзгеру ерекшеліктерін көрсеткен. Дегенмен, 30% мөлшерлеме негізгісі болып табылады. Салық төлеушілер бюджетке аванстық төлемдерді салықтық кезең (календарьлық жыл) ағымында әр ай сайын және сол әрбір айдың 20 күнінен кем емес төлеуге міндетті.Жеке  табыс салығының төлеушілері салық салынатын объектілерге ие жеке заңды тұлғалар болып табылады.Салық салу объектісі - төлеу көзінен алынатын табыс және төлеу көзінен  алынбайтын табыс.

 Салық мөлшерлемесі табыс көлеміне тәуелді  түрде 5%-дан-20-ға дейін сатылық прогрессия бойынша құрылған. Ал төлеу көзінен алынатын жұмыскерлердің табысы 1 жылдағы 12 есе мөлшердегі минималды жалақыдан аспаса, «0»% мөлшерлемемен салық алынады.

   Жеке  табыс салығы бойынша жеңілдіктер  қабылданған: ұлы отан соғысының  қатысушыларының салық салынбайтын  табысының бөлігі; инвалидтердің  салық салынбайтын табысының  бөлігі.

   Берілген  аванстық төлемдерді ескерген салық  жылының қорытындысы бойынша  жеке табыс салығын төлеу салық төлеушілердің өздерімен осы салық түрі бойынша декларацияны тапсыру үшін белгіленген мерзімнен кейінгі 10 жұмыс күнінен кеш емес уақытта жүзеге асырылады.

   Шикі  мұнайды экспорттауға ренталық салық  төлеушілері-мұнайды экспорттайтын  жеке және заңды тұлғалар. Ал салық объектісі-экспортқа шығарылған ішкі мұнай көлемі. Мөлшерлемесі биржа бағасына байланысты өзгеріп отырады.

   Жер асты қазбаларын пайдаланушыларға салынатын  тағы бір салықтың түрі-жоғарғы табыс  салығы. Оның төлеушілері-жер асты қазбаларын қолданушылар, ал объектісі-салық кезеңіндегі әрбір жеке келісім-шарт бойынша жер асты қазбаларын пайдаланушының таза табыстың бір бөлігі.

   Таза  табыстың алымдарға қатнасы 20%-дан  асқаннан бастап бұл салық мөлшерлемесі 15%-60% арасында құрылып, жылдың   15-ші сәуірінен кеш емес уақытта төленеді.

   Жеке  тұлғамен алынатын табысқа салынатын  салықты қарастырсақ 2001 жылы 12,9 %-дан 2002 жылдың 14,8 %-ға дейін өсуді байқауға болады. Бұл салықты есептеудің механизмімен, салық салу ставкаларының жыл  ағымында өсіру жағына өзгеруімен түсіндіріледі. Бірақ, алақандай барлығы 3 %-ға өсуі салықтық  заң  шығарудағы  өзгерістер  берілген  салықтың  жиналуына әсер  етпеуін көрсетеді.  2003 жылы    салықтың салыстырмалы салмағының 4,3% төмендегенін    бақылауға    болады.    Себептері:    жалақы    бойынша    қарыз, төлеушілік дағдарысы, салық салудан ауытқу. 2003-2004 жылдары кезеңінде салықтық бюджет табысындағы салыстырмалы салмағының 2003 жылы салыстырғанда 2004 жылы 0,2%-ға және  2004 жылы салыстырғанда 2005 жылы 0,3%-ға төмендеуі байқалады, бірақ түсімнің болжауының орындалуы берілген кезеңде 108,8% құрайды.

   1997 жылдан “1997 жылға республикалық  бюджет туралы” қазақстан республикасы  заңына сәйкес ққс республикалық  бюджеттің көзі болды, ол бюджеттің  табысындағы жанама салықтардың салыстырмалы салмағының төмендеуіне әкеліп соқты.

   1999 жылы жанама салықтардың төмендеуі  байқалады:

   -    банкрот - кәсіпорындардың өсуі;

   -    еңбек ақының берілмеуі;

   -    төлемеушіліктердің дағдарысы;

   -    салықтардан ауытқу.

   мысалы, 2003 жылдан 2005 жылға дейін қарағанды облысы бойынша 1673 шығынды кәсіпорындар саналды, олардың шығындар саласы 2324,7 млн. Тенге құрастырды. 2 кестеден 2006-2007 жылдары бюджетке қарағанды облысынан түскен салықтар түсімі көрсетілген [15; б.25]. 

   2 кесте қарағанды облысы бойынша бюджетке 2006-2007 жылдардағы салықтардың түсуі

Көрсеткіштер	2006	%	2007	%
барлық  кірістер	43176,1	100	56970,2	100
соның ішінде салық түсімдері	40543,5	93,9	53831,9	94,5
жеке  табыс салығы	10,3056	0,03	14842,7	34,38
Ққс	-	-	-	-
әлеуметтік салық	20608,4	47,74	25121,4	58,19
Акциздер	543,9	1,26	666,2	1,55
мүлікке салынатын салық	6612,4	15,32	8409,6	19,48
басқа да түсімдер	2473,2	5,73	4792,0	11,10

  Салықтардың фискалды ролін сондай-ақ, бюджетте бекітілген салықтардың жалпы сомасының  және олардың орындалуы туралы шаманың арасындағы айырмашылығы туралы мәліметтер сипаттайды. Қарағанды облысы бойынша бюджеттің орындалуы туралы мәліметтер 2 кестеде келтірілген.

   2 кестенің   мәліметтерінің  талдауы   келесі   салықтардың   бәрінен   артық тұрақты түйсіндер: ққс 2006 жылы қарағанды облысының бюджетіне түсетін түсімдер 40543,5 құраса, 2007 жылы 53831,9 құрап отыр

   3 кестедегі  мәліметтерге  сәйкес     қарағанды  қаласының жергілікті  бюджетке түскен салық түсімдері  оның ішінде жеке табыс салығы  мен әлеуметтік салық, акциз және т.б. Түрлерінен түскен статистикалық мәліметтер берілген. 

   3 кесте - қарағанды облысы бойынша  бюджеттегі табыстардың 

                  2005-2007 жылдардағы салықтардың үлесі  (млн.теңге) 

2005 жыл    2006 жыл    2007 жыл    көрсеткіштер                       корпоративтік табыс салығы    -    -    -    әлеуметтік  салық     228,0    236,6    295,7    жеке       тұлғадан алынатын    табыс  салығы    156,0    165,0    221,0    акциздар  басқа салықтар    1614,1    1807,5    1839,3

 

   4 кестеде келтірілген қр мемлекеттік  бюджетіндегі 2004-2007жж.түскен түсімдерді қарастырамыз . 

   4 кесте - қр бюджетіне 2005-2007 ж.ж.  Түскен салықтар түсімі    (%)

№	Көрсеткіштер	2004	2005	2006	2007
	салық түсімдері	100,0	100,0	100,0	100,0
1.	корпоративті  табыс салығы	32,9	39,8	35,2	32,2
2.	жеке  табыс салығы	7,7	5,9	7,5	9,4
3.	Ққс	18,9	19,5	22,2	26,7
4.	әлеуметтік  салық	13,1	9,4	10,7	12,6
5.	Акциздер	2,3	1,6	2,1	2,5
6.	мүлік салығы	1,3	0,24	0,3	0,3
7.	жер салығы	0,3	0,3	0,4	0,4
8.	жер қойнауын пайдаланғаны үшін салық	0,25	0,16	0,18	0,23
	басқа да табыстар	12,5	11,8	8,9	6,72

   Қазіргі экономиканың дамуының уақытындағы  болжамның дерлік 2 есе қайта орындалуын түсіндіру өте қиын. Жеке тұлғалардың табысқа салынатын салығы бойынша кәсіпкерлік қызметпен абсолютті көрсеткіште 2005-2007 жылға дейін өсуге бір жақтылығы бар. Негізгі себебі патенттік жүйені индивидті кәсіпкерлер мен бюджеттің қарым-қатынастарын енгізуде.

   Әлеуметтік  салық 1999 жылдан бастап әлеуметтік қорларға әлеуметтік салымдар салу орнына енгізілді. Әлеуметтік салық төлеушілері:

   1) заңды тұлғалар - қазақстан республикасының резиденттері еместері;

   2) жеке кәсіпкерлер; 

   3) жеке нотариустар, адвокаттар.

     Салық салу объектісі жұмыс  берушінің жұмыскер-резиденттердің  табысы түріндегі шығындары, жұмыскер-резиденттер  еместер табысы түріндегі шығындары  және жеке тұлғаларға қызмет көрсету келісімі бойынша төлемдері болып табылады.

   Салық мөлшерлемесі - 20% (салық мөлшерлемесі әрқашан өзгеріп тұрды, сонымен  қатар дифференцияланды: әртүрлі  төлеушілер үшін 20%-дан 7-ға%).

   Әлеуметтік  салықты есептік айдан кейінгі  айдың он бесінен кешіктірмей төленуі тиіс.

   Жер салығы 1992 жылы енгізілген. Оның мақсаты-жерді  тиімді қолдануын экономикалық әдістермен қамтамасыз ету және жер өнімділігін  арттыру, қорғау, сонымен қоса территорияның  мәдени-әлеуметтік дамуы бойынша  шараларды жүзеге асыру үшін бюджет табыстарын құру.

   Салық объектісі-меншіктегі, тұрақты немесе уақытша қолданудағы жер учаскілері. Ал төлеушісі осы жоғарыда айтылған объектіге ие заңды және тұлғалар болып табылады.

   Салық мөлшерлемесі жер сапасы, орналасуы, сумен қамтылуына тәуелді түрде дифференцияланады және жер ауданының өлшем бірлігінде (гектар, шаршы метр) бекітіледі.

   Базалық мөлшерлемелер республика заңдылығымен белгіленеді.

   Жер салығын ұлы отан соғысының қатысушылары, салық режимінің 2-ші моделі бойынша  жер асты қазбаларын қолданушылар, бір жер салығын төлеушілер, мемлекттік мекемелер мен кәсіпорындар төлемейді.

   Мүлік салығы тікелей нақты салық болып  табылады және оның өлшемі төлеушінің табысына емес, оның мүлкінің құнына тәуелді. Салық мүлік иелерін өз мүліктерін тиімді қолдану үшін арналған.

   Мүлік салығының төлеушілері-резиденттер  немесе резиденттері емес заңды тұлғалар, жеке кәсіпкерлер.

   Салық объектісі - негізгі қорлар мен материалды емес активтер.

   Салық мөлшерлемесі салық салынатын объектінің орташа жылдық құнына 1%-бен есептеледі. Коммерциялық емес негіздегі ұйымдар, ғылым, мәдениет, әлеуметтік қорғау және әлеуметтік қамтамасыз ету, білім, қоршаған ортаны қорғаудың мемлекеттік кәсіпорындары, мүгедектер қоғамы салық объектісінің орташа жылдық құнына 0,1 пайыз мөлшерлемеде төлейді.

   Көлік құралдарына салық төлеушілері-заңды  және жеке тұлғалар.

   Салық салу объектісі-көлік құралдары. Салық  мөлшерлемесі көлік құралдарының двигателінің көлемі, қуаттылығы немесе жүк сиымдылығына тәуелді түрде айлық есепті көрсеткіштерде белгіленіп, көлік құралдарының түрі бойынша дифференцияланады. Заңды тұлғалар салықты өздері аударады, ал жеке тұлғаларға аймақтық салық органдары есептейді.

   Ал  енді салық жүйесінің екінші құрамдас бөлігі - жанама салықтарға тоқталайық. Олардың тікелей салықтардан айырмашылығы-салық төлеушінің табысымен тікелей байланысты еместігі. Жанама салықтар тауар бағасы немесе қызмет тарифіне үстеме баға түрінде құрылады. Жанама салықтар сипаты жағынан әртүрлі. Бірақ та қазақстан республикасының салық кодексіне сәйкес олардың құрамына акциз бен қосымша құн салығы кіреді.

   Жанама  салықтардың ең маңыздысы қосымша  құн салығы болып табылады. Ол 1992 жылы енгізілген. Қосымша құн салығының  түсінігіне келсек, ол-тауардың өндіріс  және айналыс процестерінде қосылған, салық салынатын сату бойынша айналыстың құнының бюджетке төленетін төлемінің бөлігі, сонымен қоса қазақстан республикасына тауарларды импорттағандағы төлемдер.

   Қосылған  құнға салынатын салықты 1954 жылы м.лоре енгізіп, айналымға салынатын  салықты алмастыруға қабілетті салық ретінде бейнеледі. Бұл салық франция жерінде 1968 жылы толығымен енгізіліп болды. Кейін келе еуропалық одаққа мүше болғысы келетін мемлекетке қойылатын алғышарттардың бірі болып саналды. Қосылған құнға салынатын салықты есептеу барысында 4 әдіс қолданылады:

   - тікелей аддитивті немесе бухгалтерлік;

   - жанама аддитивті,

   - тікелей шегерім жасау әдісі;

   - жанама шегерім жасау әдісі немесе шоттар бойынша есепке жатқызу;

   Қосылған құн салығы дегеніміз – тауарларды өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аудару, сондай-ақ қр аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударым. Тмд елдерінің ішінде ққс- на пайыздық мөлшері (12%) ең кіші болып табылады.

   Салық салу объектісі - салық салынатын айналыс және салық салынатын импорт. Ал төлеушілері мемлекеттік мекемелерден басқа қосымша құн салығы бойынша есепке алынған тұлғалар, тауарды импорттаушы тұлғалар болып табылады. Енді салық объектілеріне түсініктеме беріп, толығырақ тоқталайық.

   Тауарларды сату бойынша айналыс дегеніміз келесілерді білдіреді:

   - тауарға деген меншік құқығын  беру, оның ішінде:

   - тауарды сату;

   - тауарды тасмалдау (басқа қызметтер мен жұмыстарға, тауарларға айырбастау);

   - тауарды экспорттау;

   - қайтарымсыз тауарды беру;

   - жарғылық капиталға салым салу;

   - жалақы орнына жұмыс берушінің  жұмысшыға тауарды беруі.

   Төлем мерзімін кейінге қалдыру шартымен тауарды тасымалдау:

   - комиссия келісімі бойынша тауарды  тасымалдау;

   - қарыз төленбеген жағдайда кепілдіктегі  мүлікті беру;

   - кәсіпкерлік қызмет үшін алынған тауарларды басқаша қолдану;

   - бір заңды тұлғаның бір құрылымдық  бөлімі екінші құрылымдық бөлімге  тауарларды тасмалдауы.Салық мөлшерлемесі-15%. Ал салықты төлеу  әрбір салықтық кезеңде жүзеге асырылады.

Жанама  салықтардың екінші тобына акциздер жатады.

   Акциздер - бұл тауарға деген салық және ол бағаға қосылып, тұтынушымен төленеді. Акциз төлеушілері-акциздік тауарды  өндіретін, акциздік тауарларды импорттайтын заңды және жеке тұлғалар болып табылады. Сонымен қатар акциздік қызметтер түрін жүзеге асыратын, бензин мен дизельдік жанармайды бөлшектеп немесе көтермелеп сататын заңды және жеке тұлғалар.

Акциздік  тауарлар мен қызметтер түрінің  тізімі төмендегідей:

   - спирттің барлық түрі;

   - алкогольдік өнімдер;

   - темекі өнімдері;

   - басқада құрамында темекі өнімдері бар өнімдер;

   - бекіре мен лосось балықтарының  икрасы;

   - бензин, жанармай;

   - мүгедектерге арналғаннан басқа  жеңіл машиналар;

   - қару-жарақ;

   - ішкі мұнай, газдық конденсатты  қоса;

Қызмет  түрлері бойынша:

   - ойын бизнесі;

   - лоторея ұйымдастыру мен өткізу.

   Акциздер  мөлшерлемесі тауар құнына сәйкес пайыз  бен немесе натуралды көріністегі  өлшем бірлігінің абсолютті сомасында  қалыптасады.

   Салық салу объектісі болып келесілер  табылады: республика территориясында  акциздік тауарларды сату немесе оларды беру (айырбасқа, өңдеуге) операциялары, акциздік әрекет түрі бойынша қызмет көрсетулер; импортта-импортталатын тауар көлемі немесе тауардың кедендік құны.

   Акциздік  тауарлар акциз келесі уақыттардан  кешіктірілмей төленуі тиіс:

   - айдың он үшінші күні (салық кезеңінің і-ші он күнінде)

   - салық кезеңінің екінші он  күнінде жасалған операциялар  бойынша айдың жиырма үшінші  күні;

   - салық кезеңінің қалған күндерінде  жасалған операциялар бойынша  есептік айдан кейінгі айдың  үшінші күні.

   Міне, осылайша біз қазақстан республикасының салық жүйесінің құрамымен, құрылымымен танысып қана қоймай, әрбір салық түріне, олардың өзіндік ерекшеліктеріне тоқталдық. Оларды салым салу әдісіне байланысты тікелей және жанама салықтарға бөліп, оларды өз алдына талқыладық.

   Салықты есептеуге кәсіпорынның жылдық табысы (шығыны) негіз болып табылады. Әрбір кәсіпорын жыл сайын табыстар жөнінде декларация толтырып салық ведомствосына 31 наурызға дейін тапсыру қажет.